Morgunblaðið - 20.03.1998, Qupperneq 6

6 B FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998
‘tmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmi^mmmmmmmmmmmmmmm^m^mmmmmmmmmmmmm^mm
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
Viðhorf til aldurs er að
breytast í heiminum
VIÐHORF til aldurs er að breytast í heiminum og eru þær vinkonur
Alice Smith 71 árs (til vinstri), og Alice Billson 83 ára, gott dæmi um
það. Þær vinkonur létu sig ekki muna um að taka þátt í og ijúka
maraþonhlaupi í Lundúnum. Sú yngri byrjaði að skokka reglulega 62
ára, en sú eldri þegar hún var 76 ára. Þær æfa tvisvar í viku og
skokka um 8-9 kílómetra í hvert sinn. Einhverju sinni mættu þær á
skokki sínu hjónum á sjötugsaldri og buðu þeim góðan dag. En hjónin
gengu áfram án þess að taka undir kveðju þeirra. Þá hvislaði eldri
vinkonan að þeirri yngri: „Almáttugur, ég ætla að vona að ég verði
ekki svona þegar ég er orðin gömul.“
Fólki á eftirlaunaaldri fjölgar á íslandi og er
nú um 28 þúsund. Kristín Marja Baldurs-
dóttir heimsótti þau Pálínu Jónsdóttur og
Svein Björnsson til að kanna hvernig starfs-
lok hefðu lagst í þau, hvort þau hefðu gert
ráðstafanir, hvernig þau verðu tímanum og
hverjar framtíðaráætlanir væru, og gat ekki
betur heyrt en að eldri borgarar væru að
vissu leyti að vinna brautryðjendastarf.
FYRIR fímmtíu árum
hrðu menn fullorðnir á
aldrinum 17-22 ára, gift-
ust og stofnuðu fjöl-
skyldu á aldrinum 20-45
ára, töldust miðaldra fi*á
45-60 ára, og voru komnir á efri ár
frá 55-71 árs.
Núna verða menn fullorðnir á
aldrinum 12-30 ára, giftast og stofna
fjölskyldu á aldrinum 30-55 ára, telj-
ast miðaldra frá 60-75 ára, og kom-
ast á efri ár frá 70-84 ára.
Þetta eru kenningar bandaríska
mannfræðingsins og blaðamannsins
Gail Sheehy, og um þær má lesa í
bók hennar „New Passages" sem
kom út árið 1995 og var metsölubók í
Bandaríkjunum. Því er ekki að neita
að ýmsar staðreyndir nútímans
renna stoðum undir kenningar
Sheehy, ungt fólk býr oft heima hjá
foreldrum sínum framundir þrítugt,
konur fæða böm á sextugsaldri, fólk
fer í háskólanám á sjötugsaldri og
tekur þátt í maraþonhlaupi á níræð-
isaldri, svo eitthvað sé nefnt.
Evrópubúar og Bandaríkjamenn
giftast seinna en áður, eignast færri
börn og lifa iengur. Fólki á eftir-
launaaldri fjölgar í heiminum og Is-
lendingar eru þar engin undantekn-
ing. Á íslandi eru nú um 28 þúsund
manns 67 ára og eldri og þeim fjölg-
ar hlutfallslega örar á næstu árum
en fólki í öðram aldurshópum. Sam-
kvæmt mannfjöldaspá Hagstofunnar
verða þeir um 54 þúsund árið 2030.
Þótt ævin virðist hafa lengst um
áratug eða svo, lætur fólk þó af störf-
um frá 67-70 ára hér á landi. Oft full-
frískt fólk með hugmyndir, þekkingu
og sjarma, og sem getur reiknað með
mörgum góðum árum ef ekki áratug-
um til viðbótar. Ekki er víst að allir
hafi áttað sig á þeirri staðreynd eða
gert viðeigandi ráðstafanii- til að njóta
þessa æviskeiðs. Erlendis skipu-
leggja menn gjaman væntanlegan
eftirlaunaaldur, hvemig þeir ætli að
njóta hans, veija tímanum og hafa oft
gert fjárhagslegar ráðstafanir löngu
áður en þeir komast á eftirlaun. Þjóð-
verjar til að mynda byija oft strax
upp úr þrítugu að safna fé eða greiða
í einkaMfeyrissjóði til að hafa síðar
aura milli handanna til viðbótar eftir-
launum. Um þær ráðstafanir ræða
þeir svo ftjáislega eins og ekkert sé
eðlilegra. Islendingar sem þjást af
æskudýrkun á háu stigi forðast hins
vegar í lengstu lög að ræða um eftir-
launaaldurinn, sem flestir eiga þó í
vændum, kannski af ótta við að eldast
hraðar við slíkt tal.
En ýmislegt er þó að breytast í
þessum efnum. Margt ungt fólk á ís-
iandi greiðir nú í sjóði ákveðnar upp-
hæðir sem það ætlar að njóta síðar
meir, og eftirlaunaþegar sem nú hafa
náð sjötugsaldri gera meiri kröfur til
lífsgæða en kynsióðin á undan gerði.
Og kröfumar eiga örugglega eftir að
aukast og má í því sambandi minnast
orða virts skólamanns hér á landi
sem sagði eitthvað á þessa ieið: „Guð
hjálpi þjóðinni þegar ‘68 kynslóðin
kemst á eftirlaun.“ Gömlu uppreisn-
arseggimir munu þó kannski sjá
fram á notalegt ævikvöld eftir aílt
saman, því kynslóðin sem nú er sjö-
tug og fæddist á undan sjónvarpi,
tölvum, kreditkortum og gervihjört-
um hefur heldur betur snúið vöm í
sókn. Félag eldri borgara sem áður
sinnti meir afþreyingu fyrir aldraða
virðist nú hafa breyst í hálfgert
verkalýðsfélag sem gefur lítið eftir í
baráttu fyrir bættum kjörum aldr-
aðra. Kynslóðin sem var á þrítugs-
aldri í stríðslok og trúði á framtíðina,
er því að ryðja brautina fyrir þá sem
á eftir koma, ekki aðeins með störf-
um sínum, heldur einnig með hugs-
unarhætti og viðhorfum.
Á íslandi eru nú um 28 þús-
und monns 67 úra og eldri
og þeim fjölgar hlutfalls-
lega örar ú næstu úrum en
fólki í öðrum aldurshópum.
Samkvæmt mannf jöldaspó
Hagstofunnar verða þeir
um 54 þúsund úrið 2030.
svo?
SVEINN BJORNSSON
verkfræðingur
Yngdist upp með
eldri borgurum
Morgunblaðið/Þorkell
SVEINN: Ég fékk ekki þessi tvö til þijú ár sem aðrir hafa til að velta
því fyrir sér hvernig þeir ætla að haga „framhaldslífinu".
„ÉG hafði aldrei hugleitt hvað tæki
við eftir starfslok, en þó hafði ég átt-
; að mig á því að það værí ekki skyn-
samlegt að búa í stóru húsi. Það er
hluti af aðlögunarferlinu, maður fer
óbeint að huga að breytingum í þá
> vera,“ segir Sveinn Björnsson verk-
fræðingur og fyrrverandi forstjóri
) SVR.
\ Hann bjó áður í einbýlishúsi með
! - stórum garði í Fossvoginum ásamt
. eiginkonu sinni Helgu Gröndal og
i fimm bömum þeima, en fyrir þrem-
| ur árum keyptu þau hjónin rúmgóða
i íbúð í fjórbýlishúsi. Þegar Sveinn
f hafði lokið námi við verkfræðiháskól-
1 -ann í Chicago í byrjun sjötta áratug-
, arins hóf hann fljótlega störf hjá
I Iðnaðarmálastofnun íslands, sem
1 síðar fékk nafnið Iðntæknistofnun,
| en árið 1983 tók hann við starfi for-
h stjóra SVR eftir að hafa verið það
,. stjómarformaður um hríð.
| „Ég lét af störfum í árslok ‘94,
f einu og hálfu ári áður en ég varð sjö-
^ugur, en í starfslokasamningi sem
ég gerði við borgarstjóra var ákveð-
ið að ég skrifaði þætti úr sögu SVR.
Aðdragandi að starfslokum var því
stuttur hjá mér og ég fékk ekki
þessi tvö til þrjú ár sem aðrir hafa
til að velta því fyrir sér hvernig þeir
ætla að haga „framhaldslífinu". Ég
hvorki kveið né hlakkaði til að hætta
i föstu starfi, en segi bara eins og
Armann Snævarr, mér fannst það
skrýtið að þurfa hvergi að mæta á
ákveðnum tíma á ákveðnum stað.
Það er mjög misjafnt hvernig fólk
tekur þessum tímamótum. Sumir
hella sér út í áhugamálin, frímerkja-
söfnun, listmálun, bókband, flug-
hnýtingar og svo framvegis, aðrir
visna upp, vita ekkert hvað þeir eiga
af sér að gera og við tekur einsemd
og vandræðagangur. Eiga ef til vill
enga fjölskyldu sem bakland og
kunningjarnir farnir. Ég tel að
sveigjanleg starfslok séu æskileg,
sumir vilja vinna áfram, aðrir vilja
snúa sér að hugðarefnum sínum sem
fyrst.“
Ekki flinkur kokkur
Sveinn segir að sennilega sé eitt-
hvað til í því að staifið gegni stærra
hlutverki í lífi karla en kvenna, og
því sé það erfiðara fyrir þá en kon-
urnar að láta af störfum. „Því má
ekki gleyma að hjá konunni koma til
aðrar skyldur og álag. Uppeldi og
heimili hafa að mestu hvílt á herðum
þeirra, og því eru þær oft uppteknari
af öðru en starfinu. Að vísu hefur átt
sér stað mikil breyting í þeim efnum
á seinni árum, synir okkar til að
mynda bæði elda og baka. En ég játa
að heimilisstörfin voru ekki í mínum
verkahring, enda tilheyri ég þessum
mannflokki frá fyrri hluta aldarinn-
ar. Mér til málsbóta má þó nefna að
ég var mörg ár að byggja húsið okk-
ar, ekki bakaði ég á meðan.“
Nú segist Sveinn hins vegar sinna
heimilisstörfum að vissu marki.
„Konan mín vinnur úti hálfan daginn
og að sjálfsögðu reyni ég að koma að
einhverjum notum. En ég er ekki
flinkur kokkur!
Ég hafði ekki hugsað um hvernig
ég mundi nota tímann þegar ég
hætti að vinna, kannski vegna þess
að ég hef alltaf haft nóg fyrir stafni.
Ég hef verið í Rotary og fleiri félög-
um, spilað brids í hverri viku, haft
gaman af skák og verið á skíðum og í
sundi. Svo gekk ég í Félag eldri
borgai-a þegar ég var 65 ára og var
kosinn í stjórn í mars í fyrra. Bar-
áttumálin era ótal mörg og maður
sekkur dýpra og dýpra í félagsstörf-
in! Ég lenti í lífeyris- og trygginga-
málanefnd, bygginganefnd, blað-
stjórn málgagns eldri borgara, og í
framkvæmdastjórn Landssambands
eldri borgara. Maður hefur því ekki
setið auðum höndum, en það sem há-
ir mér er að vera ekki almennilega
gangfær. Ég þurfti að gangast undir
aðgerð í haust vegna þrengsla í
mænugöngum og hef ekld enn náð
fullri göngugetu aftur.“
Sveinn segir að sér hafi opnast nýr
heimur þegar hann kynntist fólki
sem vill vinna að hagsmunamálum
og velferð aldraðra. „Ég yngdist
bara upp við það að kynnast eldri
borgurum!"
í framhaldi af síðustu orðum bein-
ist talið að æskudýrkun og Sveinn
segist reyndar hafa orðið var við
hana í Bandaríkjunum. „Ég held að
hennar gæti hér líka. Félag eldri
borgara er því sem mótvægi við það
fyrirbæri. Éldra fólk verður meira
áberandi í þjóðfélaginu og ekki að-
eins sýnilegt þegar sjúkdómar herja
á það. Það vill oft gleymast að hinir
eldri búa yfir þekkingu sem er mikils
virði. Fólk sem hefur látið af störfum