Alþýðublaðið - 24.12.1933, Blaðsíða 3

Hvennig getirr heil þjóð, merrn
kbmir og böm, horfiö skyndilega?
t>að er óskiijartlegt, en þö befir
þetta átt sér stað nokkrum sinin-
|tiSá í itnannkytnssöguþini, og eng-
mn veit hvernig það fiefir getaö
orðiö.
Páskáéyjain heitir lítil eyja óra
langt úti. í Kyrrahafimi. Þar ér
eirin óleysanlegur leyndardómur
tmi horfna þjóð. Hið sama má
segja um „borgina dauðu“, Ang-
toor í Cambodjas-frumskógunum, |
og eitvnig i frumskógum Guaté-
malas og Honduras eru dular-
fixfl manmlaius og gla&sileg slot
Og haHir umgirt á allar hliðar
af myrkri og ókönmuðum frum-
skógum.
Menai hafa um tangan aldur
bhotið heilann um örlög hi'nna
hoifmi þjóða, sem lifað hafa á
Páskaeyjuuni og í hirmim gLæsi-
legu frumskógahöllum.
Páskaeyjan fanst á páskadag
áiið 1772, og var það holilenzki
aðrrtírállinn Ruggewein, sem fann
hána.
Þegar skip aðmirálsins nálgað-
ist eyna urðu skipverjar ekki lit-
ið undrandi, því að þeir sáu
geysistórar mannamyindir úr steini
gnæfa með vissu millibili með
fram ströndinni. Er skipverjar
Joomu í land og rannsökuðu þessi
œaerkiLegu Líkneski, sáu þeir að
þáu voru flest um 12 metra að
hæð, og á höfðum þeirra allra
eðá Langflestra voru einkennilegir
háttar eða körónur, rauðir að lit
Ög frá því, er eyjan fanst og
tií þessa dags hafa forfræðingar
reynt að finna nægilega skýringu
í þessum líkneskjum — en ekki
teidst.
Diiættirnir í líkneskjuntum eru
eins á þeim öllum. Augnabrún-
irnár eru miklar og slúta töluvert
yfir innfallin augun. Nefin eru
löng og kraftmikil, og alliir svip-
urim bér vott um óhemju-afl í
sambandi við virðingu og mildi.
Andlitin snua öli til himins. Á
eyjúmni, seni er áfarlitil, eru
hixndruð slikra líkneskja. Hinir
innfæddu ,sem nú lifa á eyjunni,
Iáta sér á sama standa um þau
og líta ekki á þau öðru vísi en
venjuLeg björg. 1 munnmælum
þeirra eða ritum er ekki hægt
að finna neitt, er segi hver htifi
skapað þesisi listaverk eða hvernig
þau hafi orðið tfl.
. Það er þó aluðséö, áð í sköpun.
og „uppsetningu" þessara merki-
legu mannvirkja hefir verið fylgt
fyrir fram ákveðnu skipulagi —
og það er enn fremur sýniLegt, að
hætt hefir verið við alt í miðju kafi.
Þegar þúsundir af vcrkamönn-
um fornaldarinnar vom að vinna
að því að koma þjessum risa-
vöxnu líkneskjum fyrir, þá bar
eitthvað við, eitthvað ægilegt, sem
■gerbreytti öLllu — og jafnvel
eyddi allri þjóðinni í eiinu vet-
fangi.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Leyndardómurinn óleysaniegi
um horfnar þjóðir
Eftir Jane Blakeley.
Hálftilbúin líkneski liggja utan
í fjatishlíðunum, þar hafa fund-
ist verkfæri, og á miðri Leið til
sjávar liggja fullgerð likneski.
éins og þau hafi verið skilin þar
eftir.
Gýgurinn Ranó Raraku, sem nú
er útdauður, hefir áð áliti forn-
fræðinga framLeitt það efni, sem
líkneskiin eru búin ti.1 úr. Á fjalla-
tindum í mörg hundryð metra
liæð í nánd við gýginn og ,í
gýgnum sjálfum er fjöldi hálf-
gerðra og fullgerðra Liknieskja,
alls 150 talsins, þau iiggja þar í
ölium stellingum, alveg eins og
hhitir á verkstæði, sem hent er
frá sér. 1 gýgnum hefir enin frpm-
ur fundist afarmikið af ýmisum
verkfærum úr steini, þar á meðal
axarhausar. Það er talið að líkn-
eskin hafi átt að nota seni mininis-
riierki á grafir, sem hafa verið
gerðar fram við sjó og einnig að
standa vörð við hina þrjá aðal-
vegi, sem talið er að hafi legið
að gýgnum.
Ekkert hefir fundist, er bendi til
aldurs þesisara mannvirkja. Ekk-
ert hefir beldur fundist, er geiti
gefið upplýsingar um það, hvern-
ig líknieskin hafi verið flutt til
strandarijninax. Flest þeiira vega
40—50 tonm.
Líknesktn hafa verið flutt frá
gýgnum um alla eyjiuia, stundum
15—20 kilómetra yfir hæðir og
hóla, yfir aigerðar vegleysur. Eitt
ífkneskið fanst t. d. í bnekku,
sem var eins brött og húsþak.
Aidrei hefir verið skógur á eynni,
svo að hægt hafi verið að flytjá
þau á sívölum trjábO'lum, og það
er heldur ekkert sem beindir til
að notað hafi verið sívalt grjót.
Hið eina sem fundist hefir sk if-
að á eynni skýrir leyndardóminn
ekki hið minsta. Menn hafa fundið
nokkrar áletraðar töflux úr tré,
en rúnir þær ,sem á þeim standa,
hefir enginn getað ráðið.
Páskaeyjan er ófrjó og hnaun-
ótt. Hún er 34 enskar mílur iim-
hverfis. Hún liggur afaxfjarri öll-
um siglingaleiðum, og í meina en
1000 kílómetra fjarlægð frá næstu
eyju, Pitoarin. Þegar eyjan fanst
voru eyjarskeggjar um 3000 að
tölú. Síðan hefir talan tvöfald'
ast. Eyjaskeggjar eru framtaks-
Lausir, ómentaðir og standa yfir-
leitt á mjqg lágu xmenningarstigi.
Einu sinim hlýtur eyjan að hafa
verið bygð þúsundum duglegra,
gáfaðra og vel mentáðra verka-
manna, sem hafa skapað þessi
ódauðlegu listaverk, sem hljóta að
hafa haft eitthvað trúarlegt hlut-
verk. Aðrar þúsundir manna
hljóta að hafa unnið undir ströng-
um aga áð því að flytja Líkneskin
á hina ýmsu staði.
Hverjar iuifa þær ógnir verið,
sesm stöðvuðu sköpun þbására
dularfullu listaverka?
Hver var hún, horfná þjóðin,
sem bygði Páskaeyna?
\ -______________
Ángkor, djúpt inmi í Camhod-
jas-frumskógu num, er að flestu
óHk hinni hráslagalegu Kyrra-
'hafseyju, en leyndardómár þess-
arar boxgar eru hinir sömu og
eyjarinnar — og ©nn óleýstir.
Þangað komu menn ,sem reistu
glæsiiegar hallir og huxfu skyndi-
Lega og á óskiljanlegan hátt. Þeir
skildu eftir sig einhverjar þær
gíæsilegustu byggingar, sem
þekkjast frá fornöld, — og þes®-
ar hyggingar fundust ekki fyr eini
eftir um 700 ár. Þær fundust
að eins af tilviljun fyrir 100 ár-
um.
Hvað Angkor snertir, er nokkuð
vitað um uppruna þjóðarimnax og
horgarinnár. Meðaln í Evrópu rikti
hin mesta villiöld, hefír þjóð-
flokkur, blandaður Malajum, Hin-
dúum og Kínverjum, nað í Ang-
kor svo hárri og fágaðri menn-
ingu og tækniþekkiingu, að hún
hefir staðið franiar en menreing
mokkurs annars þjóðflokks í Aisíu,
og var þó vagga menningarinnar
þar.
Þessi þjóð, sem költuð vax
Khmers, settist að í Gajmbodja og
gerðiAngkor að höfuðstalð í hinu
volduga ríki sínu. Khmers urðu
frægir um alla Asíu fyrir munað
þann, sem þejr liiðu í. Þjóðflokk-
ar öfunduðu þá fyrir auðæfi
þeirra og hina glæsilegu hoig
þeirra, Angkor með „gullna hof-
inu“. Menn hræddust þá vegná
hugiekkis þeirra, grimdax og
blóbþorsta, — og allir hötuðu
þá vegna þess að þeir sigruðu
alt atf í striðum.
Sagnimar um Angfcor dneifðust
um alla Asíu, og árið 1295 sendi
kínverski keisarinm, skáldið og
rithöfundinn Tcheou-Takouan til
þessarar dásamlegu borgan.
Skýrsla hans er hið eina, sem til
er ritað um horgina.
Þrátt fyrir það, þó að þessi
kínverski rithöfundur ætti heima
í mikildi menningarboig, sem var
fræg fyrix listasmekk, varð hann
mjög undrandi yfir öL'lum þeim
gliæsileik og munaði, er hann sá
í Angkor. Hann skrifar um gull-
(turninln, í Bayon- hofinu, sem stóð
i miðri borginni, um glugga-um-
gerðir úr guLli, um gull-Iíkneski
og guLlveggi og fíla með gullstóla
á bakinu. Alls staðar voru gull
og gersemar, sem tindruðu i
geislaflóði sólskinsins í Cambo-
dja. Við höllina stóðu 3—5 þús-
und konur og danzarar skreyttir
guMi og smarögðum.
Þrátt fyrir hinn mikla munað
' J.V " ' Á-L“V ' 'L.-' -V ; Vmfy
þessa þjóðflokks var hann um.
afarlangt skeið harðskeýttúr ogr
ófriðargjarn og braut öll áhlaup,
sein gerð voru á hann, á bak
aftur.
Khmers börðust eins og j>eir
Kfðu, ofsalega og þó vituriega.
En að lokum kona ógæfan —
hki óhjákvæmiíega úikynjuix —
Það byrjaði að draga úr afnekun-
um. Sigrunum fækkaði og ósigr-
unum fjðlgaði, og Loks biðu þeir
i geysiíegan ósigur fyrir Siameser-
lun$ í ljok 14. aldar — og hurfu —
hurfu gersamlega.
Yfír Ángkor — borg gullis og
munaðar — óx frumskógurinn, og
frásögn kínverska rithöfundarins
var talin æfintýrasaga.
Loks fann fraaiskuT visindabeið-
angur hoigina og bjaigiaði hermi
undan eyðiLeggingu frumskógan-
ins.
Maya-þjóðflökkuriren í Mexi-
ko ,sem er stærstur allra horfínna
þjóðflokka, er upphaf eins hins
bíóðugasta kaflba i marenkyiniss.ög-
unhi Því að eftír þessa þjóð
kiomu Astekarnir með hræðileg-
ústu trúarbrögð siem sögur herma,
og síðan kom Cortes og bióöbað
hans í Mexiko, er hann var að
léggjá LandiÖ undir sig.
Engihn veit hvaðan Maya-þjóö-
flokkuriren kom, en hans varð
tfyrst vart í Mexíkó um 200 árum
fyrir Krists burð, og þá vax uiv
kynjuh þegár farin að gera vart
yið sig í honum.
Uppruni þessarar þjóðar ex einjrt
af mestu beyndardómum sögureo-
ar. Hún kom skyndibegá í ljósi í
Mið-Ameriku ireeð fágaða menn-
ingu, fullkomið skrifletur, sam-
ræmisful'l trúarbrögð og bygging-
arlist, sem samsvarar að ýmisu
hinhi dásamlegu hyggiirégarlist
Egiftá.
Án reokkurs árangurs hafa fonnr
fræðingar leitað að skýringum;
er sýndu þröun skriftar þeirra og
máls, trúarbragða og byggingar-
listar.
Auk þess var þjóðin í lafturför,
er hún foom í íjós i .Amieriiku,
og hún hefir því um 200 árrém
f. Kr. náð hápunkti mereningar
sinnar, og þar áður hlýtur hún
að hafa átt langa og merkilega
sögu. En emgintn hefir getað sagt
hvar þjóðin hefír átt heima áður
en hún kbm í ljós í Ameríku,,
því áð ekfeert hefir fundist eftir
harea anmárs staðar.
í mótsetningu við íbúa Páska-
eyjarinrear og Khemersania hefir
Mayjarþjóðin skilið eftir sSg skrift.
Letrið er fagurlega höggið í björjg
í Guatemala og Honduras óg á
eldgamla trjástofrea í frumékóg-
um Yucatous — en engiren getur
lesið það!
Mayarskriftin er lokuð bók fyr-
ir nútímameran, því að þeir, sem
Íifðu af hlóðbað og ógnir Cortes-
ar og sem gátu lesið skriftina,