Alþýðublaðið - 24.12.1933, Qupperneq 7

Hvar ertu,mamma?
Ert í>ú ekki í him'rm'm hátt,
hjartans mamma mín?
Snmarlioftið bjart og blátt
foendir mér til sín.
Alt af hvarflar hugurinn
f heimana til j>ín.
En hvar er huliðsheimur þmin,
hjartans ma’mma mfn?
Geistar hlýir gægjast inin,
cr glaðbjört sólin skin.
Situr þu í sólinni
og sendir þá til min?
Falla hiimins fannhvit tár
fyrir gluggann þrátt.
iSkýjasvipur gnettinn, grár,
grúfir marga nátt.
Ertu ekki einhvers staðar
ofar skýjum — hátt?
Heyrirðu ekki harminn miinn,
hjartans mamma mín ?
Og hrópiln mín í himininn
til heilags Guðs og þín?
Hefirðu ekki heyrn til þess,
að hlusta á orðin míln?
Þó að niðdimm grúfi nátt
og næði um húsin mín,
dagur birtist hýr — og hátt
á himni sólin skíh,
mun ég gæta að góðri konu,
er gan|gi í sporin þín.
Gunruir M. Maanúss.
m GLEÐILEG JÓL! H
GLEÐILEG JÓL!
Gelr Konrádsson,
Laugavegi 12.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Stjörnukíkir fyrir almenning
eftir Trausta Eingj’sson stjörnufrœðing
Mentun alþýðumanna hér á
2andi hefir lengi verlð talin engu*
tíðii en hjá mestu menninigar-
þjóðunum, og er gott til þess að
vita, að það hefir við margt að
styðjast. En hins vegar er því
ekki að niedta, að mókið skortir á,
að útbneiðsla þekkingar á sumum
sviðum standist samánburð við
það, sem bezt gerist erlendis. Sér-
staklega má segja það um tæknis-
bundna þekkingu, af eðlilegum á-
stæöum. Vélar og áhöM eru óft-
ast dýr, og lítil þjóð hefir í fæst-
um tilfellum ráð á að veita sér
slikt. Af þessu leiðir svo, að þeir
heimar, sem ljúkast upp fyrir að-
stoð tækninnar, eru oss að miklu
leyti huldir.
Hér skal vikið lítillega að því,
hvers almenningur hér á landi
fer á mis fyrtr vöntun á hinu svo
nefnda „pla:netarium“, sém víða
er nú faidö að reisa í stórborgun-
um, og meðalstórum stjörnukíki
fyrir almenhing og hvort ráða
megi bót á því. — Hið svo nefnda
„planetari'uni" er hringmyndaður
samkomu'salur með hvelfdu lofti,
hálfkúliulöguðu. I salnum miðjum
er Itórt áhald, sem bygt er á
sama grundvelli og skugga-
myndaVélar, og kastar það mynd
af stjömuhimninum upp á hvelf-
inguna. Þykir öllum, sem séð
hafa, það tOkomumikil sjón, að
sjá alt í einu alstyrndan himi|n
hvelfast yfir sér, þegar búið er. að
sitja hvíldartíma augnanna • í
myrkrinu. Finst mönmim sem þá
fyrst hafi opnast augu þeirra
fyrir fegurð stjöruuhimiinsiins.
Áhaldið í miðjum salnum er
nú svo haglega gert, að það get-
ur framkallað næturgöngu stjarn-
auha yfir himininn frá austri til
vesturs. Með hæfilegum halla á-
haldsins má sýna hvernig þettá
verður á ýmsum breiddargráðum
á jörðiiini. Á pólunum ganga
.stjörnúrnar sem kunmugt er á lá-
réttum baugutm, ganga aldrei
undir ,en á miðbaug rísa þær
þráðbeint upp af sjóndeildar-
hring. Gönguhraða stjarnanna',
feem. í verulieikanum er svo hæg-
úr, að nokkurn tima þarf til þesis
að verða hans var, mlá í þessu
sýningarhúsi auka jeftír vild.
Verður þá auðveldara að fylgjast
með hreyfingunni og gera sér
ljósa grein fyrir henni.
Auk þessa daglega snúnings him-
inhvelifingarininar sýnir hin frá-
hæia dvergasmíði ýmisar meira
eða minna hægfará breytíngar á
útliti stjömuhiminsins. Fyrst og
fremst göngu tungls og sólar
rneðal fastastjarnanna framain úr
fornieskju og langt fram, í tímianh
og þá að sjálfsögðu sól- og tungl-
rayrkva. Enn fremur hinar mörgu
krókaleiðír reikistjarnanna, sem
menn fá hér í fyrsta sinin tæld-
færi tíl að sjá þær ren:na eftir
á nokkrum augnablikum. Áborf-
andinin er viðstaddur hilnin eilifa
leik himinhnattanma og verðahd-
inn í ríki efnisins langt úti í
himindjúpinu á orðið fast sæti
í meðvitund hans.
Flutningur hiininskautanna á 27
þús. ára timabili er hér sýndur
á skömmum tíma auks maigs
annars, sem hér er ekki hægt að
fara út í. En út fyrir sjónarvídd
berra augna ná þessi „planetaria“
ekki; þeim er ekki ætlað stæira
verksvið.
En þar sem þau þrýtur getu
tekur stjörnukíkirinn við. Meðal-
stórir sjónaukar og jafnvel öðru
hvom nokkrir af allra stærstu
gerð eru víða erlendis til almennr
ingsafnota. Sem dæmi hins glæsi-
lega útsýnis, sem njóta má með
20—25 'Sm. víðum sjónauka ber
fyrst að geta tunglsins, sem birtíst
horfandanum í öllum sinum
stórfengleik. Riisavaxnir gígir, sem
yfirstíga langsamlega mælikvarða
jarðbúans á þá hluti, og hrika-
legir fjallagarðar blasa við, sem
talandi vitni um öfl náttúruinjnalr.
Þá má niefna pólblettina á Mars
og alment útlit hnattarins. Belta-
slkiftíng skýjanna á Júpíter og
hin öra innbyrgðis afstöðubieyt-
ing fjögurra stærstu tunglna hans
er einnig eftirtektarverð. Hringar
Satúmúsar em einstakt fyrirbrigði
í sóltoerfinu. Kvartilastoifti Venus-
ar og Merkúrs sjást einnig greini-
lega og halastjömur .em alt af
öðru hvoru á ferðinni.
Þegar út fyrir sótkerfið k.emur.
taka við stjömuhvirfingur, gisnar
eða þéttar, af ýmsri lögun með
misjafnlega litum sólum, og tví-
stjörnur og flieirstjörnur, sem
ganga hver kring uni aðra fyrjr
gagnkvæman aðdrátt. Sumstáðar
umlykja skinandi „þokur“ stjöih-
urnar og annars staðár virðast
dimm ský birgja fyrir útsýnið.
Stefnum vér sjónaukanum á
vetrarbrautina, sjáúm vér haha
'greinast sundur í óteljandi ara-
grúa af daufum stjörnum. Þar
getur einnig á vissu svæ'ði að
líta kúlU'laga stjörnuþyrpingar
með um og yfir 100 þús. sólum.
Fjarlægðin er þar stigin upp í
ú'm 50 þús. ljósár, en ljósár er
sú vegaliengd, sem ljósið getur
farið á einu ári, það fer á rúmri
siekundu milli tungls og jarðar, og
það sem vér sjáum, segja vísindin
oss að sé þungamiðja alls hinis
sýnilega stjörnuskara, vetrarr-
brautarinnar. En fyrir utam vetrar-
b'rautina blasa við enn mýir
heimar. I sjónauka. af þeirri stærð;,
sem hér er gengið út frá, eygir
áhorfamdinn yfir 100 stjömuþokur
mieð ýmsu sniði, þar á rneðal
sveipþokumar alkummu. 1 hiinnm;
risavaxna kíki á Mount Wilson í
Kalifomiu greinast nokkrar hLnna
næstu — raunar í um milljón
'ljósára fjarlægð — suhdur í ein-
stakar stjömur.
Þeini spurningu hvort tiltök
séu að veita almenningi hér á
landi að ofan greindum fræðslur
lindum, verður með fastri trú á
almennan áhuga fyrir að skyggn-
ast inn í listasöfn náttúrunnar
úti í himingeámnum, að svara að
nokkm Iieyti játandi „Planetaria"
eins og þau era smiðuð í verk-
smiðjum 2jeiss í Jena, em alt of
dýr til þess að ráðaist í að kaupa
eitt slíkt til landsins. En verð
á 20—25 cm. víðum spegilkíki
(reflektorj ætti ekki að fara fram
úr 10 þús. krónum að mieðtöldum
nauðsynlegum aukahlutum og
virðist. engin fjarstæða að afla
miætti þeimar fjárhæðar með al-
mlennum samskotum.
Ef koma ætti kíkinum fyrir á
víðavangi, mnndi ekki verða kom-
ist hjá all rammbyggilegu skýli
ýfir hann, sem hafa mundi nokkur
áhrif á kostnaeinn. Það mundi því
líklega verða valin sú teið, enda
samrýnantegra kröfunni um að
þafa hahin í höfuðborginmi sjálfri,
að láta hann standa uppi á
heppilegu húsþaki og lœgi þá
aðal kostnaðurinn í kíkinum sjálf-
ium. Skal t. d.' bent á þak Aust-
urbæjarskólanS, sem hentugt kík-
issvæði.
Þess er að vænta, að ekki ríki
skiftar skoðanir um menningar-
legt gildi slíks stjörnukíkis, semi
hér um ræðir og mun það vera
óska allra áhugasamra manna að
nú verði hafist handa um að fá.
hann til landsins.
> Trcmsti S. Einarsson.
Öskum öllum viðskiftavinum okkar gleðilegra jóla =
Kjötbuð Reykjauíkur, §§§
Vesturgötu 16, |H