Morgunblaðið - 20.12.1996, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1996 B 3
DAGLEGT LÍF
o' ~!
V æn vörn
Morgunblaðið/Ásdís Ásgeirsdóttir
ERU ævintýri holl lesning fyrir börnin?
menntafræðinemi, sem er að vinna
að BA-verkefni um myndabækur,
telur að munur sé á því að segja
bömum frá óhuggulegum atburðum
í sögum en að sýna þeim þá í reynd
m_eð skreytimyndum eða í sjónvarpi.
„Ég held að böm ímyndi sér aldrei
meiri ógn eða hrylling en þau ráði
við,“ segir hún. „Það er til dæmis
allt annað að segja bami að úlfurinn
hafi gleypt Rauðhettu, en að sýna
það með mynd. Auk þess má benda
á að frásögn af því þegar fólk eða
verur eru gleyptar, hefur oft komið
fyrir í sögum í gegnum árþúsundin
og því hlýtur það að hafa einhveija
aðra og dýpri merkingu, en bara þá
bókstaflegu," segir hún.
Engum ætti að verða
meint af ævintýrum
Magnea Matthíasdóttir, rithöfund-
ur og þýðandi barnaefnis fyrir Stöð
2 segist vera ævintýrafíkill og hafi
alltaf verið hrifin af Grimmsævintýr-
um. „Ég held að ég hafi ekki beðið
neinn skaða af því að lesa þessi
ævintýri," segir hún. „Það
er fullt af hlutum sem eru
óhollir fyrir böm, til dæm-
is það að horfa á fréttir í
sjónvarpinu, en engum
ætti að verða meint af
ævintýrum," segir hún og
bætir því við, að þá gefi
hún sér að foreldri eða
einhver annar sé að lesa
fyrir bamið. „Hins vegar
er enginn að útskýra fyrir
baminu það sem það er að horfa á
í fréttum, bíómyndum eða annars
staðar,“ segir hún.
Magnea heldur því einnig fram
að það sé mikilvægt fyrir sálarlíf
allra að lesa ævintýri. „Það er hryll-
ingur alls staðar í kringum okkur,
ofbeldi og dauði eða hvað sem það
nú er, en í ævintýmm er þetta viðráð-
anlegt. Þetta er saga og bömin gera
sér alveg grein fyrir því. Foreldri
sendir til dæmis ekki dóttur sina eina
út í skóg með nesti til ömmu, heldur
er farið saman í bílnum með kaffí-
poka. Ég held líka að börn viti að
ævintýri eins og Rauðhetta og úlfur-
inn endi vel. Það að hið góða sigri
að lokum er sannfæring sem er nauð-
Sum þessara
ævintýra hafa
líka mótt sæta
ýmsum breyt-
ingum í gegn-
um tíóina.
synleg fyrir okkur öll að hafa. Við
gætum til dæmis ekki horft á bíó-
myndir, þar sem fjöldamorðingi
gengur laus, með jafnaðargeði nema
af því að maður veit að þetta endar
vel, hann næst og réttlætið sigrar
að lokum," segir hún.
Magnea segir einnig að ævintýri
séu nauðsynleg fyrir hugmyndaflug
bama og andlegan þroska. Ég sé því
ekki af hveiju ætti að nota einhveij-
ar hreinsanir á þessum gömlu,
traustu ævintýmm," segir hún.
Börnln lifa ekkl
í auglýsingaheimi
Magnea telur að menn hafí al-
mennt mjög rangar hugmyndir um
bemskuna; að hún sé eitthvert gós-
enland þar sem allt sé gott, ömggt
og fallegt. „Auðvitað viljum við búa
til svona heim fyrir bömin okkar, en
það er ekki í okkar valdi. Þau lifa
ekki í neinum auglýsingaheimi, held-
ur þurfa þau að takast á við ótal-
margt á hveijum einasta degi. Við
stjómum því hins vegar ekki og höf-
um ekki hugmynd um hvað
fer fram þeirra á milli. Við
sjáum þetta yfirleitt bara
utan frá,“ segir hún.
„Og hvað vitum við líka
um það hvað bömum finnst
ægilegt?" spyr hún. „Dóttur
minni fannst til dæmis sag-
an Palli var einn i heiminum
alveg hræðileg og hágrét
þegar hann vaknaði aleinn
og yfirgefinn. Hún sá ekk-
ert heillandi við það. Á hinn bóginn
deplaði hún ekki auga þó úlfurinn
gleypti bæði Rauðhettu og ömmu,“
segir Magnea. „Þá var mér einu sinni
sagt frá frá lítilli stelpu sem var að
horfa á litla sæta teiknimynd, sem
hún grét og grét yfír. Þegar nánar
var að gáð kom í ljós að hún var að
gráta yfir því að það var tekin taska
eða nesti af persónunni á bamaheimil-
inu. Þetta var hryllilegt í hennar huga,
þvi það var eitthvað sem hún gat
heimfært upp á aðstæður sem hún
þekkti eða gat ímyndað sér hvemig
væru. En úlfur og skógarhöggsmaður
í skógi, það er svo fjarlægt,“ segir
hún að síðustu. ■
konum með börn á brjósti
LOKIÐ er íslenskri rannsókn á nýrri
mínípillu sem ætlað er að koma í veg
fyrir getnað. Áttatíu og þijár konur
með böm á bijósti voru viðföngin í
rannsókninni, en Ragnheiður Ingi-
björg Bjamadóttir læknir á kvenna-
deild Landspítalans sá um fram-
kvæmdina ásamt Helgu Gottfreðs-
dóttur, ljósmóður og Reyni Tómasi
Geirssyni prófessor kvennadeildar.
Venjuleg samsett pilla inniheldur
bæði östrógen og gestagen og er
ekki talin heppileg fyrir konur með
böm á bijósti vegna þess að östrógen
bæði minnkar magn brjóstamjólkur
og skilst út í hana.
Þyngdln mæld fyrlr og
eftir brjóstagjöf
Nýja mínípillan hefur hinsvegar
þann eiginleika umfram
venjulegar pillur að innihalda
aðeins gestagen hormón. Ein
slík pillutegund er á markaðn-
um en pillan sem prófuð var
nú inniheldur nýrra gestagen
eða eins og er í nýjum sam-
settum pillum og heitir fullu
nafni desogestrel. Hormónið í
nýju pillunum er í helmingi
minna magni en í samsettu
pillunum, eða 75 míkrógrömm
í stað 150.
Ragnheiður segir hér því
ekki nýtt lyf á ferðinni heldur
vel þekkt, gefið eitt sér og í
minna magni en áður, og hef-
ur það verið rannsakað mikið
í Hollandi og fleiri löndum hjá konum
sem eru ekki með börn á bijósti.
Niðurstöðumar þar voru að nýja pill-
an er áhrifameiri heldur en gömlu
mínípillurnar, sem aðeins gerir slím-
tappann í leghálsinum seigari, en
þessi pilla hefur þá viðbótarverkan
að hemja egglos.
Framleiðandi pillunnar í rannsókn-
inni sem Ragnheiður Ingibjörg
stjómaði er hollenskur og heitir fyrir-
tækið Organon. Það hafði áhuga á
að hér á landi yrði gengið úr skugga
um hvort öruggt væri að lyfið hefði
engin neikvæð áhrif á bijóstamjólk,
frekar en eldri mínípillur. Ástæðan
var sú, að bijóstagjöf er hér algeng
og að íslenskar konur hafa bömin
lengur á bijósti en aðrar kynsystur
Ragnheiður I. Bjarnadóttir.
Morgunblaðið/Kristinn
STÚLKA sem var með í rannsókninni.
þeirra í Evrópu. Kvennadeild Landsp-
ítalans tók svo verkefnið að sér.
Rannsóknin byijaði haustið 1993
með því að sængurkonum, sem höfðu
áður verið með börn á bijósti, var
boðið að vera með og urðu þær 83
á endanum. 42 konur völdu nýju pill-
una og 41 lykkju svo hægt væri að
bera hópana saman. „Konurnar
komu svo með bamið í skoðun áður
en þær byijuðu á getnaðarvöminni,"
segir Ragnheiður „og fengum við hjá
þeim mjólkursýni til að kanna efna-
samsetninguna. Þær vigtuðu einnig
börnin fyrir og eftir gjöf til að hægt
væri að meta magn bijóstamjólkur-
innar." Hver kona var í sjö mánuði
í þessari rannsókn og komu þær
reglulega í skoðun.
„Til viðbótar þessu buðu tiu konur
sem voru á pillunni sig fram,“ segir
Ragnheiður, „til að hægt væri að
athuga niðurbrot efnisins og hversu
mikið mældist í blóðinu og mjólkinni.
Þær lögðust tvívegis inn á deildina í
tæpan sólarhring með bömunum
vegna þessa. Við fengum hjá þeim
mjólkursýni eftir hveija bijóstagjöf
og blóðsýni með ákveðnu millibili."
Engln áhrlf á brjóstamjólklna
og engln varö ólétt
Niðurstöðumar vom að enginn
munur var á magni bijóstamjólkur
hjá konunum á pillunni annarsvegar
og konunum á lykkjunni hinsvegar.
Enginn marktækur munur var heldur
á samsetningu mjólkurinnar. „Lyfið
fannst í móðurmjólkinni í mjög litlu
magni,“ segir Ragnheiður,
„eða 1,5% af því sem tekið
var inn, sem er svipað og
hefur komið fram í erlendum
rannsóknum á eldri mínípill-
um.“
Lengd, þyngd og höfuð-
mál bamanna var mælt í
hverri komu á kvennadeild-
ina og enginn marktækur
munur kom fram á milli hóp-
anna. „Eini munurinn sem
fram kom var að aðeins
meira var um aukaverkanir
hjá konum á pillunni, eins
og blæðingaóregla og höfuð-
• verkur," segir hún.
Niðurstöður komu ekki á
óvart en rannsóknin þótti takast sér-
lega vel vegna þess að það kostar
átak að vera með 83 konur í lang-
tímarannsókn. Ragnheiður þakkar
það hversu jákvæðar konumar voru
en þær þurftu að leggja heilmikið á
sig til að rannsóknin gæti heppnast
sem best. „Þær héldu líka dagbók
um hugsanlegar aukaverkanir."
íslenska rannsóknin var lokastig
rannsókna á þessari mínípillu og
verður hún nú markaðssett á næsta
ári. Hún er talin nánast 100% örugg
fyrir konur með böm á bijósti sé hún
tekin rétt, en ekki má skeika nema
þremur tímum í reglulegri inntöku.
Engin kvennanna varð þunguð á
meðan á rannsókn stóð. ■
Gunnar Hersveinn
að skapi
að gjöf frá
móðursystur
sinni. Hann
gerði könnun
meðal háskóla-
nema á því hvaða
gjafir þeir hefðu feng-
ið á jólunum, frá hveijum gjafírn-
ar hefðu verið og hve mikið þiggj-
endurnir mátu hveija gjöf ef þeir
tóku ekki tillit til
þeirrar væntumþykju
sem þær endurspegla.
Hann kannaði sérstak-
lega hvaða gjöfum var
skipt og hve mikið þiggj-
endur hefðu verið tilbúnir
að borga fyrir gjafimar ef
þeir hefðu þurft að greiða þær
úr eigin vasa.
Niðurstöðumar sýndu að því
fjarskyldari sem gefandinn var,
þeim mun verr nýttust gjafir hans.
Þær gjafir sem nýttust best komu
frá mökum þiggjenda og gjafir frá
vinum, foreldrum og systkinum
nýttust einnig vel.
Yfirleitt nýttust gjafir betur ef
lítill aldursmunur var á gefanda
og þiggjanda. Það var líka greini-
legt að fjarskyldir ættingjar gerðu
sér grein fyrir þvi að þeir áttu
erfitt með að meta hvað myndi
nýtast þiggjandanum best og al-
gengt var að þeir gæfu peninga.
Svipuð virðist vera raunin á ís-
landi eins og sést á því að algengt
er að fjarskyldir ættingjar gefi
peninga í fermingargjafir í stað
þess að reyna af veikum mætti að
komast að þvi hvað fellur í kramið
hjá unglingunum á hveijum tíma.
Waldfogel reyndi að meta hve
miklum verðmætum væri sóað
vegna þess að gjafir væru þiggj-
anda minna virði en gefandi
greiddi fyrir þær. Komst hann að
þeirri niðurstöðu að umtalsverður
hluti færi í súginn eða um fimmt-
ungur þess sem varið er í jólagjaf-
ir vestra. Svipuð lögmál gilda
væntanlega um gjafir sem gefnar
eru af öðru tilefni svo sem við
fermingar, afmæli og á hátíðum
annarra trúfélaga. Heildarupp-
hæðin sem fer í súginn við gjafir
er því afar há.
Waldfogel gerir enga tilraun til
að koma með lausnir til úrbóta.
Það væri vissulega hægt að koma
í veg fyrir sóun ef allir gæfu pen-
inga. Vart þætti nú samt til bóta
að undir jólatrénu væru bara
umslög með ávísunum svo að
sennilega verða hér ekki breyting-
ar á. Prófessor Waldfogel gerir
allljent ráð fyrir að fá enn eitt
bindi frá sinni ástkæru móðursyst-
ur í ár. ■
Gylfí Magnússon