Morgunblaðið - 07.08.1997, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 7. ÁGÚST 1997 35
AÐSENDAR GREINAR
MINNINGAR
Sjálfbær þróun á
Islandi og álver
á Grundartanga
ENGINN vill þróun sem ekki er
sjálfbær. Samt höfum við valið þró-
un sem ekki er sjálfbær. Það stafar
sennilega af því að við vitum ekki
hvað sjálfbær þróun er. Brundtland-
skýrslan skilgreinir það þannig að
sjálfbær þróun er þróun sem upp-
fyllir þarfir okkar í dag án þess að
skemma möguleika komandi kyn-
slóða að uppfylla sínar þarfir.
Við vitum að við
erum háð náttúrunni
og fáum mat, föt og
húsnæði úr náttúrunni.
Ef við eyðileggjum
þessi náttúruauðæfi,
hvort sem er með því
að náttúrulindirnar
þverra eða vegna þess
að við eitrum þær,
verðum við fátæk,
hversu mikið sem við
eigum í bankanum. Við
getum ekki lifað án
hreins vatns og lofts.
Hins vegar getum við
lifað án áls og án olíu
og bensíns.
Margir hafa reynt
að skýra langtímatakmörkin fyrir
þeirri þróun sem átt hefur sér stað
seinustu 300 árin, eftir að iðnvæð-
ing hófst og byrjað var að nota
endanlega orkugjafa eins og kol,
olíu og gas. Sumir telja að hagvöxt-
ur hafi ekki verið til að ráði fyrir
1750 þegar byijað var að nota kol
og að hagvöxtur sé ekki mögulegur
án þess að náttúruauðæfin séu rá-
nyrkt og að náttúran eitrist. Það
þýðir að sjálfbær þróun og hagvöxt-
ur eiga ekki samleið.
Umhverfísrými segir
okkur hve mikið við
megum nota af nátt-
úruauðæfum, segir
Högni Hansson, til
þess að þróunin geti
talist sjálfbær.
Sænska stofnunin Det Naturliga
Steget hefur reynt að setja upp
skilyrði fyrir sjáífbærri þróun eða
sjálfbæru þjóðfélagi, þ.e.a.s. skil-
yrðum sem verður að uppfylla sam-
kvæmt þeim náttúrulögmálum sem
allt lif á jörðinni er háð. Þessi skil-
yrði byggjast m.a. á því að efni og
orka myndast ekki og eyðist ekki
heldur umbreytast, að efni hafa til-
hneigingu til að dreifast og vera
minna virði, að allt líf byggist á
tillífun jurtanna og grænar jurtir
eru eini uppbyggjandi þátturinn
sem verkar gegn þeim öflum sem
bijóta niður. Þol náttúrunnar gegn
eitrandi efnum er takmarkað. Skil-
yrðin sem sett eru upp eru í stuttu
máli að efni sem eru framandi fyr-
ir lífíð á jörðinni, hvort sem það eru
málmar eða ný efni eins og DDT
og PCB, aukist ekki í náttúrunni
hraðar en hringrás náttúrunnar
getur tekið við þeim. Rányrkja á
framleiðslu náttúrunnar, þ.e.a.s. að
skógur, fiskur o.s.v. sé ekki notað
hraðar en endurnýjun náttúrunnar,
er ekki heldur á samræmi við sjálf-
bæra þróun.
Mikið er nú rætt um svo kallað
umhverfísrými. Umhverfisrými á
að vera grundvöllur að umhverfis-
pólitík Dana samkvæmt stjómaryf-
irlýsingu ríkisstjórnarinnar. Um-
hverfísrými segir okkur hve mikið
við megum nota af náttúruauðæf-
um til þess að þróunin geti talist
sjálfbær. Við megum samkvæmt
þessu ekki nota meira en 1 lítra
af olíu og bensíni á dag á mann til
allra þarfa. Það þýðir 70-80%
minnkun. 1,2 kg á mann á ári er
umhverfísrýmið fyrir ál; nú notum
við 15 kg. Það þýðir 90% minnkun.
Það tekur langan tíma að ná mark-
inu. T.d. er gert ráð fyrir að álnotk-
un minnki um 20% fram til 2010.
Það þýðir að frumframleiðsla
minnkar og hverfur til lengri tíma.
Við frumvinnslu er notuð tíu sinnum
meiri orka en við end-
urvinnslu á áli.
Wuppertalinstitut í
Þýskalandi sem fengist
hefur við rannsóknir á
umhverfisrýminu not-
ast við hugtakið stuð-
ull 10 (faktor 10) sem
þýðir að íbúar í iðnv-
æddu löndunum verða
að lifa lífí sínu í fram-
tíðinni með því að nota
einn tíunda af þeirrri
orku og þeim efnum
sem við notum í dag.
Lífskjör okkar eru því
í framtíðinni háð því
hve vel okkur tekst að
gera það sem við ger-
um í dag með því að nota miklu
minni orku og minna magn af efn-
um en í dag. Samtökin Vinir jarðar
(Friends of the Earth) hafa gert
athugun á því hvemig lönd Evrópu-
bandalagsins (EU12) geta náð
markmiðinu réttlátt umhverfís-
rýmiog hvernig hægt er að ná
markmiðinu stuðull 10. Kret-
sloppsdelegationen (Hringrásar-
nefndin), nefnd sænsku ríkisstjórn-
arinnar, hefur sett stuðul 10 sem
markmið umhverfísstefnu Svíþjóðar
og stuðull 10 var mjög til umræðu
á umhverfisráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í New York nýlega.
Mér sýnist af þeirri umræðu sem
verið hefur um fyrirhugað álver á
Grundartanga að umræðu um
sjálfbært þjóðfélag á íslandi sé
þörf. Þegar framtíð lands og þjóðar
er rædd og ákveðin verður það
ekki gert án þess að gerð sé mynd
af því hvernig sjálfbært þjóðfélag
lítur út og hver skilyrðin fyrir því
eru. Hvað er sjálfbær þróun á Is-
landi, að hverju á að einbeita sér
og hvað ber að varast til þess að
þjóðfélagið þróist í sjálfbæra átt?
Er áliðnaður leið í rétta átt að sjálf-
bæru þjóðfélagi eða er sú stefna í
þveröfuga átt? Á heldur að nota
þá orku sem búið er að beisla til
að minnka notkun á olíu og bens-
íni? Á heldur að velja lífrænan
búskap en stóriðju ef hagsmunir
þessara starfsgreina rekast á? Er
það betur í samræmi við sjálfbæran
búskap að minnka losun gróðurhú-
salofttegunda við flutninga til og
frá landinu og innanlands en að
auka flutningana með því að flytja
inn hráefni sem svo verður að flytja
frá landinu að mestum hluta? Eg
sé ekki hvernig hægt er að hafa
viturlega stefnu í stóriðjumálum
eða atvinnumálum yfirleitt án þess
að gera sér fyrst grein fyrir hver
skilyrðin eru fyrir sjálfbærri þróun.
Umhverfisvernd verður ekki lengur
talin sérhagsmunir fámennra nátt-
úrudýrkenda. Umhverfisvernd er
grundvallaratriði allra annarra at-
hafna okkar. Þróun sem ekki er
sjálfbær þýðir endalok þjóðfélags-
ins. Við vitum að það þjóðfélag sem
við lifum í á Vesturlöndum í dag
er ekki sjálfbært. Þess vegna verð-
um við að breyta um stefnu. Við
vitum líka að þau vandamál sem
við eigum við að stríða í dag getum
við ekki leyst með sömu aðferðum
og þeim sem hafa valdið vandamál-
unum.
Höfundur er forstöðumaður um-
hverfis- og hollustuverndarinnar
í Landskrona í Svíþjóð.
Högni
Hansson
+ Guðfinna Guð-
mundsdóttir
fæddist í Fjalli á
Skeiðum 25. júlí
árið 1915. Hún lést
á hjúkrunarheimil-
inu Ljósheimum 1.
ágúst síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Guð-
mundur Lýðsson
frá Hlíð í Gnúp-
veijahreppi, bóndi
í Fjalli frá 1902, f.
17. apríl 1867, d.
8. mars 1965, og
kona hans Ingi-
björg Jónsdóttir frá Holti í
Stokkseyrarhrepp f. 14. júlí
1883 d. 18. maí 1965. Systkini
Guðfinnu voru Ingibjörg, f. 20.
nóvember 1904, d. 22. maí 1989,
bókari, búsett í Reykjavík, Al-
dís, f. 20. mai 1906, d. 11. júní
1972, húsfreyja í Fjalli, Lýður,
f. 11. febrúar 1980, d. 11. sept-
ember 1981, bóndi í Fjalli, Sig-
riður Guðrún, f. 1. april 1911,
húsfreyja í Fjalli, og Jón, f. 3.
nóvember 1919, d. 1. júní 1997,
bóndi í Fjalli.
Eftir barnaskólanám fór
Guðfinna til náms í Héraðsskól-
ann á Laugarvatni og stundaði
síðar nám í fata- og kjólasaum.
Guðfinna giftist 13. júní 1940
Valdimar Bjarnasyni, f. 23.
mars 1911, d. 20. september
1964. Foreldrar hans voru hjón-
in Ingveldur Jónsdóttir, f. 13.
Okkur langar með örfáum orð-
um að kveðja ömmu okkar, ömmu
í sveitinni eins og við kölluðum
hana þegar við vorum litlar stelp-
ur. Þegar við lítum til baka er
margs að minnast. Amma unni
sveitinni sinni af öllu hjarta og
þegar við fengum að dvelja þar
hjá henni urðum við þess varar að
ekkert í veröldinni var henni meira
virði. Ekkert umræðuefni var
henni kærara en búskapurinn á
Fjalli og vissulega var hún bóndi
af lífi og sál. Amma var mjög fróð
kona og oft sagði hún okkur frá
ýmsu sem okkur borgarbörnunum
þótti framandi að heyra. Hún sagði
okkur sögur af álfunum í klettun-
um fyrir ofan bæinn, frá gömlum
búskaparháttum og fleiru sem varð
okkur stöðugt tilefni til að spyrja
meira. En amma svaraði þolinmóð
öllum þessum lífsins spurningum
og einhvem veginn grunar okkur
að stundum hafi hún haft lúmskt
gaman að. Amma var mikil töfra-
kona í okkar augum og gerði hluti
sem okkur þóttu mjög merkilegir.
Hún kunni til dæmis að hnýta
hnakkgjarðir, hún kenndi okkur
að flétta úr ótrúlegum fjölda af
böndum, hún kunni öll þau sönglög
sem nöfnum tjáir að nefna og hún
spilaði bæði á harmóníku og org-
el. Amma var stórlynd og ákveðin
í fasi og oft gustaði af henni þar
sem hún fór. Eins og títt er um
slíkt fólk var þó grunnt á ljúfum
tilfínningum og þess urðum við
maí 1881, d. 19. jan-
úar 1956, og Bjarni
Þorsteinsson, f. 7.
júní 1876, d. 28.
mars 1961, bændur
á Hlemmiskeiði.
Guðfinna og
Valdimar eignuðust
þijú börn: 1) Guð-
mundur, f. 24. mars
1942, bifreiðar-
sljóri, búsettur í
Reykjavík, kvæntist
Báru Kjartansdótt-
ur. Þau slitu sam-
vistum. Þeirra dæt-
ur eru Áslaug Björt
og Guðfinna Auður. Sambýlis-
kona Guðmundar er Stella
Gunnars. 2) Ingibjörg, f. 16.
febrúar 1945, kennari, búsett í
Kópavogi, giftist Þorsteini M.
Gunnarssyni, látinn. Þeirra
böm era Valdimar, Ingibjörg
og Gunnar Bragi. Sambýlis-
maður Ingibjargar er Ármann
Árni Stefánsson. 3) Bjarai
Ófeigur f. 18. október 1949,
bóndi í Fjalli, kvæntur Bryndísi
Jóhannesdóttur. Þeirra böra
eru Hrönn, Valdimar og Svala.
Langömmubörnin eru átta tals-
ins.
Guðfinna og Valdimar hófu
búskap í austurbænum í Fjalli
vorið 1940 en síðustu sex árin
dvaldi Guðfinna á Ljósheimum.
Útför Guðfinnu fer fram frá
Ólafsvallakirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
helst varar þegar hún talaði um
börnin sín þegar þau voru yngri.
Hún sagði okkur margar sögur af
pabba okkar þegar hann var strák-
ur og samskiptum hans við yngri
systkini sín. Eftir á að hyggja
mátti einnig merkja hjá henni
söknuð þegar hún talaði um Valdi-
mar afa sem lést langt fyrir aldur
fram. Það var erfitt að fylgjast
með þessari konu, sem var svo
stór i orði og anda, missa málið
fyrir mörgum árum og búa við það
æ síðan að geta ekki tjáð sig. Sér
í lagi var það erfitt vegna þess að
hugur hennar hélst skarpur fram
til þess síðasta. Alltaf var hún með
á nótunum þegar við sögðum henni
frá því sem var að gerast í lífi
okkar og þótti greinilega sárt að
geta ekki lagt orð í belg. Oft náði
hún þó með látæði sínu að sýna
viðbrögð við því sem um var rætt
og nú síðast fyrir nokkrum dögum
ljómaði hún þegar við töluðum um
að hittast næst í brúðkaupi sonar-
dóttur hennar og alnöfnu hinn 16.
ágúst. Ekki náði hún þó að lifa
þann atburð heldur verður hún
jarðsungin frá þessari sömu kirkju
aðeins nokkrum dögum fyrr. Von-
andi verður amma með okkur öll-
um í anda þennan dag. Ekki vitum
við hvort amma trúði á líf eftir
dauðann en við trúum því að nú
sé hún komin til heimkynna sinna,
laus úr viðjum síns sjúka líkama,
og til manns síns og systkina sem
hún hafði misst, nú síðast í júní
síðastliðnum yngri bróður sinn,
Jón, en lát hans varð henni mikið
áfall. Við kveðjum ömmu okkar
með eftirfarandi ljóðlínum og
þökkum henni samfylgdina:
En dýpra og innar tala taugar vors hjarta
tunp þess Guðs, er skóp glaðheima
eilífbjarta,
þann aldadag, sem skín yfir lýðum og
löndum
og leiðir stóran og smáan að settu marki.
Þótt líði vor stundarævi í ys og harki
og orð vorrar tungu séu iéttvæg og smá,
samt beina för vorri mið hans heilög og há.
- Heimtún vors anda gróa á fjarlægum
ströndum.
(Sigurður Einarsson frá Holti.)
Við vottum öllum aðstandendum
samúð okkar og ekki síst Siggu
systur hennar sem nú er ein eftir
af þeim systkinum.
Áslaug og Guðfinna.
Látin er Guðfinna amma okkar.
Okkur sytskinin langar til að
kveðja hana með þessu ljóði og
þakka henni þær ánægjulegu
samverustundir sem við áttum
með henni.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin stríð.
(V. Briem.)
Við reynum að hugga okkur við
það að þér líði betur á þeim stað
þar sem þú ert núna.
Við eigum margar góðar minn-
ingar sem við getum yljað okkur
við. Minningar sem við munum
deila með börnum okkar. Elsku
amma, það er komið að kveðju-
stund. Þótt við hefðum innst inni
vitað að að þessu myndi koma, er
erfitt að þurfa að horfa á eftir þér.
Hvíl þú í friði, elsku amma.
Valdimar, Ingibjörg og
Gunnar Bragi Þorsteinsbörn.
LEQSTELNAR
Maimari ♦ Granít ♦ Blágrýti ♦ Gabbró
íslensk framleiðsla
Sendum
myndalista
MOSAIK
Hamarshöfði 4 - Reykjavík
sími: 5871960-Jox: 587 1986
GUÐFINNA
GUÐMUNDSDÓTTIR
Hereules
HÖGGDEYFAR
Höfum úrval höggdeyfa í margar gerðir bifreiða.
Leiðbeinum einnig við val á höggdeyfum í breyttar bifreiðar.
/
Nánari upplýsingar fást hjá sölumönnum okkar í síma 588 2550.
Bílavörubúðin
FJÖÐRIN
Ifararbroddi
SKEIFUNNI 2,108 REYKJAVÍK SÍMi 588 2550