Morgunblaðið - 09.07.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. JÚLÍ1997 17
ERLENT
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra situr fund NATO í Madríd
„Man ekki eftir öðrum
eins átakafundi“
Madríd. Morgunblaðið.
Reuter
LEIÐTOGAR ríkjanna þriggja, sem hljóta NATO-aðild í fyrstu
lotu stækkunar bandalagsins, fagna samþykkt Madrídar-fundar-
ins. Lengst til vinstri er Aleksander Kwasniewski Póllandsfor-
seti, þá Vaclav Havel Tékklandsforseti og Gyula Hom, forsætis-
ráðherra Ungverjalands.
Gíbraltardeila
kann að setja
strik í reikn-
inginn
Madríd. Morgunblaðið.
SPÁNVERJAR tilkynntu í gær
að þeir væru reiðubúnir til að
taka að fullu þátt í hinni nýju
stjórnskipan hernaðararms Atl-
antshafsbandalagsins (NATO)
þegar sátt hefði tekist um hana.
Þessari yfirlýsingu var fagnað
í lokatilkynningu leiðtogafund-
ar NATO í Madríd í gær, en
yfirlýsing Robins Cooks, utan-
ríkisráðherra Bretlands, í sam-
tali við breska ríkisútvarpið,
BBC, á mánudag, um að Bretar
myndu standa í vegi fyrir Spán-
vetjum ef ekki fengist lausn um
deilu um flugvöll Breta á Gíbr-
altar er talin geta sett strik í
reikninginn.
Deila Breta og Spánveija
snýst um staðsetningu breska
flugvallarins á Gíbraltar, sem
er á valdi Breta. Þessa deilu bar
hins vegar ekki á góma í viðræð-
um á fundinum hér í Madríd í
gær svo vitað sé. Að sögn spæn-
skra fréttaskýrenda er talið að
málið verði leyst innan mánaðar.
í yfirlýsingu fundarins var
horft fram hjá orðum Cooks:
„Full þátttaka Spánveija mun
auka allsheijarframlag þeirra
til öryggis bandalagsins, hjálpa
að þróa öryggis- og varnarþátt
Evrópu innan NATO og styrkja
tengslin yfir Atlantshafið,"
sagði þar.
Taka fullan þátt í nýrri skipan
hernaðarstarfs NATO
José Maria Aznar, forsætis-
ráðherra Spánar, sagði i ávarpi
sínu þegar hann bauð leiðtoga
aðildarríkja NATO velkomna í
gær að Spánveijar hefðu þegar
stigið skref í átt að fullri þátt-
töku í nýrri skipan hernaðar-
starfs NATO og væru þær að-
gerðir í samræmi við ákvörðun
spænska þingsins. Hann sagði
að margt hefði verið gert til
góðs undanfarið, en meira þyrfti
til og ekki mætti tefja. Með auk-
inni þátttöku í hernaðarsam-
starfinu gætu Spánveijar lagt
sitt af mörkum til öryggis og
varna innan bandalagsins og
staðið í sömu sporum og önnur
bandalagsríki.
„Með þessu ítreka ég skuld-
bindingu þjóðar minnar til að
veija og breiða út okkar sameig-
inlegu gildi,“ sagði Aznar.
Deilan við Breta hefur ekki
verið eini ásteytingarsteinn
Spánveija við aðildarríki
NATO. Spánveijar vilja sjálfir
fara með vamir á öllu sínu land-
svæði að meðtöldum Kanaríeyj-
um. Vilja þeir því að þeir ráði
yfir nokkurs konar gangi, sem
liggi frá Spáni til eyjanna. Þetta
líkar Portúgölum illa og telja
sér skákað. Kemur því einnig
til greina að samið verði um að
hringur verði dreginn um eyj-
arnar og Spánveijar beri þar
hernaðarlega ábyrgð.
HALLDÓR Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra kvaðst í
gær sáttur við þá niður-
stöðu leiðtogafundar
Atlantshafsbandalagsins í Madríd
að bjóða þremur ríkjum Austur- og
Mið-Evrópu inngöngu í bandalagið
og sagði að það væri í samræmi
við þá stefnu, sem hann hefði með-
al annars sett fram á fundi utanrík-
isráðherra aðildarríkja NATO í
Sintra í Portúgal fyrir skömmu. Á
þeim fundi mæltu aðeins Banda-
ríkjamenn og íslendingar fyrir því
að þremur aðildarríkjum yrði veitt
innganga, en níu ríki studdu að þau
yrðu fimm. Halldór ítrekaði mikil-
vægi þess að Rússar yrðu fullir
þátttakendur í friðarþróuninni í
Evrópu.
„Við hljótum að vera ánægðir
með að þetta skuli hafa gerst,“
sagði Halldór. „Síðan er lýst áform-
um fyrir framtíðina. Þar eru nefnd
ríki eins og Slóvenía og Rúmenía,
en jafnframt eru Eystrasaltsríkin
nefnd, sem að mínu mati er áfangi
á þeirra leið til aðildar að Atlants-
hafsbandaiaginu."
Hefðum kosið að nefna ekki
einstök ríki
Halldór sagði að stuðningurinn
við Eystrasaltsríkin hefði verið
mjög ákveðinn, en hann væri mis-
mikill. „Það hefur alltaf verið stuðn-
ingur við þau af hálfu Norðurland-
anna og Bandaríkjamenn og Þjóð-
veijar hafa jafnframt minnst á
Eystrasaltsríkin í mörgum tilvikum.
En aðalatriðið var að það hefði aldr-
ei getað orðið samkomulag innan
bandalagsins um það að nefna eitt
og eitt ríki á suðurvængnum án
þess að minnast á Eystrasaltsríkin.
Við hefðum fremur kosið að það
hefði ekki verið farið út í það að
nefna einstök ríki með þessum
hætti, heldur að sjá til hvernig stað-
an væri árið 1999. En fyrst var
farið út á þá braut var ekki hjá því
komist að taka tillit til sjónarmiða
fleiri aðila.“
Því hefur verið haldið fram að
yrðu ákveðin ríki tilgreind í yfirlýs-
ingu fundarins án þess að þeim
yrði boðin aðild yrði erfitt að hafna
þeim síðar og slíkt jafnvel túlkað
sem svik, en Halldór kvaðst ekki
vera þeirrar hyggju.
Geta ekki litið á yfirlýsinguna
sem loforð
„Þau geta ekki litið á yfirlýsing-
una sem loforð vegna þess að það
er komist hjá því að gefa þeim nein
fyrirheit þar um,“ sagði ráðherrann.
„Það hefur til dæmis verið nefnt
hér í þessari umræðu að hefðum
við verið að stækka NATO fyrir
tveimur árum hefði ekki verið ólík-
legt að Slóvakía hefði komið þar
mjög við sögu, en í dag finnst mönn-
um það alls ekki geta gengið vegna
þeirrar þróunar, sem þar hefur orð-
ið. Við verðum að líta fyrst og
fremst á stöðuna eins og hún verð-
ur 1999, meðal annars í Rúmeníu.
Þar hafa hlutirnir gengið vel, en
það hefur gerst á mjög
stuttum tíma. Fyrir um
það bil ári hefði engum
dottið það í hug að
Rúmenía kæmi inn
núna. Ég vona að lýð-
ræðis- og efnahagsþró-
unin hafi gengið það
langt i Eystrasaltsríkj-
unum þegar við lítum
á þessi mál árið 1999
að þau verði í góðri
stöðu til að vera aðilar.
Ef það gengur ekki
fram á veg og þróunin
gengur af einhverjum
ástæðum til baka er
staða þeirra miklu
verri. Þannig að auð-
vitað fer þetta mikið
eftir löndunum sjálfum
og hvernig þau halda á sínum mál-
um hvaða möguleika þau hafa á
að ganga í NATO.“
Aldrei friður án Rússa
Halldór sagði að þessi fundur
hefði mikla þýðingu. „Það er tekin
ákvörðun um að taka hérna inn ríki,
sem lengst hafa verið í umræðunni
í sambandi við aðild og ítrekað að
bandalagið standi áfram opið, sem
gerir það að verkum að þær þjóðir,
sem sótt hafa um aðild hljóta að
vinna að því hörðum höndum að
geta gerst aðilar á næstu árum.
Þessar þjóðir hafa verið að leysa
sín landamæravandamál, málefni
minnihluta og fleira og þess vegna
er sú þróun, sem komin er af stað,
tákn friðar í Evrópu og hún ein
getur varðveitt friðinn í framtíð-
inni. Við skulum heldur ekki gleyma
því að nýlega hefur verið gert sam-
komulag við Rússland, sem á eftir
að þróa og mun áreiðanlega leggja
grundvöll að miklu betra samstarfí
við það ríki á næstu árum því að
friður í Evrópu mun
aldrei verða án góðrar
þátttöku Rússa í því
ferli.“
Næsta lota stækk-
unar hefur verið mjög
til umræðu og meðal
þeirra þátta, sem leitt
hefur verið getum að
að geti valdið vandræð-
um, er að hin væntan-
legu aðildarríki, Pól-
land, Tékkland og
Ungveijaland, geti
lagst gegn inngöngu
grannríkjanna eftir að
þau hafa sjálf fengið
aðild.
„Ég held að það geti
alls ekki orðið," sagði
Halldór. „Þær þjóðir,
sem nú ganga inn, gangast í reynd
undir þá skuldbindingu að beita
ekki neitunarvaldi gagnvart nýjum
meðlimum. Hins vegar er eðlilegt
ef þessar þjóðir standast ekki þær
kröfur, sem gerðar voru til þeirra,
að það náist ekki samstaða. Ég hef
enga trú á því að eitthvert eitt ríki
fari að beita neitunarvaldi gagnvart
þjóð, sem hefur lagt mikið á sig til
þess að gerast aðili og hefur upp-
fyllt öll skilyrði. Það væri beinlínis
hættulegt fyrir friðarþróunina í
Evrópu."
Halldór sagði að ekki hefðu verið
miklar deilur um yfirlýsingu fund-
arins um að þrýsta yrði á alla aðila
að Dayton-samkomulaginu um frið
í Bosníu að standa við skuldbinding-
ar sínar. „Menn vilja taka mjög
fast á þróuninni þar og það fer nú
greinilega fram ákveðið uppgjör í
lýðveldinu Srpska og það er nauð-
synlegt að hjálpa þeim öflum, sem
þar vilja standa fyrir lýðræðislegum
vinnubrögðum. Það þarf að hjálpa
þeim að koma þeim stríðsglæpa-
mönnum, sem þar virðast hafa haft
veruleg áhrif, frá öllum völdum. Það
er algjör nauðsyn til þess að tryggja
framtíð þessa ríkis.“
Hernaðarlegt mikilvægi íslands
hefur tekið miklum breytingum
undanfarna áratugi og viðbúið er
að þær verði enn meiri nú við
stækkun bandalagsins.
íslendingar virtir fyrir
frumkvæði
„Auðvitað breytist staða íslands
eins og allra annarra þjóða,“ sagði
Halldór. „Ástæðan er þær breyttu
aðstæður, sem hafa skapast. Við
eigum að sjálfsögðu engan annan
kost, frekar en aðrar þjóðir, að taka
þátt í þessari jiróun. Við verðum
að spila með. Ég tel að við höfum
gert það með réttum hætti. Við
höfum sýnt ákveðið frumkvæði í
upphafi með því að setja skoðanir
okkar fram með skilmerkilegum
hætti. Við höfum verið virtir fyrir
hreinskilna afstöðu og átt afar gott
samstarf við nánustu bandamenn
okkar beggja vegna Atlantshafsins
og þá ekki síst Norðurlandaþjóðirn-
ar, Bandaríkjamenn og Breta. Og
í reynd fjóðveija á síðustu stigum.“
Hann kvaðst ekki muna eftir
öðrum eins átakafundi í Atlants-
hafsbandalaginu, en alltaf hefði
verið ljóst að lausn myndi finnast.
„Á bak við átökin, sem voru hér,
lá alltaf vissa allra um það að menn
myndu ná niðurstöðu. Það var eng-
inn á þessum fundi, sem vildi veikja
bandalagið og koma út af honum
í ósamkomulagi. Það gerðu sér allir
grein fýrir þeirri miklu ábyrgð, sem
hvíldi á okkur að ná hérna niður-
stöðu og það var það, sem náði al-
gerlega yfirhöndinni hér í lokin.“
Ráðherrann sagði að það væri
verra að svo hefði farið að Frakkar
yrðu ekki með í hernaðarsamstarfi
NATO, sem þeir sögðu sig úr árið
1966 í forsetatíð Charles de Gaulle
þar sem þeir töldu Bandaríkjamenn
of atkvæðamikla í bandalaginu.
„011 sagan er ekki sögð í þeim efn-
um og vonandi verða þeir með síð-
ar,“ sagði hann. „Völd Bandaríkja-
manna verða alltaf mikil í bandalag-
inu vegna stærðar þjóðarinnar og
þeirrar staðreyndar að þeir njóta
mikilla yfirburða á hernaðarsviðinu
og reyndar efnahagssviðinu líka
þannig að Frakkar komast ekkert
fram hjá því. En það kemur ekki í
veg fyrir að Frakkar geti haft eðli-
leg áhrif eins og aðrar þjóðir innan
bandalagsins. Þeir eiga ekki neina
sérstaka kröfu á því frekar en aðr-
ir að hafa þar einhver yfirburða-
áhrif.“
Halldór
Ásgrimsson
Engn lýst yfir um stríðs-
glæpamenn í Bosníu
Madrid. Morgunblaðið.
EIÐTOGAFUNDUR Atl-
antshafsbandalagsins, sem
nú er haldinn í Madríd á
Spáni, gaf í gær út yfirlýsingu þar
sem ítrekuð var skuldbinding
bandalagsins til að framfylgja frið-
arsamkomulaginu um Bosníu og
skorað á þá, sem undirrituðu sam-
komulagið í Dayton í Ohio á sínum
tíma, að gera slíkt hið sama. I yfir-
lýsingunni var ekki kveðið á um
sérstakar aðgerðir til að hafa hend-
ur í hári Radovans Karadzic, leið-
toga uppreisnarmanna Bosníu-
Serba, sem ákærður hefur verið
fyrir stríðsglæpi, svo unnt yrði að
rétta í máli hans.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði að ekki hefði verið deilt um
yfirlýsinguna en mikið hefði verið
um hana fjallað á hádegisfundi leið-
toga Atlantshafsbandalagsins í gær
og kvaðst hann telja að góð sátt
væri um það hvemig fjallað hefði
verið um þau mál hér í Madríd.
Hann sagði að þau ríki, sem legðu
mest af mörkum til friðargæslu í
Bosníu, ættu að hafa mest um orða-
lag í tilkynningunni að segja.
„Við skorum á alla aðilja að frið-
arsamkomulaginu að virða skuld-
bindingarnar, sem þeir gerðu sjálf-
ir, til fulls og framfylgja friðarsam-
komulaginu á tafar,“ sagði í yfir-
lýsingunni. „Þeir verða að virða
réttindi flóttamanna og fólks án
heimilis til að snúa aftur til síns
heima með friðsamlegum og skipu-
legum hætti.“
I yfirlýsingunni er sérstaklega
tekið fram að leiðtogarnir hafi
miklar áhyggjur vegna ástandsins
í serbneska hluta Bosníu, lýðveld-
inu Srpska, þar sem lýðræði sé
jafnt og þétt á undanhaldi og lög-
regla misnoti vald sitt með þeim
afleiðingum að grafið hafi undan
mannréttindum.
Madeleine Albright, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna, sagði í
fyrradag að Bandaríkjamenn vildu
að leiðtogar NATO aðstoðuðu við
að einangra Radovan Karadzic,
leiðtoga uppreisnarmanna úr röð-
um Bosníu-Serba. Sagði Albright
að hún vildi að rætt yrði hvort
kostur væri á „samhæfðum að-
gerðum“ gegn Karadzic, sem hefur
gert tilraunir til að hrifsa völdin
af forseta Bosníu-Serba, Biljönu
Plasic. Hafi slíkt samkomulag
náðst bar yfirlýsing fundarins því
ekki vitni.