Morgunblaðið - 23.01.1998, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1998
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í skapandi störfum býr gjarn
starfar við tónlist, höggmyndir, kvii
Saga Vinaminnis í máli <
Margrét og Kri
minni, einnig að Kjarval hafí haft
sýningar í húsinu (1914).
í Vinaminni voru stærri salir en
tíðkuðust og tíðkast enn og hentaði
húsið því málara sérlega vel, enda sá
Ásgrímur eftir því árið 1915 þegar
Sigríður lést, 84 ára, á heilsuhæli í
Danmörku og sr. Haraldur Níelsson
fékk húsið þar sem hann var kvænt-
ur systurdóttur Sigríðar.
Stríðið og hippaárin og
útigangsfólk í húsinu
3, HAtC Nú fer blaðamann að
skorta heimildh’ úr bókum um hús
og menn og kveður dyra hjá núver-
andi eigendum. Tröppur eru margar,
niður í kjallara og upp á þriðju hæð.
í risíbúð búa Kolbeinn Árnason
jarðeðlisfræðingur og Ragnheiður
Haraldsdóttir tónmenntakennari
með dætrum sínum Þórunni og Guð-
rúnu, og hafa þau aflað sér vitneskju
um sögu hússins.
Þau segja að Sigríður Einarsdóttir
hafi haft heimavist kvennaskólans á
risinu og fjórar kennslustofur sam-
tals á fyrstu og annarri hæð. Einnig
er kjallari í húsinu og þar var eldhús,
kolageymsla o.fl.
VMAMMVLI
Hús með fáheyrða sögu
Lj ósmynd/Þj óðminj asafnið
SIGFÚS Eymundsson myndaði Vinaminni byggingarárið 1885.
Upp úr gömlu viðar
gólfinu og milli þilja
flakka sögur af gleði,
menntun, listum,
blaðamennsku og
íbúum í 112 ár - sögur
sem núverandi
íbúar nema. Gunnar
Hersveinn heimsótti
fólkið í Vinaminni í
Grjótaþorpi og grúsk-
aði í bókum um frum-
herjana. Sigríður Ein-
arsdóttir lét reisa hús-
ið, merkti það nafninu
Vinaminni og negldi
ennin þrjú á hvolf:
Uppreisn gegn hefð.
RIGGJA hæða hús á skakk
og skjön við þarfír nútíma-
mannsins. Hús sem ekki var
innréttað fyrir staðlaðar
stærðir af ísskápum og uppþvotta-
vélum eða hannað með kröfur hjóna,
barna og unglinga í huga. Það ber
nafnið Vinaminni og stendur í
Mjóstræti 3 í Grjótaþorpinu í
Reykjavík og nýtur virðingar íbúa
sinna þótt því hafi verið ætlað annað
hlutverk en að vera fjölskylduskjól.
Þeir eiga það sammerkt að dást að
sögu þessa húss.
Vinaminni var reist árið 1885 og
tók Sigfús Eymundsson þá mynd af
því með smiðum úti f'yrir og konum
við opinn glugga á góðviðrisdegi.
Myndin er nú í eigu Þjóðminjasafns-
ins. „En hverjir ætli búi í því núna?“
Löngunin til að grafast fyrir um
sögu hússins var vöknuð og verður
hér sagt frá rannsókninni, sem fólst í
því að spyrja eigendur þess og hafa
uppi á nafninu Vinaminni í sögu- og
ævisögubókum.
Hugsjón Sígríðar um íslenskt
handverk í Vinaminni
Nafnið Sigríður Einarsdóttir
Magnússon er öllum öðrum nöfnum
tengdara Vinaminni. Hún ólst upp á
sömu lóð í Brekkubæ foreldra sinna,
Einars Sæmundssonar og Guðrúnar
Ólafsdóttur. „Brekkubær var lítið
kot, og dálítið hús eða stofa niðri, þar
komum við oft saman unga fólkið, og
var þá glatt á hjalla,“ skrifar Bene-
dikt Gröndal í æviminningum sínum
Dægradvöl (MM 1965).
Sigríður virðist hafa drukkið í sig
gleðina í Brekkubæ því samferða-
menn hennar lýsa henni ævinlega
sem fjörmikilli konu og líka greindri.
Hún spilaði víst mætavel á gítar og
söng vel og hún lét byggja Vina-
minni eftir hugsjón sinni.
Hún var gift Eiríki Magnússyni,
bókaverði og kennara við
Cambridge-háskóla á Englandi, en
þau voru meðal vina Williams Morr-
is, sem var heillaður af íslenskri
náttúru og fomsögunum, og forvígis-
maður Arts og Crafts-hreyfingarinn-
ar sem var andsvar við verksmiðju-
framleiðslu viktoríutímans. Morris
þýddi margar íslenskar fornsögur á
ensku ásamt Eiríki - og ef til vill
sótti Sigríður til Morris þá hugsjón
sína að kenna alþýðustúlkum að
sníða og sauma föt því hún ákvað að
stofna kvennaskóla. En hún hafði áð-
ur sýnt íslenskar hannyrðir í London
og var með frú Morris í nefnd um
það íyrirtæki.
Sigríður safnaði svo fyrir skólan-
um og fékk enska smiði til að reisa
hann eftir breskri teikningu árið
1885. Hún stóð í fjáröflun í nokkur ár
með því að sýna og selja íslenskt
handverk víða um lönd eða þar til
hún stofnaði Kvennaskóla sinn árið
1891. Fallega er sagt frá honum í
blaðinu Reykvíkingi föstudaginn 21.
janúar 1892:
„Þar er að sönnu ekki kennt að
hekla og bródera og fleira fitl, sem
enginn hefur gagn af ... en þess í
stað, er fatasaumur betur og meira
kenndur þar, og það sem meira er,
einnig að sníða fót.“
Sigríður stóð ein að skólanum og
rak hann eitt skólaár. Aðsóknin var
næg en skólinn ekki ríkisstyrktur og
í harðri samkeppni við Kvennaskól-
ann í Reykjavík, sem Þóra og Páll
Melsted stofnuðu árið 1875, og svo
virðist samkvæmt heimildum sem
unnið hafi verið gegn skóla hennar.
En saga hússins var rétt að hefjast.
Forveri Iðnskólans í Reykjavík
(1904) var í þessu húsi og einnig
Verzlunarskóli Islands (1905).
Sigríður var sjálfstæð kona, dáð af
sumum og öfunduð af öðrum. Meðal
aðdáenda hennar var Benedikt
Gröndal, sem gerðist svo frægur að
yrkja til hennar tvírætt afmælis-
kvæði sem nú er geymt á Þjóðminja-
safninu. Léreftsborðinn sem það er á
er sjö og hálfur metri á lengd og vaf-
inn upp f rúllu. „Eg orti þá „tólf álna
kvæðið" til Sigríðar, það gerði ég hjá
maddömu Helgasen og ritaði það á
gular pappírslengjur, sem ég límdi á
léreft, og leiðrétti ekkert hjá mér,“
skrifaði Benedikt um það og tók það
svo fram að Sigríður væri fjörfiskur
allra sem þekktu hana þótt hann
væri ekki hrifinn af henni til ástar.
Lögfræðingurinn og
blaðamaðurinn Einar Ben.
Vinaminni er ekki aðeins vagga
menntastofnana heldur einnig
manna. Engin hefð var til dæmis fyr-
ir því á liðinni öld að lögfræðingar
opnuðu stofur á eigin vegum á Is-
landi en það gerði Einar Benedikts-
son skáld árið 1895. Einar tók her-
bergi á leigu í Vinaminni og auglýsti
í Þjóðólfi: „Einar Benediktsson cand.
jur. flytur mál, innheimtir skuldir,
gefur lögfræðilegar leiðbeiningar.
Heima frá 12-2 og 5-7. Adr.: „Vina-
minni“, Reykjavík." Heimildir eru til
um að oft hafí verið líf og fjör í Vina-
minni hjá Einari og sungið fram á
nótt.
Guðjón Friðriksson sagnfræðing-
ur nefnir Vinaminni nokkrum sinn-
um í bók sinni Einar Benediktsson,
ævisaga I (Iðunn 1997) og að hann
hafi bæði haft þar lögfræðistofu og
sagður hafa efnt til mikilla kampa-
vínsveislna í Vinaminni og boðið öll-
um þingmönnum, sem gengu eftir
rauðum dregli inn í húsið undir
blæstri lúðrasveita. Um hann var
kveðið:
í Vinaminni Vídalín
valdsmenn kann að dorga,
veitir kiára kampavín,
en - kaupfélögin borga.
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson bakari
skrifar um veislugleði Vídalíns í
Vinaminni: „Jón Vídalín stóð á
tröppum hússins og tók berhöfðaður
á móti gestum sínum, en frúin
skartbúin með hringi og arm-
bönd rétti þeim hönd sína og
hneigði sig að sið heldri
kvenna. Þetta var glæsilegt á
að líta, en kotungar flissuðu og
gerðu gys að álengdar, öfund-
uðu og hötuðu í fátækt sinni og
umkomuleysi. Er óhætt að
segja það, að þau hjónin settu
svip sinn ekM aðeins á Grjóta-
þorpið, heldur og alla Reykja-
vík.“ (Við, sem byggðum þessa
borg, bls 84.)
Ásgrímur og Kjarval
í Vinaminni
LOFUÐ fyrir fjör, gáfur og káta lund.
Sigríður Einarsdóttir athafnakona.
ritstjórnarskrifstofu blaðs síns Dag-
skrár, „fyrsta dagblað gefið út á ís-
landi“: „Á skrifstofu sinni í Vina-
minni situr Einar bak við krækta
glugga, sem vindurinn gnauðar á, og
flettir Ijóðabókum. Hann er að gera
úttekt á samtímabókmenntum og
ætlar að birta dóma um einstök
skáld í Dagskrá." (Bls. 190.)
Annar foringi hafði líka aðsetur í
Vinaminni á sama tíma og Einar.
Það er Jón Vídalín, umboðsmaður
kaupfélags í Newcastle. Hann fór
fyrir kaupmönnum sem börðust
gegn tillögum Valtýs Guðmundsson-
ar á þinginu sumarið 1897. Jón er
Vinaminni var bæMstöð
Einars Ben., hugvitssamasta
atorkumanns landsins, og síð-
ar varð það vistarvera og
vinnustofa annars snillings,
Ásgríms Jónssonar listmálara,
frá 1909 til 1915.
Tómas Guðmundsson skáld
færði minningar hans í letur
fyrir Almenna bókafélagið ár-
ið 1956 og segist Ásgrímur þar
heppinn að hafa kynnst Sigríði Ein-
arsdóttur, sem bauð honum að búa
og vinna í Vinaminni. Ásgrímur seg-
ir: „I Vinaminni gat ég haft sæmi-
lega rúmt um mig. Eg hafði til af-
nota einn sal uppi til að vinna í og
tvo sali á neðri hæð, og þar hélt ég
allar sýningar mínar næstu árin.“
(Bls. 137.) Ásgrímur málaði þarna
hina þekktu mynd Esjan úr Vina-
minni, árið 1910 sem er í eigu Lista-
safns Islands.
Fram kemur einnig í minningum
hans að hin víðfræga Heklumynd
hans hafi fyrst verið sýnd í Vina-