Morgunblaðið - 13.03.1998, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 13. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
er enginn tímaþjófur
Morgunblaðið/Ásdís
BRYNDIS Benediktsdóttir læknir og Júlíus Björnsson sálfræðingur vinna bæði að svefnrannsóknum.
Svefninn er sjálfsagður
hlutur þar til hann
gengur manni úr greip-
um skrifar Helga
Kristín Einarsdóttir en
talið er að allt að helm-
ingur fólks fínni fyrir
svefntruflunum ein-
hvern tímann
á lífsleiðinni.
FÓLK veltir svefninum
ekki mikið fyrir sér þar
til hann fer úr skorðum
segir Bryndís Bene-
diktsdóttir læknir á
rannsóknastofu geðdeildar Land-
spítalans. Bryndís starfar á svefn-
rannsóknadeild ásamt Júlíusi
Bjömssyni sálfræðingi og segir að
um 50% fólks finni fyrir svefntrufl-
unum einhvem tímann á ævinni.
Svefninn versnar líka þegar árin
færast yfir að hennar sögn og
meira hjá konum en körlum. Við
tíðahvörf verður til dæmis mikil
röskun á svefni kvenna vegna
breytinga á hormónastarfsemi.
Svefnvenjur era misjafnar eftir
einstaklingum og jafnframt háðar
aldri en meðalsvefnþörf manns um
tvítugt er 7-8 átta tímar segir
Bryndis. Unglingar vilja oft sofa í
níu tíma eða lengur og flestir telja
sig þurfa 8-9 tíma svefn, þótt þeir
segist ekki alltaf geta látið slíkan
munað eftir sér og komist af með
minna, kannski 5 eða 6 tíma.
Margir telja svefninn tímasóun og
Júlíus minnist til gamans á það orð
sem undantekningalítið fer af
þekktum stjórnmálamönnum, að
þeir þurfi sama og ekkert að hvíl-
ast og séu hamhleypur til vinnu og
tómstunda svotil allan sólarhring-
inn.
Svefninn stjómast af innbyggðri
klukku og þegar aldurinn færist yf-
ir tekur hún að flýta sér dálítið
nefnir Júlíus. Við verðum kvöld-
svæf og vöknum fyrir allar aldir.
„Svefninn fer eftir dægursveiflu
líkamans og munurinn á nóttu og
degi virðist minnka með aldrinum
svo sveiflan verður flatari. Þeir
sem elstir era smásofna allan dag-
inn og kvarta svo undan því að geta
ekki fest blund að kvöldi. Gamalt
fólk sefur hins vegar ekkert minna
heldur dreifir svefninum á allan
sólai’hringinn," segir hann.
Hinn góði svefn
Svefninum er skipt í draum-
svefn og djúpsvefn sem skiptist
síðan í fjögur stig. Draumsvefninn
gerir fyrst vart við sig um 90 mín-
útum eftir að manneskjan sofnar
og hún sefur 3. og 4. stig
djúpsvefnsins aðallega fyrri hluta
nætur. Hlutföllin eru líka líka í
fóstum skorðum segir Bryndís,
um 20% svefnsins era 3. og 4.
stigs djúpsvefn, draumsvefn er 20-
25% og djúpsvefn 1. og 2. stigs er
rúm 50% svefntímans. Rétt sam-
setning svefnsins er síðan háð því
hvenær sólarhringsins maður fer
að sofa.
Góður svefn veltur alfarið á
þessum hlutföllum segir Júlíus og
ef eitt svefnstigið verður útundan
leiðir það til syfju, þreytu og van-
líðunar.
Bryndís segir svefnrannsóknir
skammt á veg komnar og að ekki
sé vitað á hvaða stigi næturinnar
maður hvílist mest þótt samsetn-
ing svefnsins sé ljós. „Ef hlutföll-
um svefnstiganna er raskað sér
maður að líkaminni reynir að bæta
sér það upp næstu nótt á eftir.
Missi manneskja úr djúpsvefn eða
sefur óvenju stutt eina nótt verður
djúpsvefn næstu nætur hlutfalls-
lega lengri en að öllu jöfnu eins og
verið sé að borga skuld,“ segir
hún.
Hins vegar er vitað að draum-
svefn tengist að einhverju leyti
minninu og í djúpsvefni fer ýmis
líffræðileg starfsemi fram, eins og
til dæmis losun vaxtarhormóna,
sem ekki gerist í vöku segir Bryn-
dís.
Þá þarf hvert svefnstig að bera
upp á réttan tíma sólarhringsins
með tilliti til dægursveiflu annars
verður svefninn léttur og ófull-
nægjandi að sögn Júlíusar.
Dægursveifla líkamans endur-
speglast meðal annars í hitabreyt-
ingum sem verða á hverjum sólar-
hring. Hann segir að líkamshitinn
sé hæstur um miðjan dag milli tólf
og tvö og lægstur milli fjögur og
sex á morgnana. „Líkamshitinn
FÓLK bregst
við svefntrufl-
unum með ýms-
um hætti og
telja margir
gott að neyta
áfengis til þess
að slaka á og
eiga auðveldara með að sofna.
Bryndís segir rétt að fólk sofni
fyrr með því móti og að það sofi
jafnframt dýpri svefni fyrri
hluta nætur. Slæmu áhrifin geri
hins vegar vart við sig þegar líða
tekur á nóttina og áfengið er að
fara úr blóðinu. „Fráhvarfsein-
kenni áfengis og lyfja eru í raun
þveröfug við upphaflega verk-
un,“ bendir hún á.
I stuttu máli sagt minnkar
áfengi draumsvefn og eykur
djúþsvefn fyrri part nætur. Síð-
ari hluta nætur eykst draum-
svefninn hins vegar og það sem
fagmenn kalla uppvaknanir.
Ef áfengis er neytt marga
daga í röð styttist draumsvefnin-
inn smám saman og djúpsvefn
minnkar. Fráhvarfseinkenni í
kjölfar neyslu eru síðan þau að
lengri tíma tekur að sofna, upp-
vaknanir eru tíðar og viðkom-
andi getur fengið martraðir þeg-
ar draumsvefninn kemur tilbaka.
Langvarandi svefntruflanir
eru algengar hjá áfengissjúk-
lingum þótt þeir hafi verið þurr-
ir árum saman. Tíðar uppvakn-
anir eru mest áberandi og vond-
ir draumar en einstaka sinnum
verður vart við ofsvefn. Þá eru
svefnsjúkdómar á borð við fóta-
kippi og kæfisvefn algengari hjá
drykkjusjúkum.
Kaffi dregur úr djúpsvefni
Júlíus segir að margir haldi því
fram að mikil
kaffidrykkja
hafi engin áhrif
á svefn þeirra
en staðreyndin
sé sú að ýmsir
sofi illa án þess
að gera sér
beinlfnis grein fyrir því. Kaffi
hefur örvandi álirif á miðtauga-
kerfið, lengir þann tíma sem tek-
ur að sofna, fjölgar uppvöknun-
um og styttir heildarsvefntíma.
Þá dregur það úr draumsvefni og
minnkar djúpsvefn. Fólk er mis-
næmt fyrir áhrifum kaffis og seg-
ir Bryndís að helmingunartími
þess sé 8-14 klukkustundir eða sá
tími sem tekur að helminga magn
koffems í blóðinu. Að því búnu
tekur jafnlangan tíma að helm-
inga það magn í Ifkamanum sem
eftir er og síðan koll af kolli.
Bolli af kaffi getur innihaldið
2-400 milligrömm af koffeíni og í
sumum tilfellum eru 500 milli-
grömm nóg til þess að trufla lík-
amsstarfsemina. í glasi af tei eða
kóki eru 50-75 milligrömm og 8
milligrömm í bolla af súkkulaði.
Nikótínsvefn ekki eins nærandi
Bryndís segir að aðeins sé til ein
faraldsfræðileg rannsókn á áhrif-
um reykinga á svefn en hún sýnir
að nikótín lengi þann tíma sem
tekur að sofna og gefi þá tilfinn-
ingu að svefninn hafí ekki verið
nærandi. Gerðar hafa verið mæl-
ingar á áhrifum nikótíns í tyggjói
eða plástri á svefn og til þess að
kanna áhrif á svefti þegar reyk-
ingum er hætt. Þar kemur í ljós að
lengri tíma tekur að soíha, svefn-
tími er styttri, uppvaknanir eru
tíðari og draumsvefn minni. Við
fráhvarf fjölgar uppvöknunum yf-
Alkóhól,
koffeín og
nikótín
Skýringarmynd af eðlilegum svefni
so REM 51 52 Myndin sýnir hvernig eðlilegur svefn þróast. Tíminn er á lárétta ásnum, frá miðnaetti til tíu næsta morgun og lóðrétti ásinn sýnir vöku (SO), draumsvefn (REM) og fjögur stig djúpsvefns (S1 til 4).

f " rz
I
; j I UI '| | n . JBL
53 54 ÉÉÉÉ
Tími 2:00 4:00 6:00 8:00 10:00
Ljósmynd/Presslink
ir nótthia sem leiðir til syfju á
daginn.
Bryndís segir gamalt húsráð að
fá sér magnyl fyrir svefn og að
margir telji sig sofna ljómandi vel
af því. Ungt, frískt fólk sem tekur
magnýl eða aspirín fyrir svefn
finnur samkvæmt rannsókn fyrir
vægum svefntöfluáhrifum að
hennar sögn. „Ef lyfin eru gefin í
stærri skömmtum fjölgar upp-
vöknunum hins vegar. Ein tafla
er í lagi en þeir sem taka bólgu-
eyðandi lyf reglulega eða stóra
skammta af aspiríni verða að hafa
þetta í huga eigi þeir í vandræð-
um með svefn. Þijár til fjórar
töflur á sólarhring geta haft áhrif
til liins verra,“ segir hún.
Algengar svefntöflur geta
breytt svefnmynstrinu til hins
betra, fækkað uppvöknunum og
lengt svefntímann. „Margir telja
svefninn á hinn bóginn ekki eins
endurnærandi og aðaláhrifin
svefiilyfja eru þau að eyða
djúpsvefninum að mestu leyti.
Einnig hafa þau áhrif á draum-
svefn. Svefntöflur eru góð leið til
þess að komast yfir tímabundna
erfiðleika með svefn en ef notkun
þeirra er viðvarandi lendir fólk í
vandræðum. Það er ekki svefn-
lengdin sem er mikilvæg heldur
gæðin,“ segir Bryndís.