Morgunblaðið - 28.12.1997, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 28. DESEMBER1997
MORGUNBLAÐIÐ
JARÐGÖNG við Sultartangavirkjun.
Það var spáð fremur illa daginn
sem við Guðmundur Hermanníus-
son fórum saman upp að Búrfelli til
þess að skoða mannvirki þar. „Þú
keyrir nokkuð létt,“ segir hann þeg-
ar við erum rétt komin að brú einni.
en brátt rennum við heilu og höldnu
í hlað hjá Búrfellsvirkjun. Þá lifnar
verulega yfir Guðmundi, enda nú á
heimavelli. í Búrfelli hefur hann
sem fyrr sagði unnið og búið um
þrjátíu ára skeið, en nú er vera hans
þar senn á enda, hann verður sjö-
tugur fímmtánda febrúar nk. og
mun þá hætta störfum. Heimili sitt
hefur hann þegar flutt á Selfoss,
þótt kona hans, Helga Magnúsdótt-
ir, muni vinna áfram í Búrfelli eftir
að hann hættir. „Hún er sjö árum
yngri en ég og fer bara á milli eftir
þörfum,“ segir hann. Helgu hittum
við von bráðar. Hún kemur ai’kandi
í stórum dökkbláum kuldagalla þeg-
ar við höfum rétt lokið við að borða
hádegismat í mötuneytinu. Salurinn
var fullur af karlmönnum á ýmsum
aldri en engar konur voru þar nema
þær sem vinna við matinn. Sam-
verkamenn Guðmundar höfðu gefið
mér spurnarauga meðan ég borðaði
ýsu og kartöflur og síðar fullan disk
af grjónagraut. „Það er ekki slæmt
fæðið hérna,“ sagði ég að máltíð
lokinni. „Þeir fitna héma flestir,“
svaraði Guðmundur. Við hlið hans
var þá kominn Valdemar Jóhanns-
son, sem gengur honum næstur í
starfi hjá útivinnuflokknum sem
Guðmundur hefur lengi haft yfir að
segja. Þeir ræddu saman um verk-
efni dagsins og loks spurði Guð-
mundur hvort 150 væri laus. „Já,
ekki veit ég betur,“ svaraði Valde-
mar.
Þegur út kemur sé ég að fyrr-
nefndur 150 er Toyotajeppi all-
myndarlegur. Upp í hann sest ég og
kveð frú Helgu og ekur svo Guð-
mundur með mig í skoðunarferð um
svæðið. Neðst er Búrfellsvirkjun,
þá væntanleg Sultartangavirkjun,
síðan Hrauneyjafossvirkjun og loks
Sigölduvirkjun og allar hafa þessar
virkjanir sín uppistöðulón. Allt
þetta svæði er í verkahring úti-
vinnudeildar að sjá um þjónustu við,
ásamt veitusvæði ofar í hálendinu,
svo sem Þórisvatn, Kvíslaveitur o.fl.
Við ökum fyrst meðfram Búrfells-
stöðvarhúsinu og framhjá stóru,
einlyftu húsi þar sem Guðmundur
hefur aðstöðu sína sem verkstjóri
fyrrnefnds útivinnuflokks, og upp á
fjallveg nokkurn. „Við sjáum um
viðhaldið á þessum vegi og það er
talsvert mál,“ segir Guðmundur og
á við Búrfellsvirkjunarmenn. Við
ökum framhjá Bjarnarlóni sem er
uppistöðulón Búrfellsvirkjunar,
aldrei má fara rekís úr Þjórsá í lón-
ið, þá getur myndast stífla og raf-
magnsframleiðslan minnkar. Við
ökum alla leið upp að Sultartanga-
virkjun sem verið er að vinna við
núna. Þangað er fróðlegt að koma,
þar ríkir nú sams konar ástand og
einkenndi fyrri virkjanir meðan
framkvæmdh' við þær stóðu yfir,
nema hvað vélar eru nú mun stór-
virkari enda framkvæmdatíminn
naumur. Komið hefur verið upp
fjölda lítilla starfsmannahúsa og tví-
lyftu húsi fyrir skrifstofur verktaka
og fleira.
„Þeim gekk illa að ráða við hrunið
úr stöðvarhússgrunninum, það
þurfti á endanum að reka stálbolta í
bergið til að koma í veg fyrir hrun
úr því,“ segir Guðmundurog sýnir
mér einnig jarðgöngin sem búið er
að sprengja þar efra. Loks ökum við
alveg upp að Sultartangalóni. Á
leiðinni niður eftir aftur sýnir Guð-
mundur mér hvar fyrstu starfs-
mannahúsin voru í upphafi virkjun-
arframkæmda í Búrfelli, og loks
skoða ég lauslega hin mörgu og
myndarlegu starfmannahús sem
eru þarna núna. „Áður fyrr voru
hér margar fjölskyldur, börnin voru
milli tuttugu og þrjátíu," segir Guð-
mundur.
Nú er þetta breytt, fjölskyldurn-
ar eru ekki nema fjórar og engin
börn. „Þegar við fluttum hingað
með dætur okkar sjö og tíu ára árið
1969 var hér mikið líf og fjör, en það
hefur minnkað," bætir hann við.
Ekki eru menn lausir við kímnigáfu
í Búrfelli, við eitt íbúðarhúsið er
stæðilegur steinn með virðulegu
málmskilti sem á stendur að þetta
sé „Ekki minnismerki", heldur bara
steinn.
Fór snemma að heiman
Að lokinni þessari yfirreið tökum
við Guðmundur upp ævisögulegt
spjall. Hann kveðst fæddur í vestur-
bænum í Reykjavík, líklega rétt við
Selbúðir. Faðir hans, Hermanníus
Marino Jónsson, var Reykvíkingur
en móðirin, Sigríður Guðmunds-
dóttir, var úr Miklaholtshreppi á
Snæfellsnesi. Þau hjónin áttu fimm
drengi og eina stúlku og aðra til átti
Sigríður fyrir hjónaband. Þótt fjöl-
skyldan væri stór var húsplássið
ekki mikið, tvö herbergi og Ifdhús.
Árið 1940 skildu foreldrar Guð-
mundar, það kom ekki svo mjög við
hánn því hann hafði snemma farið
að heiman, var sendur í. sveit til
móðurbróður síns á Snæfellsnesi
aðeins sjö ára gamall. Þar flentist
hann að hluta til allt til sextán ára
aldurs. „Engu að síður var ég alltaf
að koma í bæinn öðru hvoru.
Mamma vann fyrir okkur eftir að
pabbi fór, hún þvoði Bretaþvotta og
vann um áraraðir við þvottahúsið í
Sundhöllinni við Barónsstíginn.
Mamma var alltaf vinnandi, ég held
að hún hafi aldrei farið í rúmið á
undan mér né heldur vaknaði ég
nokkurn tíma á morgnana á undan
henni. Hún var sífellt að sauma,
maður sofnaði og vaknaði við niðinn
í saumavélinni. Eg var svo mikið
fyrir vestan á veturna að það kom
niður á skólagöngu minni, ég var
t.d. sex vikur í skóla veturinn sem
ég tók fullnaðarprófíð mitt, ég naut
því í heild lítillar skólagöngu sem
bam.
Starfsferil sinn í Reykjavík hóf
Guðmundur í bæjarvinnunni, þá að-
eins sextán ára gamall, en veiktist
skömmu síðar. „Eg fékk heiftarlega
nýmabólgu og var samfellt sex
mánuði á sjúkrahúsi, maður hafði
ekki alltaf verið í heilum stígvélum.
Mamma sagði mér síðar að ég hefði
verið hætt kominn. Ég hjarnaði þó
við en var eftir þetta árum saman
viðkvæmur í nýrum, með nýrna-
steina og feiknakvalir oft á tíðum.
Ári síðar fór ég aftur að vinna hjá
bænum og tók þá próf í sprenginga-
vinnu. Um það leyti voru að fara í
gang virkjunarframkvæmdir við
Irafoss. Menn frá Reykjavíkurbæ
réðu mig þangað, þar vann ég með
sænskum mönnum sem ég lærði
mikið af í sambandi við sprengingar
og raunar ýmislegt annað líka, í
þein'a félagsskap fór ég t.d. fyrst að
smakka vín. Það má segja að í þess-
ari vinnu hafi verið lagður grunnur-
inn að starfi mínu hjá Búrfelli löngu
síðar. Þarna sprengdi ég á eigin
spýtur í félagi við annan strák mín
fyrstu jarðagöng. Við vorum mjög
hreyknir af þeim og ég skoða þau
enn í dag þegar ég kem að írafossi.
í Skriðdal og víðar
Eftir þetta fór ég að vinna hjá
verktaka í Hafnarfirði sem var að
byggja Sogslínuna. Þar sprengdi ég
fyrir þónokkuð mörgum updirstöð-
um ásamt mínum gamla félaga frá
írafossi. Þetta gerðist um 1953. Ég
slapp vel frá allri minni vinnu við
sprengingar, og kannski þess vegna
tek ég ekki í mál að koma nálægt
svona vinnu í dag. Ég hef ekki held-
ur horft upp á aðra meiða sig að
ráði við þessa vinnu. Þó komu fyrir
óhöpp, í eitt skiptið gekk Svíanum
Valding Johanson erfiðlega að hlaða
sprengiefni inn í holu, hann missti
þolinmæðina og fór að berja með
verkfæri í holuna og allt sprakk
framan í hann. Hann var fluttur í
bæinn allur útstunginn af grjóti og
hvellhettujárnum. Svo merkilega
vildi til að það sluppu í honum aug-
un. Hann kom fljótlega til vinnu aft-
ur, hvergi banginn við að sprengja
áfram þótt hann hefði lent í þessu.
Um tíma vann ég hjá Vegagerð-
inni á vinnuvélum, þar til gert var
boð fyrir mig af mönnum sem unnið
höfðu með mér á írafossi. Þeir voru
búnir að bjóða í verk Grímsárvirkj-
unar í Skriðdal og spurðu hvort ég
væri til í að koma þangað í vinnu.
Ég var enn laus og liðugur og hafði
gaman af skemmtilegum uppákom-
um, ég sagði því upp hjá Vegagerð-
inni og réð mig austur. Það tók okk-
ur hálfan mánuð að komast austur á
Egilsstaði, það rigndi svo mikið
sumarið 1955 að það var aldrei flug-
veður hér fyrir sunnan. Það var frí
vegna verslunarmannahelgarinnar
þegar við komum þarna og við
skemmtum okkur mikið vel í Hall-
ormsstaðarskógi. í Skriðdal var þá
fámennt sveitarfélag og því var
koma okkar virkjunarmanna mikil
innrás í það. Mitt fyrsta verk var að
fá jarðýtu til að ýta ofan af þar sem
stöðin átti að koma. Við sprengdum
fyrir jarðgöngum og stöðvarhúsinu
og var ég verkstjóri við þær fram-
kvæmdir. Þetta var vel borguð
vinna en það tók heldur ekki langan
tíma að eyða innkomunni það .var
mesta furða hvað hægt var að eyða
þarna. Undir lokin ók ég vörubfl
þegar sprengingarvinnunni var lok-
ið.
Næst réð ég mig í Steingríms-
stöð, sem er virkjun við Sogið sem
er milli Þingvallavatns og Villinga-
vatns. Þar hitti ég aftur mína gömlu
vini, Svíana. Það þótti ástæða til að
fagna vel þeim endurfundum. Aftur
fór ég að vinna við sprenginga-
vinnu, sá um að stýra verki þegar
sprengt var fyrir stöðvarhúsi og
jarðgöngum. Samstarf mitt og Sví-
anna gekk mjög vel sem og við aðra
þá sem þarna komu að verki. I
Steingrímsstöð hitti ég Helgu, kon-
una mína, hún vann þar í eldhúsinu,
hún bjó í Hveragerði hjá fósturfor-
eldrum sínum, Ingu Wiium og Stef-
áni Guðmundssyni, en hún er ættuð
frá Seyðisfirði, dóttir Magnúsar
Guðfinnssonar og Júlíönu Guð-
mundsdóttur sem áttu fjölda barna.
Við giftum okkur árið 1958 og sett-
um saman bú í leiguíbúð við Skipa-
sund. Þá var ég orðinn mjög slakur
af liðverkjum og fór sá sjúkleiki
stigvaxandi. Ég lagðist loks á
Heilsuvemdarstöðina þar sem ég
var í átta vikur yfirfallinn af liðagigt
og gat mig ekki hreyft. Einhverjir
voru að tala um að þetta gæti stafað
af mikilli meðhöndlun á sprengiefni,
ekki veit ég það en hitt veit ég að
ýmis slík efni virkuðu mjög illa höf-
uðið á mér þegar þarna var komið
sögu. Áður fékk ég aldrei höfuðverk
en allt í einu var ég yfirkominn af
höfuðverk ef ég svo mikið sem kom
inn í geymslu með sprengiefni í og
þannig er það enn í dag. Við þetta
verða margir sprengingarmenn að
búa.
Þrálátt heilsuleysi
Dóttir okkar eldri fæddist í janú-
ar 1959 og var ég þá alveg frá vinnu
vegna sjúkleika, ég gat varla reist
mig upp hjálparlaust, ef ég settist á
salerni þurí'ti ég aðstoð til að standa
upp. Verstur var ég á morgnana,
klukkan fimm varð ég að vera lagst-
ur í þær stellingar sem ég ætlaði að
vakna í. Ég fór þó að vinna við sum-
arafleysingar hjá Strætisvögnum
Reykjavíkur hinn 1. júní þetta ár.
Aksturinn gekk furðanlega, nema
hvað ég var stirður á morgunvökt-
unum, ég gat ekki staulast út úr
bílnum fyrr en klukkan tíu á morgn-
ana, ég heyrði einu sinni gamla
konu segja: „Hvernig í ósköpunum
er hægt að hafa svona mann í vinnu,
er hann fullur eða hvað?“ Ég gat
ekki lokið þeirri vinnu sem ég hafði
samið um heldur varð að fara á
Heilsuhælið í Hveragerði um haust-
ið. Þar var ég hátt í tvo mánuði í alls
konar meðhöndlun sem bar þann
árangur að ég hresstist til muna.
Ég fékk sáralitla peninga frá trygg-
ingum en konan reyndi að vinna
eins og hún gat. Það kom okkur til
góða að ég átti eitthvað til frá árum
áður og svo hitt að mamma hafði
keypt fyrir mig fatnað þegar hún
fór nokkru áður til Bandaríkjanna.
Konan mín var nýkomin frá
Englandi þegar við hittumst og bjó
hún að þeim fatnaði sem hún hafði
keypt þar. Eftir að ég kom af hæl-
inu reyndi ég að passa dótturina
meðan konan vann en ég viðurkenni
að ég var ekki alltaf skemmtilegur
til skapsmunanna á þessu tímabili.
Ég fékk loks vinnu á verkstæði
hjá bróður mínum þar sem ég gat
fengið að mæta seint á morgnana og
var við það um tíma en vorið 1961
varð ég liprari til vinnu. Það gerðist
þannig að morgunn einn vaknaði ég
og settist á salernið. Svo merkilega
vildi til að ég gat staðið upp sjálfur.
Ég var himinlifandi og sagði konu
minni tíðindin, þá gat ég fyrst í
langan tíma vandræðalaust klætt
mig í sokkana sjálfur. Á einni viku
skánaði ég frá því að geta varla
hreyft mig um nema við staf til þess
að geta gengið um og hreyft mig
sæmilega þótt ég væri alls ekki orð-
inn eðlilegur í hreyfingum. Læknir-
inn vildi meina að viljastyrkur minn
hefði m.a. hjálpað mér, ég hafði ekki
guggnað í veikindunum. Vinur minn
einn bauð mér nú starf við spreng-
ingavinnu austur á Hornafirði, ég
tók því fjarri en hann linnti ekki lát-
um fyrr en ég lofaði að reyna. Ég
fór svo að vinna á Stokksnesi þar
sem íslenskir aðalverktakar voru í
félagi við Bandaríkjamenn að reisa
radarstöð. Ég var þarna fram yfir
áramót 1962. Ég var nýlega kominn
heim þegar konan mín lagðist á
sæng og ól aðra dóttur. Um þetta
leyti var haft samband við mig af
hálfu Almenna byggingarfélagsins
og fleiri vegna þess að fara átti að
vinna prufuframkvæmdir við Búr-
fell vegna væntanlegra virkjunar-
framkvæmda. Við vorum margir
sem fórum saman, m.a. menn frá
Frakklandi, Sviss og Bandaríkjun-
um. Guðmundur Jónasson kom okk-
ur á staðinn en með okkur var
Björn Jóhannsson á Skriðufelli,
hann átti heljarmikinn hertrukk.
Snjór var í mjóalegg en dásamlegt
var þarna í fjallakyrrðinni. Um-
hverfið þarna dró mig til sín frá
fyrsta degi, þrátt fyrir vikur og
sandauðnir var fegurð í ömurleikan-
um sem heillaði mig.
Fyrst í Búrfelli
Tekin var ákvörðun þarna um að
vinna jarðvegsframkvæmdir til
reynslu ásamt því að Orkustofnun
var búin að bora þarna nokkrar til-
raunaholur. Þegar við vorum á leið
til byggða, komnir fram á Vikrana
var kominn skafrenningur. Björn
bóndi hafði haft orð á því uppi á
Múlanum að við ættum að haska
okkur, hann væri að bæta í vindinn.
Það reyndist orð að sönnu, það skall
á ofsaveður, við vorum lánsamir að
fara í tíma. Ég kynntist því betm'
síðar hvernig veðrið þarna getur
orðið. Hálfum mánuði síðar var ég
beðinn að finna til verkfæri, það