Morgunblaðið - 02.03.1997, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 2. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MANMLIFSSTRAUMAR
SIDFRÆDI /Efég er aumingi, hvers á ég ab gjalda?
Utburður úr
samfélaginu?
MIKIÐ hefur
verið talað um
og rök færð fyrir
að jaðarskattar
svonefndir leiki illa
unga fólkið annars vegar og
hins vegar ellilífeyrisþegana, oft
með ömurlegri útkomu fyrir ein-
staklingana. Það er nefnilega
með þetta eins og atvinnuleysið,
að fyrir þann sem í lendir er
það 100% þótt meðaltalspró-
sentan sé lág í landinu. Fyrir
skömmu lét Gáruhöfundur þau
orð falla á tölvuna að nú færi
væntanlega að linna eitthvað
áþján tiltekins gamals manns
sem nær engu heldur eftir af
uppsöfnuðum lífeyri, því ráða-
menn hefðu kveðið upp úr með
að brýnast væri að lagfæra hið
fyrsta jaðarskatta og bótateng-
ingu, sem einmitt leikur gamlan
mann sem þennan svo illa. Ég
var víst of fljót á mér. Flestir
þeir sem voru að fylgjast með
af hálfu aldraðra fengu sjokk
þegar í ljós kom, að hin marg-
ívitnaða jarðarskattanefnd er
bara ekkert að skoða jaðar-
skatta og bótatengingu aldr-
aðra. Við eftirgrennslan kom í
ljós að þeir vísu nefndarmenn
eru aðeins að skoða það sem
við kemur yngra fólkinu til að
lagfæra skattahlutfallið sjálft
og bamabóta- og vaxtabóta-
kerfið. Þeir öldruðu eru bara í
raun ekkert með í þeirri mynd.
Nú er það svo að stjórnmála-
menn draga dám af viðhorfun-
um í samfélaginu. Gera það sem
er viðtekið og krafíst eða sem
þeim er þolað. Hvað annað?
Þeir eru í spennitreyju kjósenda.
Og að undanförnu hefur verið
augljóst að ekki á upp á pall-
borðið í okkar samfélagi að lifa
mikið fram yfír sjötugt. Eitt
merkið er hvemig ríkisvaldið
hefur t.d. komist upp með að
láta skerðingar vegna spamað-
ar byrja fyrr að virka á aldraða
en aðra í samfélaginu og að
tvísköttunin á lífeyrissjóða-
greiðslumar var afnumin af
fólki á starfsaldri en aftur skellt
á þá öldruðu. Þetta viðhorf blas-
ir raunar við víðar í samfélag-
inu. Til dæmis er kallað á a.m.k.
stóran hóp af konum í bijósta-
skoðun í Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins, en þegar kona
er 69 ára gömul þykir ekki leng-
ur ástæða til þess. Nú fá eldri
konur ekkert síður krabbamein,
eða hvað? Sjálfri hefur mér allt-
af þótt þetta mikill lúxus og
verið þakklát fyrir að vera drif-
in í slíka skoðun. Verkalýðsfé-
lögin kusu meðvitað þegar þau
stóðu andspænis tvöfaldri skött-
un lífeyrissjóðsþega að bjarga
yngra launafólki en skilja ellilíf-
eyrisþegana eftir í súpunni. Og
nefna má forgang sem talað er
um en ekki hönd á fest, eins
og að ekki þyki eins þurfa að
tjasla upp á fólk eftir vissan
aldur á spítulum. Fjölmargt
fleira mætti tína til. Hvað segir
slíkt okkur um viðhorfín í sam-
félaginu? Ekki
dettur mér í hug
að þetta sé gert af
sérstökum illvilja í
garð aldraðra.
Miklu líklegra að þessi stóri og
stækkandi hópur fólks yfír sjö-
tugt sé svo nýtt fyrirbrigði í
heiminum að samfélagið veit
ekki hvað það á við hann að
gera og hefur í ofboði gripið til
þess að ýta honum út úr samfé-
laginu, til að bíða prúður á hlið-
arhillu. Hefur ekki áttað sig á
því að þetta fólk er óaðgreinan-
legur hluti af þessu samfélagi
með sömu réttindi og skyldur
sem aðrir aldurshópar. Hluti af
þessu við-
horfí er að
láta „aum-
ingja aldr-
aða“ fá ýmsa
smáþjónustu
og afþrey-
ingu sem það
kýs að kaupa
frítt. Enda
heyrist mér
að þetta fólk
vilji axla sinn
hlut ef því er
gert __ það
fært. Á fundi
á Hótel Borg um þessi mál í
vikunni sagði Ámi Brynjólfsson
fyrir þeirra hönd að ellilífeyris-
þegar vildu að bundið yrði aftur
sambandið við laun annarra í
landinu og sú umframskerðing
sem orðið hefur leiðrétt, enda
hafí þetta fólk t.d. í áratugi
greitt í eftirlaunasjóð og eigi
það inni. Orðaði það eitthvað á
þá leið að eldra fólkið vildi bara
fá að halda reisn sinni. Semsagt
ekki eiga að kijúpa og útskýra
að það eigi svo bágt að það
þurfí það sem því ber.
Það er einmitt annað aðaltem-
að í kvikmyndinni sem gerð er
eftir hinu fræga leikriti Arthurs
Millers „í deiglunni". Heiti henn-
ar Múgsefjun er sjálfsagt sett í
stíl við aðalefnið. En þar er ann-
ar kjarni, mikilvægi þess fyrir
manneskjuna að halda reisn
sinni. Eftir nokkurt sálarstríð
gengur John Proctor til að halda
reisn sinni í snöruna heldur en
að kijúpa og játa til málamynda
það sem af honum er krafíst.
Hann og Elísabet kona hans vita
að hann getur ekki lifað án reisn-
ar. Kaupir ekki líf með þvi að
kijúpa yfírvaldinu. Þetta er
óskaplega sterk mynd að hætti
Arthurs Millers og á ekkert síður
við í dag en eftir múgæsingu
McCarthyismans í Bandaríkjun-
um. Nú em tækin til blekkinga
og til að leiða múginn bara enn
lúmskari og múgurinn kannski
vaninn og enn leiðitamari.
Í þessu öllu er þversögn, að
draga ellina á langinn eins og
kostur er og á hinn bóginn reyna
þá að hefta lífsmöguleikana.
Og viðkomandi fá ekkert um
það að segja hvort þeir vilji lifa
lengi við sæmilega reisn eða
ekki án hennar. Fyrirsjáanlega
verður það eitt af mestu átaka-
málunum í heiminum á næstu
öld, rétt eins og fóstureyðingin
hefur verið, hver hafi útslita-
áhrifin á það hvort lífinu er
haldið í fólki sem ekki vill lifa
við óviðunandi aðstæður. En
það er önnur saga.
Líklegast er að fólk segi bara
enn um sinn eins og Káinn í
vísunni „Hvergi smeykur“:
Engu kvíði ég eymdarkífi
illa þó að sæki messu,
því heiðarlegu hundalífi
hefi ég lifað fram að þessu.
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
Efégfell tUjarðar
I I | i i| I }
» í í J J i
iiism
Ef ég fell af himni .
EF TRÚIN MINNKAR, ef skáld-
skapurinn rýmar, ef hugmyndin
kviknar ekki, ef frumleikinn lætur
ekki á sér kræla, ef tilfínningin
dofnar og ljóðið í lífínu sefur. Ef
öll sund eru lokuð vegna dofans,
ef sjöunda rásin finnst ekki á við-
tæki heilans og ekkert er að ger-
ast nema vaninn, hvaða stefna er
þá verðug?
Ef engin markmið knýja dyra
og ekkert er nógu öflugt til
að bera sigurorð af neindinni. Ef
ekkertið ræður ríkum og hvorki
er löngun né vilji til að reka það
burtu. Ef framsæknin lyppast nið-
ur og vonin yfír-
gefur mann, ef
þráin og baráttu-
þrekið verða
stöðnun að bráð?
Ef markmiðin
verða gömul bæn,
eftir Gunnar ef vonin um að
Hersvein breyta öðrum til
betri vegar deyr
og ástin er aðeins sjálfselska, hvar
er þá glæta á himni vonbrigða og
leiðindakenndar?
Ef blindur leiðir blindan og
dauðir grafa dauða, ef ég líkist
hvítri kalkaðri gröf sem sýnist
fögur að utan en að innan er
full af dauðra manna beinum og
allskyns óþverra? Ef ég sýnist
réttlátur á ytra borði en er hið
innra fullur ranglætis og
grimmd?
Ef þrá mín hrekkur ekki til
og viljinn bugast, ef mér leiðist
of mikið til að feta nýja slóð eða
halda galvaskur breiðgötuna, ef
ég játa mig sigraðan og þolin-
mæðin þrýtur, ef ég er þræll og
fangi og allt mitt er til einskis
og eitthvað ósýnilegt að draga
mig til dauða, ef mér líkar ekki
við sjálfan mig, hvað þá? .
Ef ég er maðkur en ekki mað-
ur og fullur bræði og réttlætissól-
in rennur aldrei upp, á ég þá enn
að biðja og óska mér góðra daga?
Ef ég er ekki fátækur í anda,
ekki hógvær, ekki hungraður eða
þyrstur, ekki miskunnsamur og
hjartahreinn, ekki ofsóttur eða
glaður, hver eru þá laun mín?
Ef ég er ekki skjótur til sátta,
ef hægra auga mitt tælir mig til
falls og ég elska ekki óvin minn,
ef ég gef börnum mínum steina,
ef ég geng út á torg og þykist
lofa guð, er ég þá ekki glataður?
Ef ég fasta dapur og afmynda
andlit mitt, ef ég reyni að safna
fjársjóðum á jörðu og ljósið í mér
er myrkur, ef ég þjóna tveimur
herrum og er áhyggjufullur um líf
mitt, ef ég dæmi aðra og sé flísina
í auga bróður míns, er ég þá ekki
sannur aumingi?
Ef ég kasta perlum mínum fyrir
svín, ef ég bið og leita en kný ekki
á, ef ég gef mönnum allt sem þeir
vilja ekki gefa mér, ef ég geng um
vítt hliðið og veginn breiða til dauð-
ans, þarf þá að spyija að leikslok-
um?
Ef ég er heimski maðurinn sem
byggir hús sitt á sandi og steypi-
regnið skellur á, vatnið flæðir,
stormar blása og bylja á húsinu!
Ef ég fylgi þér ekki hvert sem er,
ef syndir mínar eru ekki fyrirgefnar
vegna þess að ég er ekki hughraust-
ur og ef ég lasta og et ekki með
fjármálamönnum, hvers á ég að
gjalda?
Ef ég er mállaus og tek aldrei
að mæla nema gortandi, ef ég er
hvorki Pétur né Páll og himnaríki
ekki í nánd, ef ég tek bæði gull og
silfur í laun og jafnvel eir, og er
ekki einu sinni verður fæðis míns,
ef ég áma engum góðs og hef
áhyggjur gagnvart dómstólum, pen-
ingum og skuldbindingum gagnvart
ríkinu, flýt ég þá að feigðarósi?
Ef ég óttast ekki að sál mín og
líkami tortímist, ef ég verð dáður
af mönnum og upphafínn fyrir afrek
mín og er enginn smælingi, ef ég
er blindur en fæ ekki sýn og haltur
en fæ aðeins staf, og heyri ekki,
ef ég hneykslast á öðrum og fer
prúðbúinn á fund fyrirmenna, ef
speki mín sannast ekki á verkum
mínum, ef ég sái aðeins illgresi, ef
ég er súrdeig, ef ranglæti mitt skín
eins og tungl á himni og ef ég er
dauður en rís ekki upp, er lífíð þá
ómaksins vert?
Ef ég efast um að geta gengið
á vatni og frá hjarta mínu berast
illar hugsanir og enginn verður
mettur af orðum mínum, ef ég þyk-
ist vera mikill, ef ég ginni og glep,
. . Verk eftir Margritte.
ef ég er týndur, ef ég fyrirgef ekki
glatt og elska ekki náunga minn
eins og sjálfan mig, er þá ekki allt
vonlaust?
Ef ég starfa ekki í víngarðinum
og er ekki glaður gjafari heldur
sem visið tré við veginn, ef ég er
fræðimaður og farísei sem skelfist
ekki og trúir ekki, ef ég nem ekki
líkinguna við sumarið og er ekki
viðbúinn, ef ég gef þér ekki að
eta og færi þér ekki að drykk, ef
ég hýsi þig ekki skjóllausan, ef
ég heimsæki þig ekki í fangelsið,
ef ég hæðist að mínum minnsta
bróður og þigg peningana, ef ég
kyssi þig kossinum, ferst ég þá
ekki örugglega?
- Ungur var ég en gamall er ég
orðinn. Hver vill vera hjá mér þeg-
ar degi hallar og myrkrið þokast
nær?
Brúðhjón
Allur borðbUnaður Glæsileg ojaíavard Briíðarlijöiid lislar
(j/,\t //'X\\ý VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
STomAnm - Einstai\unoAr
Ávallt á útsölu mikið úrval af bútasaumsefnum
frá 296 kr. og fataefni frá 150 kr. m.
g MÆÆl Opið mánud.-föstud.
VitínAA ki. io-i8.
%. Mörkinni 3, sími 568 7477 Ltmgard. kl. 10-14.
til 1. júní.