Morgunblaðið - 25.05.1997, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 25. MAÍ 1997 E 19^
Ala foreldrarnir börn-
in upp, eða ala börnin
foreldrana niður?
Lundúnarbréf
Önnur vikan í febrúar var flölskylduvika
í Bretlandi. Sigrún Davíðsdóttir heyrði
breskan heimilislækni spyrja áhugaverðra
og óvæntra spurninga um bamauppeldi og
hugleiddi þá meðal annars sköffunar-
hlutverk íslenskra foreldra.
ONNUR vikan í febrúar
var í Bretlandi helguð
ljölskyldunni, ef marka
mátti sjónvarpsdag-
skrána þá vikuna. Hvaðan sú skip-
un kom var óljóst, en ótal margir
umræðuþættir voru helgaðir því
merka fyrirbæri ijölskyldunni. í
Bretlandi eru gömlu gildin og ijjöl-
skyldan tengd órofa og oft pólitísk-
um böndum, sem helst er minnst
á þegar einhver þekktur stjórn-
málamaður er gripinn við andfjöl-
skyldulegt athæfi með buxurnar á
hælunum í eiginlegri eða óeigin-
legri merkingu. En þátturinn á
BBC-sjónvarpsstöðinni, sem Fitzp-
atrick heimilislæknir sá um var
öldungis ekki á þeim nótunum. Þar
notaði læknirinn aðeins tækifærið
til að fitja upp á áhugaverðum
spurningum um börn, barnaupp-
eldi og fjölskyldulíf, án þess að
gera neina sérstaka tilraun til að
svara þeim, heldur frekar að vekja
áhorfandann sjálfan til umhugsun-
ar. Og ein spurninga hans var
hvort foreldrar nú á tímum ælu
börnin sín upp, eða hvort það séu
börnin, sem ala foreldrana niður.
Foreldrar í þjónustu barnanna
Forsenda læknisins var meðal
annars hans eigin barnæska í
London á sjötta áratugnum, þegar
hann var einn í hópi sex systkina.
Þetta var bara ósköp venjuleg fjöl-
skylda og það voru auðvitað aldrei
neinar umræður í fjölskyldunni um
fjölskylduna sjálfa. Engin nafla-
skoðandi umræða um gildi og hlut-
verk fjölskyldunnar. Hún bara var.
Krakkarnir voru í skóla, komu
heim og léku svo lausum hala það
sem eftir var dagsins. Útileikir
voru reglan og þeir fóru ekki fram
á þar til gerðum leikvöllum heldur
á öllum þeim opnu svæðum, sem
tiltæk voru. Undir kvöld hélt hver
til síns heima, kvöldmaturinn var
borinn á borðið og fjöldskyldan
snæddi saman.
En hvernig er tíma krakkanna
háttað núna? Um það voru nokkrar
fjölskyldur spurðar. Jú, krakkarnir
voru í ýmsu eftir skólann og um
helgar. Það var ballett, ýmsar teg-
undir íþrótta, myndlistarskólar og
tónlistarskólar. Undirstaða tóm-
stundaiðju krakkanna er að for-
eldrarnir séu á kafi í henni með
börnunum, bæði til að vaka yfir
stundatöflunni, efla áhuga og
metnað þeirra og ekki síst til að
flytja þau í og úr tímunum, fyrir
utan að reiða fram það fé, sem
hún kostar. Foreldrarnir eyddu
mun meiri tíma með börnunum,
en þeir gerðu hvor með öðrum og
þegar þeir fóru eitthvað voru böm-
in tekin með.
í Danmörku blasir við að börn
eru að skiptast í tvo hópa. Það eru
börn svona yfir sig samviskusamra
foreldra, sem gera allt til að veita
börnunum örvandi, uppbyggjandi
og heilbrigt uppeldi. Þeir vaka yfir
skólagöngu þeirra og tómstunda-
iðju og lifa lífínu í þjónustu bam-
anna, því þetta uppeldi kostar
bæði tíma, fé og fýrirhöfn. Hins
vegar era það svo foreldrar, sem
vanrækja börnin á hinn grófasta
hátt, fylgjast hvorki með skóla-
göngu þeirra né því sem þau taka
sér fyrir hendur í tómstundum eða
um helgar. Krakkamir ganga sjálf-
ala, án sambands við fullorðna og
eru oft sjálfum sér og öðrum til
vandræða.
En það væri líka gaman að
heyra hvað Fitzpatrick segði um
íslenska foreldra og þjónustuhlut-
verk þeirra, eða öllu heldur sköff-
unarhlutverk. Það virðist iðulega
vera útgerð upp á hundruð þús-
unda að halda íslenskum krökkum
og unglingum uppi, þar sem frum-
þarfirnar era skilgreindar sem rán-
dýr merkjafatnaður, tölvur sem
duga meðalfyrirækjum, hljóm-
flutningstæki sem hvert samkomu-
hús væri fullsæmt af, að ógleymd-
um viðeigandi húsbúnaði. Miðað
við nágrannalöndin er það hvergi
sjálfsagt nema á íslandi að foreldr-
ar pungi út með um eða yfír 100
þúsund krónur fyrir krakkana, svo
þau geti farið í fótbolta- eða skíða-
ferðalög, sem íþróttafélögin nánast
skylda þau til að taka þátt í, ef
krakkarnir vilja vera krakkar með
krökkum í þeim félagsskap. Og
þá era enn ónefnd tæki og tól sem
til þarf í hina ýmsu tómstundaiðju,
svo ekki sé nú minnst á ferminga-
tilstandið. íslenska unglingahag-
kerfíð er ekkert smáræðis umsvifa-
mikið. Hvað skyldu íslenskir ungl-
ingaforeldrar annars að meðaltali
vinna margar vikur á ári bara til
að uppfylla „frumþarfir“ krakk-
anna?
Hið fræðilega uppeldi
Önnur spurning, sem Fitzpatrick
læknir kom inn á var allur rit-
flaumurinn um barnauppeldi. Jú,
aðspurðir foreldrar höfðu allir
reynt að lesa sér eitthvað til um
börn og barnauppeldi. Það var þó
ekki alveg einfalt að leita upplýs-
inga og fræðslu, því sérfræðingun-
um ber nú einu sinni ekki alveg
saman. Sumir þeirra halda á lofti
aga og ófrávíkjanlegum reglum,
meðan aðrir vara við of miklum
hömlum. En sérfræðingarnir
bjarga ekki foreldri fyrir framan
grenjandi krakka, sem neitar að
borða bananann sinn af því hann
hefur brotnað.
Læknirinn velti því líka fyrir sér
hvort öll þessi góðu sérfræðingaráð
styrktu í raun foreldrana og efldu,
eða hvort þau drægju úr sjálfs-
trausti þeirra og þori til að fylgja
eftir eigin tilfínningu. Og er sér-
fræðingaveldið, sem auðvitað hef-
ur troðið sér inn í barnauppeldi líkt
og önnur svið þjóðfélagsins, fremur
til að grafa undan sjálfsábyrgð
einstaklingsins en til að byggja
hana upp? Því verður hver að svara
fyrir sig.
Friðaruppeldi var slagorð, sem
heyrðist oft á síðasta áratug.
Æðsta takmarkið var að ala börn
upp sem friðelskandi verar og þá
átti að gæta þess að þau léku sér
ekki með vopn og slægjust, heldur
leystu ágreining sinn á friðsaman
hátt. Nú heyrast hins vegar þær
raddir hvort það sé ekki bara jafn-
hollt fyrir börn og hvolpa að tusk-
ast svolítið. Hinar viðteknu hug-
myndir breytast, svo það er
kannski eins gott að reyna ekki
bara að treysta á ráð annarra.
Uppeldisbókmenntirnar byggja
á þeirri forsendu að foreldrar séu
óskaplegir örlagavaldar barna
sinna. Og mikið rétt. Þeir hafa
mikil áhrif á krakkana. En krakk-
arnir verða líka fyrir miklum áhrif-
um af systkinum, ef þeir eiga þau.
Þess hlýtur að vera að vænta að
bráðum uppgötvi barnasérfræð-
ingageirinn þetta og taki að spýta
frá sér handbókum í því að vera
góð systkini.
Nú á dögum þykir sjálfsagt að
hafa börn með í ráðum alveg frá
því þau geta farið að tjá sig. Besta
ráðið sem ég hef heyrt um barna-
uppeldi er hins vegar að það sé
óskynsamlegt að spyija börn hvað
þau vilji, nema maður sé sáttur
við að þau fái í raun að ráða því
sem spurt er um. Mér kemur þetta
oft í hug, þegar ég sé smábarna-
foreldra, sem ætla að fara að
skipta á króganum, spyija hvort
hann vilji ekki fá þurra bleyju.
Svarið er yfirleitt ákveðið „Nei“
og þá heQast miklar fortölur for-
eldrana. Hér væri nær að grípa
heldur krakkann föstum tökum
og segja að nú verði skipt. . . því
það var hvort sem er aldrei ætlun-
in að hann fengi að ráða neinu
þar um.
Viðmiðunin er heimur
barnanna, ekki hinna fullorðnu
Sé dæmið teygt til hins ýtrasta
má segja að yfir sig samviskusam-
ir foreldramir nú á tímum dragist
inn í heim bamanna, lifi lífínu með
þeim og á þeirra forsendum, en
heimur barna og foreldra var að
mestu aðskilinn áður fyrr. Heimur
barnanna er orðinn viðmiðunin,
ekki heimur hinna fullorðnu. Það
var eitthvað í þessa áttina sem
enski heimilislæknirinn áttl við,
þegar hann varpaði fram þeirri
spurningu hvort foreldrar ælu börn
nokkuð lengur upp, heldur væru
það börnin, sem ælu foreldrana
niður. Það dettur varla neinum í
hug að hverfa til fyrri tíma uppeld-
isaðferða, en það er ekki nema
hollt að spyija sig á stundum hvort
það sé skynsemin, sem við fylgjum,
eða eitthvað annað...