Alþýðublaðið - 24.12.1933, Qupperneq 1

JLÐFANGADAG IÓLA 1933.

ÖAOÐLAÐIÐ kezsnar 6t aUa vlrka daga ki. 3 — 4 siðdegis. Askrlítagjald kr. 2,00 A mánuði — kr. 5,00 fyrir 3. mániiöí, e? gréitt er fyrlrJram. t lausasölu kostar blaöiö 10 aura. VfKUBLAÐSD
kcmur út á hverjnm miCvikudegi. Þaö kostar aðeins kr. 5,00 á árt. í pvl blrtast allar heistu greinar, er birtast i dagblaðinu, Sréttir og vikuyfíriit. EITSTJÓRN Oö AFGREíDSLA AJpýöu-
fMaöslns er viö Hverfisgötu nr. 8— 10. SlMAR: 4900* afgreiösla og auglýsingar, 4301: ritstjórn (Innlendar fréttir), 4902: ritstjóri. 4903: Vilhjólmur á. Vilhjálmsson, blaöamaöur (helma).
Magnús Ásgeirsson. blaöamaötu. Framnesvegi 13. 4904: F. R. Valdemarsson, ritstjórl, íheima), 2937: Sigurður Jóhannesson, afgreiðslu- og augiýsingastjóri (heima),- 4905: prentsraíöjan.
H á t í ð i r.
Eftir Þórberg Þórðarson
Meðal hiona elztu saínaða
loístnininar var hver dagur talinn,
hátíð. En áður en langt um leið,
fundu meran til peirrar þarfar,
að gera ýmsa daga sénstaklega
aö hel'gidögxan, sem adlir héldu
í sameiningti hátíðlega, og þegar
á öndverðum dögum postulaaina
vjtrðist fyrsti dagur vikuimax hafa
verið haldiran hátíðlegur sem
drptiifisdag<ur. Hatin vair síðar
nefndtrr swmudagur.*) En jafn-
tnamt var sabbatsdagurinn (laug-
árdagurinn) hátíðlegur haldinn
meðal kristinnfl Gyðiinga, saim-
kvæmt priðja boðorðinu. Það
var fyrst löngu síðar, áð suninu-
dagurinn varð almemraur belgi-
'dagur. . Miðvikudagur tog föstu-
dagur voru einnig haldinir há-
tíðiegir með sameigíniliegri bæn
og föstu. Það var giert til minn-
ingar um svik Júdaisar og knoss-
festinguna.
Auk pessara vikullegu hátiðis-
■daga voiru í fornkiTkjunni hátíð-
tegir haldnir páskar og hvitar
siinna, og á milli þeirra var upp-
stígningardflguriinn. Ait tímabi’ið
milli páska og hvítal&u'nnu var
hátíðistími. En á undan páskun-
um fór sorgarti'minn og fastan.
Þessir hátiðisdagar voru meira og
minna tangdir hátíðahöldum Gyð-
inga. Óháð þessum helgidcgum.
var aftur á móti Epifaní-hátið-
úi>, eem haMin var 6. jainúar. Hún
var haldin til mimnángar um skírn
Krists í Jórdan, því að pá trúðu
toenn, að Kristur hefði opinberað
sig maninkyninu í skírnimna, en
iakki í fæðingunnL Á fjórðu öld-
inni gerði kirkjan hin heiðnu jól'
að kristilegum hátíðisdegi, og á
'undan þeim fór aðventaini. Þar
með vom kiiíkjuhátíðarnar kontn-
ar fyrst um simi á fastan fót.
Þá var byrjað að neikna kirkju-
*) Orðið dnottinsdagur er út-
teglgrng á latnesku orðumum dles
domVdcm, -ica. En naínið
éagur er pýðmg á latmeska heit-
inu diss aolis, sem aftur er taiið
að verra kiomið af griska nafninu
bentew hellou. Orðið simrmdagur
«r samsett af orðinu sumig =
sói, og dagur,. Það er álátið að
vœna dregið af frumrótinni s.ut
sem táknar a.ð skína. Af sömu rót
er orðið sóí.
árið frá jólaföstu á Vesturiöndum,
en áður hafði pað verið látið
hefjast á páskum. Gríska kirkju-
átíð byrjaði þar á móti 14.
september,
Á sjöttu öldiani tók helgidög-
um kirkjunnar mjög að fjölga.
Þá hófst trinitatistiminn. með
Mariudögum, Jónsmessum, post-
uladögum, engladögum, kiosshá-
tíðum, píslarvottaidögum, helgra-
maninadögum o. s. frv. Auk þess-
ara álmennu hátíðisdaga hafði
hvert kirkjuhérað sína séiistöku
helgidaga.
Hátíðunum var skift i tvo
fliokka. I fyrra flokknum voru'
hinir vikulegu helgidagar, t. d.
sunnudagar. Til síðara flokksins
töldust árshátíðirnar. Þær greind-
lust aftur í minni deildir. Meðal
þeirra voru fyrst stórhátíðimar.
til þeina heyrðu jól, páskar og
hvítasunma. Þá komu hinar mtntú
hái’kir hátíðip. Enn fiemur greind-
ust hátíðirnar í hreyfagleggr og
óhmyfaníégar, hátíðir. Hreyfan-
tegar vo-ru þær hátíðir kallaðar,
sem árliega b-er upp á faista viku-
daga, en óákveðna máimaðardaga,
t. d. páskar og allir helgidagar, er
taldir eru frá peiin. Óhreyfan-
legar niefndu meinn þær hátíðir,
sem alt af ber upp á sáma mán-
aðardág, t. d. jól, Maríúdagar og
helgramannadagar. Loks var há-
tíðunum skift í fullhelga og hálf-
helga dago. Fullhelgir voru þeir
dagflir, þegar flutt var guðsþjón-
usta hæði fyrir og eftir hádegi.
En væri guðsþjónnstan að eins
ein, voru dagarnir kaTlaðir hálf-
helgir, t. d. po'Stúladagiar og skír-
dagur.
I Iiok miðaldanna komu fram
kvartanir yfir þvi, að þessi raiklji
heigidagasægur ylli bæði fjár-
hagslegu og siðferðilegu tjóni.
Upp úr því byrjaði rómversk-
katólska kirkjan að fæfcka helgi-
dögunum hér og þar, L d. Urban
VIII. (1642), Benedikt XIV. (1742)
og Klemenz XIV. (1773). Lúther
var fyrst þeirrar skoðunar, að af-
nema skyldi allar hátí'ðir að
sunmndegimum undanteknum. En
síðar vildi hann halda stórhá-
tíðunum.
II-
Meðal Norðurlandabúá í beiðni
voru á hverju ári nokkrir dagar
haldnir hátíð'.egir bæði til skernfr-
unar og trúaxiðkana, og fór þettá
tvent ávalt saman við sl£k hátíða-
hölcL Þessir hátiðisdagar voru
miðaðir við hvíldartímann eftir
erfiði ársins, við árlega hringferð
sólarinnar og við gróður jarðar-
innar. Eiinnig tíðkuðust sérstakir
biótdagar til þess að ávinna sér
hjálp guðanna eða til að þakka
þeim fyrir góðan áramgur af
störfum sínium. Sumar þessara
heiðnu hátíða héldust fram eftír
kristninnd, en fengu þá venjuLega
kristílegt isnið. Stærsita hátið árs-
ins voru jólin.
Sniorri Sturluson segir í Heims-
kringlu, að Hákon konungur Að-
alsteinisfóstri, sem var alinm upp
í Eniglandi, hafi verið vel kristinn,
þegar hann. kom ti! ríkis í Nor|egi,
en orðið að fara leynt með það,
af því að Norðmsnn voru flestír
rammheiðnir. TaTið er, að fyrsta
spor hanis í þá átt að koma á
kristinni trú hafi veniö það, að
hann setti það í lög, að heiðmir
menrn skyldu halda jól siin á sama
tfma og kristnir mienn, þ. e. 25.
dezember, en áður hófust jól
beiðinna mannia á höggunótt, þ. e.
miðsvetrarnótt, aðfaranófrt íyrsta
dags þorra, og stóðu þau í þrjár
nætur.
Af þessu er auðsætt, að orðið
jól var upphaflega nafn á miðs-
vetrarblóti heiðinna manmia, og að
nafnáð á sér heiðnar rætur. Á
þessari heiðnu hátíð streymdu
menn til hofaninia, og var þá hlót-
að hrossum eða öðrum fórnar-
dýrum. Blóð fórnardýnanna var
látið í sénstaka skál eða bolla;
sem hlautholli nefndist, og þaðan
var því stökt um hið allra helg-
fasta í bofinu með þar til gerð-
um freini, er hlautteinn var kall-
aður, en blóðið sjálft var kallaið
hlaut.*) Það var trúa munna,
að blóðið gufaði þaðan upp til
goðanna og kæmi þeim í gott
*) Orðið hlríut er dnegið af
sögninni að hljófa, og tákmar i
raun og veru það, sem goðin
hljóta, kiemur í þeirra hlut.
skap. En söfnuðurinn stettist að
veizlu og át kjöt fórnardýranna
og drakk fast, því að hver maður
átti að hafa með sér öl svo mik-
ið, sem þurfa þóttí, ef bomum
var ekki beint boðið í jólavoizl-
una. Leifar af þessari helgiathöfn
eru altarisgöngur kristinma manna,
með þeim eina misnrun, að nú
hugsa menn sér, að þeir snæði
líkama Jesú Krists og drekki bióð
hans í istaðinin fyrir fómarblóðið,
er stökt var um hofið,*) og kjöts-
ins og ölsins, sem heiðimgjamir
lögðu sér til mlunns.
Orðið höggunótt, sem áður var
minst á, er skylt sögnimmi að
höggua og dregur nafn sitt af
fórnardýrunum, sem höggviíi
voru. Stundum er miðsvetramótfr-
in líka kölluð hökmótt, en sú
rnynd er talin að stafa af óná-
kværnum framburði.
Eins og áður getur erfði kristna
hátíðin nafn hinina heiðnu jóla
bæði hér og annars staðar á
Norðurlöndum. Trúboðar þefrra
tíma voru frjálslyndir í þess
kionar smámunum og lofuðu ný-
græðingunum kristnu að láta há-
tíðina halda hinu gamla og mumín-
tama nafni.
Flestar aðrar þjóðir nefna nú
jólin kristnu nafni. Þjóðverjar
kalla þau t d. Weihnachten (þ. e.
næturnar helgu), Fraklcar Noál (þ.
e. fiæðingardagur, undirskilið
Krists) og Englendingar Chnist-
mas (þ. e. Kristsmessa).
Um tvær fiornþjóðir germanskar
vitum við samt, að þær hafa kall-
að jólin sama heiðna nafninu og
Norðurlandabúar. Þessar þjóðir
voru Gotar og hinir fornu Engil-
saxar.
I brotí, sem geyrnst hefir af
gotnesku almanaki, er növember-
mánuður kallaður fruma Hulets,
og táknar það: „næsti mánuður á
undan Jhrleis“, en áiuleis er jóla-
mánuður og alveg sama orðið og
forna íslenzka mámiaðarbeitíð Ýl-
ir, sem er beint myndað af orö-
inu jól, Gotnieska almanakið sýnír
þvi, að Gotar hafa kallað dezem-
ber nafniiniu Jiuleis, af þvi að jólin
voru í dezember. Af þessu draga
rnenn þá ályktun, að Gotar haS
haft sama nafn á jóluinum og
*) Við katólskar altarisgöngur
drekkur pnesturinn „blóðið“.