Morgunblaðið - 23.01.1998, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 23. JANÚAR 1998 B T
DAGLEGT LÍF

Morgunblaðið/Árni Sæberg
f FAÐMI fjölskyldunnar - Katrín og eiginmaðurinn Eysteinn Fjölnir Arason, elsti sonurinn, Ríkharður, til
vinstri ásamt tíkinni Týru, Ivar Örn og Rebekka til hægri.
allar hinar. Tiltækið varð einungis
til að auka á streituna, enda hafði
ég ekki rænu á að sleppa einhverju
á móti, heldur smeygði tímanum í
þéttriðna dagskrá mína.“
Sumum kann að finnast Katrín
alhæfa of mikið og miða allt út frá
sjálfri sér. Hún segist vitaskuld tala
af eigin reynslu, en hún viti mý-
mörg dæmi um konur, sem eigi við
svipaðan vanda að glíma. „Þótt
greinin mín í Morgunblaðinu hafí
hvorki verið á fræðilegum nótum
né tölfræðilegum, virtist hún hafa
hitt í mark. Allmargar konur
hringdu í mig til að ræða málin og
ég komst að raun um að fleiram en
mér var orðið um megn að vera
þriggja manna maki í afköstum."
Þurfa að gefa eftir
Varla telur Katrín þó að aftur
verði snúið, þ.e. til þess fyrirkomu-
lags, sem tíðkaðist allt til 1960 þeg-
ar starfsvettvangur kvenna var á
heimilinu og karlarnir voru fyrir-
vinnurnar. Hins vegar finnst henni
að þátttaka karla í uppeldis- og
heimilisstörfum verði að aukast og
þá komi til kasta kvenna að gefa
eftir. „Gamla fyrirkomulagið var að
mörgu leyti betra því þá gátu konur
gefíð sig óskipta að uppeldi bam-
anna. Slíkt er ekki hægt svo að vel
sé samfara framabrölti á vinnu-
markaðnum. Vandinn er sá að núna
er tæpast hægt að framfleyta fjöl-
skyldu á einum launum þótt konan
vilji vera heimavinnandi. Aður hafði
konan ekkert val og enn síður núna
þegar kringumstæðurnar eru orðn-
ar slíkar að hún verður að sinna
mörgum hlutverkum í einu. Að vera
„bara húsmóðir" þykir ekki nóg.
Fólk væri áreiðanlega miklu ham-
ingjusamara ef það ynni ekki svona
mikið og væri tilbúið að gefa svolít-
ið eftir í lífsgæðakapphlaupinu.
Konur jafnt sem karlar þurfa að
vakna til vitundar um að lífíð snýst
ekki bara um starfsframa og efna-
hagslega velsæld.“
Viðhorfsbreyting og sveigjanleg-
ur vinnutími telur Katrín að sé
eina leiðin til að bæta hag og ham-
ingju fjölskyldunnar. Sem dæmi
um að einkalífið trafli karlana lítt í
starfi nefnir hún að að yfirleitt
mæti um tólf mæður á foreldra-
fundi í skólum á móti tveimur feðr-
um. ,JÁf þessum tólf era trúlega
átta sem hafa þurft að taka sér frí í
vinnunni og eru með bullandi sam-
viskubit. Ég held að kynjaskipting-
in helgist ekki af meðfæddu
ábyrgðarleysi karla, miklu fremur
af því að konur hafa ómeðvitað firrt
þá ábyrgðinni á að að sinna þessum
skyldum til jafns við þær.“
Líkt og vel rekin íyrirtæki segir
Katrín að heimilin þurfi að vera
undir styrkri stjórn. Þar telur hún
farsælast að konan haldi um stjórn-
artaumana en láti af áráttunni að
gera allt sjálf og treysta engum.
„Ég er smátt og smátt að læra
kúnstina að virkja fólkið mitt til
samstarfs. Gagnvart strákunum
mínum, sem era 15 og 17 ára, finnst
mér gefast best að höfða til karl-
mennsku þeirra. „Af því að þú ert
svo sterkur... viltu þá ...,“ eða eitt-
hvað svoleiðis."
Áhrif breytingaskeiðsins
stórlega ýkt
Heilsubrest og hugarvíl Katrínar
kynni einhver að útskýra með því
að konan væri einfaldlega að kom-
ast á breytingaskeiðið. Hún er hins
vegar sannfærð um að ýmis vanda-
mál sem konur milli fertugs og
fimmtugs eigi við að glíma séu af
allt öðram toga og áhrif breytinga-
skeiðsins séu stórlega ýkt. „Við för-
um ekki nægilega vel með okkur.
Heilbrigð skynsemi ætti að segja
okkur að stöðugt álag kemur fyrr
en síðar niður á andlegri og líkam-
legri heilsu. Ofurkonurnar eru ekki
til í raunveruleikanum, þær eru
blekking, sem allt of margar streit-
ast við að halda í.“
Eins og Katrín sjálf, sem vaknaði
ekki af Þyrmrósarsvefninum fyiT
en heimilislæknirinn benti henni á
að líklega væri hún að vinna sér til
húðar. I eðli sínu segist hún vera
vinnusöm, eiga erfitt með að segja
nei og því verið reiðubúin til að
sitja í öllum mögulegum
ráðum og nefndum. „Auk
þess hefur mér alltaf þótt
gaman að búa til hluti og
dró ekki af mér við handa-
vinnuna og matargerðina
þótt harðnandi samkeppni
í skreytinga- og skilta-
gerð yrði til þess að ég
lagði enn harðar að mér
í vinnunni en áður. Mér
þótti afar vænt um þeg-
ar einhver hrósaði mér
og ég nánast lyftist
upp af kæti þegar ég
var spurð hvernig ég færi eiginlega
að þessu öllu saman."
Agalaus börn
Og enn jók Katrín vinnuna. Hún
gerðist stuðningsfulltrúi lesblinds
drengs í Hlíðaskóla og stuttu síðar
leysti hún vinkonu sína af sem
myndmenntakennari tvo tíma á dag
í Alftamýrarskóla. „Eftir þá
reynslu vorkenni ég kennurum.
Hlutskipti þeirra er að reyna að
aga gjörsamlega agalaus böm. Mér
finnst aðdáunarvert hvernig þeir
geta haldið geðheilsu undir stöðugu
áreiti. Langur vinnudagur foreldra
á efalítið þátt í því upplausnará-
standi sem ríkir í skólunum og
raunar í öllu þjóðfélaginu. Börnin
era líka undir allt of miklu álagi.
Utan skólatíma eru þau á þönum
allan daginn í hina og þessa auka-
tíma. Slökun og kennsla í manna-
siðum ættu að vera skyldunáms-
greinar í öllum skólum."
Þótt fyrram ofurkonan Katrín
hafi ætíð verið vel að sér í mannasið-
um segist hún ekki hafa vitað hvað
slökun var fyiT en seint á síðasta ári.
„Loks skildist mér að ég ein gat ráð-
ið bug á vanliðan minni og eitthvað
varð undan að láta. Ég ákvað að
hætta rekstri fyrirtækisins, a.m.k.
um sinn, og rækta fremur sjálfa mig
en orðsporið um dugnaðinn.
Akvörðunin var erfið, en ég fann að
eftir þvi sem orkan þvarr varð ég
geðvei-ri, leiðinlegri og ófélagslynd-
ari. Slökunar- og dáleiðslunudd hef-
ur reynst mér afar vel. Núna er ég
heimavinnandi og eyði meiri tíma
með fjölskyldu og vinum. Mér finnst
ekki lengur að allt þui'fi að vera svo
óskaplega fínt þótt einhver reki inn
nefið. Ef draslið fer í taugarnar á
gestinum er honum velkomið að
taka til hendinni."
Flugið fellt
Katrín situr ekki auðum höndum
þótt hún hafi fellt flugið. Hún segist
bara fara sér hægt í sakirnar, lesi
mikið, einkum alls lags speki um líf-
ið og tilveruna, hlusti á slökunar-
spólu á hverjum morgni áður en
hún hefst handa við að einfalda allt
í kring um sig. „Kínversk speki
segir að manni líði betur með ein-
falda og nytsama hluti heima hjá
sér. Ég er enn að henda hlutum,
sem ég hef sankað að mér í áranna
rás og nota aldrei. Þótt ég sé efalít-
ið betur í sveit sett fjárhagslega en
margar konur, er ég viss um að
flestar geta minnkað svolitið um-
svifin og kröfurnar. Við komumst
yfirleitt vel af með minna en við
höldum og verðum í meira jafnvægi
ef við lærum að slaka á og láta af
gegndarlausu kapphlaupi við ofur-
konuímyndina."
Þorsteinn Njálsson heimilislæknir
Dæmið um
bleika þvottinn
er sígilt
ORSTEINN
Njálsson,
heimilis-
læknir í Heilsu-
gæslustöðinni Sól-
vangi í Hafnar-
fírði, segir að kon-
ur frá fjörutíu til
fimmtíu ára leiti í
miklum mæli til
lækna vegna
þreytu og vanlíð-
unar. „Margar
gætu talist dæmi-
gerðar „ofurkon-
ur“; vel klæddar,
snyi-tar og greidd-
ar, oftast giftar,
gegna ábyrgðarstöðum eða
reka eigið fyrirtæki og eiga,
að því er virðist, fyrirmyndar-
eiginmann, börn og heimili."
A yfirborðinu segir Þor-
steinn að þær virðist ekkert
skorta, en inntar eftir hvað
þær geri fyrir sjálfar sig verði
yfirleitt fátt um svör. „Stund-
um hafa þessar konur gengið
á milli lækna og eru byijaðar
að taka valíum eða svipuð lyf,
sem þær hafa fengið til að slá
á streitueinkennin. Þótt rann-
sókn leiði í ljós að þær þjást af
hjartsláttartruflunum, vöðva-
bólgu og of háum blóðþrýst-
ingi, einkennum sem oft eru
undanfari síþreytu, virðist
mér læknar oft hafa tilhneig-
ingu til að gera Iítið úr kvill-
unum. Urræðin eru nefnilega
ekki kennd í doðröntum lækn-
isfræðinnar."
Jafnvægi hugar,
líkama og sálar
„Ætli ég sé ekki bara móð-
ursjúk,“ segir Þorsteinn ekki
óalgengt að þær spyrji þegar
þær hafa lýst slappleikanum.
Slíka skýringu segist hann
ekki taka góða og gilda, enda
telur hann batann felast í að
ná góðu jafnvægi hugar, lík-
ama og sálar, en ekki lyfja-
gjöfum. Allar aðstæður,
heima fyrir og í vinnunni,
þurfi að skoða til að taka á
vandamálinu í heild. „Ofur-
konurnar hafa lengi verið
undir miklu álagi, eru að
reyna að gera allt í einu,
geysilega ábyrgðarfullar,
leggja metnað sinn í að standa
sig vel í starfí og jafnframt
sinna búi og börnum óaðfinn-
anlega. A þessum aldri eru
eiginmenn þeirra oft orðnir
værukærir „sófakarlar", taka
sjaldan til hendinni heima og
hafa fyrir löngu afsalað kon-
unum ábyrgðinni af uppeldi
barnanna."
Þorsteinn telur að oft eigi
konur sök á hvernig komið er,
því þær hafi sjálfar útilokað
karlana frá samstarfí á heim-
ilunurn. „Dæmið um bleika
þvottinn er sígilt. í upphafi
sambúðar er líklegt að báðir
aðilar ákveði að jafnræði skuli
ríkja á heimilinu. Þegar kom-
ið er að karlinum að setja í
þvottavélina flækist ef til vill
rauður sokkur með hvíta
þvottinum og allt tauið verður
bleikt. Konan treystir honum
ekki lengur til starfans, eftir-
leiðis sér hún um allt sem við-
víkur þvotti og smám saman
tekur hún fleira á sínar herð-
ar, sem karlinn „getur ekki“
sinnt.“ Þorsteinn telur mögu-
leika á að rauði sokkurinn
liafi ekki farið
„óvart" með. „... en
þá má konan ekki
gefast upp, þótt
hún verði ef til vill
að fórna nokkrum
vélum af hvítum
þvotti.“
í tengslum við
þýðingu sína á bók-
inni „Lækninga-
máttur líkamans"
eftir Andrew Weil
og sem formaður
Tóbaksvarnarráðs
hefur Þorsteinn
haldið fjölda erinda
um ábyrgð sér-
hvers manns á líkama sínum
og heilsu. í þeim ljallar hann
oft sérstaklega um heilsufar
kvenna, einkum þeirra sem
þjakaðar eru af langvarandi
álagi. „Breytingarskeiðið er
alltof oft talið valda vanlíðun
kvenna frá fertugu til fimm-
tugs. Ég held að slíkt sé of
mikil einföidun. A þessum
aldri standa konur oft á tíma-
mótum í Iífi sínu. Þær eru
orðnar langþreyttar, stundum
óánægðar með karlana sína,
velta jafnvel fyrir sér að skilja
við þá eftir að börnin eru
komin vel á legg og eru því
oft í tilfinningalegu ójafn-
vægi. Auk þess hafa þær ein-
faldlega ekki farið nægilega
vel með sig.“
Þorsteinn segir að gegndar-
laust Iífsgæðakapphlaup taki
líka sinn toll og margar konur
séu haldnar mikilli þráhyggju
um að allt verði að líta svo vel
út á yfirborðinu. „Konur
þurfa að slaka svolítið á kröf-
unum og minnka fremur við
sig eignir og umsvif heldur en
að láta heilsuna sitja á hakan-
um. Þær verða að gefa sér all-
an þann tíma sem þarf til að
ná upp orku á ný. Nudd, slök-
un og grasalækningar gefa
oft góða raun samfara hollu
mataræði og hreyfingu.“
Breytingarskeið karla
Annars segir Þorsteinn að
sömu úrræði gildi fyrir karla
á þessum aldri til að halda
heilsu. Þeir séu Iíka oft í hinni
mestu sálarkreppu en séu svo
tilfinningalega bældir að þeir
loki sig fremur inn í skel held-
ur en að ræða málin. „Það er
samt sjaldan sem aldrei talað
um breytingarskeið karla,
þótt ljóst sé að hormónamagn-
ið í líkama þeirra minnki á
svipuðu aldursskeiði. Vandi
þeirra og áhyggjur eru oft af
öðrum toga en kvenna. Þeir
hafa áhyggjur af að missa
vinnuna þegar yngri og
ferskari stjórnendur eru ráðn-
ir og horfa í Ieiðinni upp á
uppgang eiginkonu sinnar í
starfi. Stundum finnst mér
karlar ekki hafa sömu aðlög-
unarhæfileika og konur. Sum-
ir hefðu þó áreiðanlega orðið
mestu fyrirmyndareiginmenn,
sem stutt hefðu dyggilega við
bakið á konum sínum, hefðu
þær leyft þeim að taka meiri
þátt í heimilishaldinu."
Framangreindar lýsingar
segir Þorsteinn alls ekki al-
gildar fyrir fólk á fimmtugs-
aldri, en hann viti þó nokkur
dæmi um svipaðar aðstæður.
„Dæmigerðar fyrir togstreitu
kynjana,“ segir hann.
Þorsteinn
Njálsson