Morgunblaðið - 04.10.1998, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Vonsviknir Austur-Þjoðverjar sneru baki við „kanzlara sameiningarinnar“
Hafa arftakar kommúnista
náð fótfestu til framtíðar?
Arftakar kommúnista í
Austur-Þýzkalandi
hrósa sigri en Kristi-
legir demókratar eru í
djúpri kreppu eftir að
Austur-Þjóðverj ar
sneru baki við „kanzl-
ara sameiningarinnar“,
Helmut Kohl, í kosn-
ingunum til þýzka
Sambandsþingsins um
síðustu helgi. Auðunn
Arnórsson fjallar hér
um sérstöðu PDS, arf-
taka flokks austur-
þýzka kommúnista-
flokksins, í flokkaflóru
Þýzkalands átta árum
eftir sameiningu, og
umrót í röðum CDU við
lok „Kohl-tímabilsins“.
URSLIT kosninganna til
þýzka Sambandsþingsins
um síðustu helgi vora að
mörgu leyti söguleg. Þau
bundu enda á sögulegt tímabil -
sextán ára valdatíma Helmuts
Kohls - og innleiddu kynslóða-
skipti í stjóm voldugasta rflds Evr-
ópu. En það er fleira athyglisvert
við úrslitin. Arftakaflokkur austur-
þýzka kommúnistaflokksins, PDS,
sem enginn annar stjómmálaflokk-
ur í Þýzkalandi kærir sig um að
eiga samstarf við, jók fylgi sitt um
nær hálfa milljón atkvæða og send-
ir 35 fulltrúa inn á þingið í Bonn
(sem flytur reyndar til Berh'nar á
næsta ári).
Þessi staðreynd veldur stjóm-
málaskýrendum heiiabrotum, þótt
hún hafi ekki komið verulega á
óvart miðað við skoðanakannanir
sem gerðar vora fyrir kosningam-
ar. Nærri níu ár eru síðan komm-
únistastjómin í Austur-Þýzkalandi
riðaði til falls og í gær var þess
minnzt að átta ár era liðin frá
formlegri sameiningu Þýzkalands.
Hvað veldur því, að sá flokkur, sem
stendur fyrir arfleifð óréttarrflds-
ins Austur-Þýzkalands, leppríkis
Sovétríkjanna, auld fylgi -------
sitt núna, svo löngu eftir
að þetta ríki leið undir
lok? Eru Austur-Þjóð-
verjar að hallast aftur til
kommúnisma?
„Það kemst enginn hjá
því að taka PDS með í reikninginn
á komandi áram,“ sagði Lothar
Bisky, formaður flokksins, á blaða-
mannafundi eftir kosningamar.
„Þetta land vill PDS,“ sagði Bisky.
Að flokkur vinstra megin við jafn-
aðarmannaflokkinn skyldi ná fót-
festu í Þýzkalandi væri eðlilegt
með tilliti til þess sem gengur og
gerist í flokkaflóru Vestur-Evrópu.
A-Þjóðverjar tryggðu
Kohl sigur 1990 og 1994
Ástæðan fyrir því að ósigur
Kristilegra demókrata (CDU),
flokks Helmuts Kohls kanzlara,
varð eins stór og raun bar vitni -
35,2% kjörfylgi er það minnsta sem
flokkurinn hefur fengið í Sam-
Morgunblaðið/Auðunn Arnórsson
„AUSTRIÐ kýs rautt“ stendur á kosningaveggspjaldi PDS, arftakaflokks austur-þýzka kommúnistaflokks-
ins, í austurhluta Berlínar. Þingflokksformaðurinn Gregor Gysi horfir glaðhlakkalegur til vegfarenda. í bak-
sýn má sjá gott dæmi um uppbyggingu Austur-Þýzkalands, þar sem grá staðalíbúðarblokk eins og meirihluti
íbúa Austur-Þýzkalands bjó í, hefur verið gerð upp og máluð í ferskum litum.
PDS hefur fest
sig í sessi
vinstra megin
við SPD
bandsþingskosningum frá því
flokkurinn var stofnaður íýrir
hálfri öld - er ekki sízt sú, að Aust-
ur-Þjóðverjar snera að þessu sinnu
baki við „kanzlara sameiningarinn-
ar“. I kosningunum 1990, þegar
kosið var í fyrsta sinn til þings
sameinaðs Þýzkalands, tryggðu
gífurlegar vinsældir Kohls meðal
Austur-Þjóðverja honum góðan
sigur. Þótt dregið hefði úr þessum
vinsældum 1994 þá dugðu þær til
að ríkisstjórn Kohls hélt þingmeiri-
hluta sínum í kosningunum það ár-
ið. En núna, þegar atvinnuleysi
meðal Austur-Þjóðverja er enn allt
að 17% og mikið vonleysi af þeim
völdum hefur gripið um sig í viss-
um héruðum í austurhlutanum, átti
Kohl ekki lengur upp á pallborðið
þar um slóðir, þrátt fyrir
að hann legði í kosninga-
baráttunni sérstaka
áherzlu á að ná eyrum
íbúa þar.
Jafnaðarmannaflokk-
urinn SPD varð í fyrsta
sinn frá sameiningu landsins
stærsti flokkurinn í austurhlutan-
um. I fjórum af fimm sambands-
löndum austurhlutans fékk SPD
meira fylgi en CDU; eingöngu í
Saxlandi - þar sem CDU hefur
hreinan meirihluta á héraðsþinginu
í Dresden - hélt CDU stöðu sinni
sem stærsti flokkurinn.
En það sýndi sig, að jafnaðar-
menn vora ekki þeir einu, sem
högnuðust á því að vonsviknir
Austur-Þjóðverjar snera baki við
„kanzlara sameiningarinnar". PDS
jók fylgi sitt í þeim héruðum sem
áður tilheyrðu Austur-Þýzkalandi
úr 17,6% 1994 í 21,4% í ár. Rúm-
lega tvær milljónir kjósenda gáfu
PDS listaatkvæði sitt 1994 en núna
yflr 2,5 milljónir. Sem hlutfall af
kjósendum alls Þýzkalands þýðir
þetta aukningu úr 4,4% í 5,1%, það
er yfir það lágmark sem gildir al-
mennt til þess að flokkur fái út-
hlutað þingsætum á Sambands-
þinginu. Þar sem flokkurinn vann
fjögur einmenningskjördæmi í
austurhluta Berlínar fyrir fjóram
áram, og tókst að halda þeim núna,
naut PDS undanþágu frá 5%-reglu
stjórnarskrárinnar. Fái flokkur
þrjá eða fleiri menn kjörna beinni
kosningu fær flokkurinn úthlutað
þingsætum í réttu hlutfalli við
heildarfylgi, jafnvel þótt það sé
undir 5%. Nú stækkar þingflokkur
PDS á Sambandsþinginu úr 30 í 35,
en með því að hafa komizt yfir 5%-
lágmarkið fær þingflokkurinn nú
aukin réttindi - þar á meðal til að
tilnefna einn af varaforsetum
þingsins.
Það sem gleður talsmenn PDS
sérstaklega, að fylgisaukningin
varð ekki eingöngu meðal Austur-
Þjóðverja, þótt eftir sem áður
standi flokkurinn fyrst og fremst
fyrir arfleifð Austur-Þýzkalands. í
vesturhluta landsins jókst fylgið
um 92.000 atkvæði, úr 0,9% í 1,1%.
I vesturhluta Berlínar studdu allt
að 4,4% PDS, og það gefur flokks-
mönnum tilefni til að ætla, að það
sé að takast að víkka kjósenda-
granninn út til Vestur-Þýzkalands.
Sérfræðingar helztu skoðana-
kannanastofnana Þýzkalands vora
við því búnir að fylgi PDS ykist.
Fylgi við hann nærist á óánægju
Austur-Þjóðverja með það hvernig
samrani austur- og vesturhluta
landsins hefur þróazt.
Til að svara því hvort aukið fylgi
við PDS þýði að Austur-Þjóðverjar
séu að verða á ný hallir undir
kommúnisma er sennilega réttast
að segja, að þótt þjónar gamla
kerfisins sem ríkti í Austur-Þýzka-
landi séu kjarnastuðningshópur
PDS, þá líta margir Austur-Þjóð-
verjar svo á, að þessi flokkur sé
betri málsvari sérhagsmuna þeirra
en hinir flokkarnir, sem eiga rætur
sínar í vestri. Þar sem útlit er fyrir
að það muni taka langan tíma enn
að byggja upp efnahagslífið í aust-
urhlutanum þannig að velmegun
þar og aðstæður verði fyllilega
sambærilegar við það
sem gengur og gerist í
vesturhlutanum má gera
ráð fyrir að þessi
óánægja verði viðvar-
andi og möguleikar PDS
á að halda nægu fylgi til
að haldast inni á Sambandsþinginu
haldist áfram miklir.
Uppstokkun nauðsynleg hjá
CDU í austurhéruðunum
Eftir ósigur kristilegra
demókrata í austurhlutanum eru
þeir í erfiðri aðstöðu, þar sem á
næsta ári fara fram kosningar til
þriggja af fimm sambandslandanna
sem áður vora hluti af Austur-
Þýzkalandi. í Saxlandi, Þyringja-
landi og Brandenborg verða kosin
ný héraðsþing. Liðsmenn CDU í
þessum héruðum verða að hafa sig
alla við til að afstýra því að fylgis-
hrunið sem varð í Sambandsþings-
kosningunum verði viðvarandi og
verði til þess að flokkurinn tapi enn
Kristilegir
demókratar í
sárum eftir
ósigurinn
meiri áhrifum. Þar sem fylgistapið
var mest era uppi háværar kröfur
innan raða CDU um að hann þurfi
að ganga í gegn um allróttæka end-
urnýjun ef hann eigi að eiga von um
að ná sér aftur á strik.
Menn era sammála um það alls
staðar í héraðsdeildum CDU í aust-
urhlutanum að það hafi verið næm
því ómögulegt að verjast því að
borgararnir snera baki við Helmut
Kohl. Jafnvel í Saxlandi, þar sem
CDU hefur yfir hreinum meirihluta
að ráða á héraðsþinginu í Dresden
og forsætisráðherrann Kurt
Biedenkopf nýtur mikillar virðing-
ar og vinsælda, tókst ekki að firra
sig áhrifum frá þessari höfnunar-
bylgju sem reið yfir allt landið.
I Þyringjalandi, þar sem forsæt-
isráðherrann Bemhard Vogel nýt-
ur næm eins góðs ortstírs og
Biedenkopf í Saxlandi, vilja CDU-
menn boða til héraðsþingskosninga
sama dag og slíkar eiga að fara
fram í Saxlandi. SPD, sem er í
stjórnarsamstarfi við CDU í Þyr-
ingjalandi, beitir sér gegn þessari
dagsetningu. Jafnaðarmenn þar
vilja nýta sér þann meðbyr sem
þeir nú njóta og boða til kosninga
strax í vor; fvrir sumarieyfistím-
ann.
Christoph Bergner, leiðtogi
CDU á þingi Sachsen-Anhalt, og
Karl-Heinz Daehre, formaður hér-
aðsflokksdeildarinnar, létu í vik-
unni báðir undan þrýstingi og
sögðu af sér.
Slök útkoma flokksins í Berlín
hefur valdið því, að menn innan
flokksins sem áður höfðu farið fram
á að Eberhard Diepgen, yfirborg-
arstjóri og leiðtogi flokksins í höf-
uðborginni, segði af sér þagnað.
Volker Liepelt, framkvæmdastjóri
héraðsdeildar CDU í Berlín, segir
að Diepgen, sem er 56 ára, tilheyri
eins og Wolfgang Schauble og Vol-
ker Riihe allir þeirri kynslóð sem
nú séu að taka við forystunni í
flokknum í heild, þegar Kohl kveð-
ur.
Endumýjun eftir
lok „Kohl-tímabilsins“
Eftir að Kohl sagðist axla
ábyrgðina á ósigri flokksins að
kvöldi kjördags sl. sunnudag og
sagðist ætla að hætta sem formað-
ur CDU efth- aldarfjórðung í því
embætti fylgdu afsagnir margra
annarra forystumanna flokksins í
kjölfarið. Theo Waigel, fráfarandi
fjármálaráðherra, sagði af sér sem
formaður CSU, systurlokks CDU í
Bæjaralandi, og Peter Hintze,
framkvæmdastjóri flokksins og að-
alskipuleggjandi kosningabarátt-
unnar, sömuleiðis.
Á flokksþingi hinn 7. nóvember
næstkomandi verður arftaki Kohls
kjörinn og skipað í þær stöður aðr-
ar í framvarðasveit flokksins sem
losnað hafa með brotthvarfi
„maraþon-kanzlarans", sem
hyggst taka sæti sem óbreyttur
þingmaður á Sambandsþinginu.
Ungir og metnaðarfullfr menn inn-
an flokksins, sem hafa á undan-
förnum árum gagnrýnt þaulsætni
manna í flokksforystunni, sjá sér
nú loksins leik á borði til að kom-
--------- ast upp metorðastigann
og ná meiri áhrifum.
Einn þessara manna af
yngri kynslóðinni, sem
ætlar sér langt, er
Christian Wulff, leiðtogi
héraðsdeildar CDU í
Neðra-Saxlandi, heimahéraði Ger-
hards Schröders. Hann lét í sér
heyra þegar Kohl hafði látið svo
um mælt, að Wolfgang Scháuble,
þingflokksformaður CDU á Sam-
bandsþinginu, myndi taka við
flokksleiðtogahlutverkinu, jafnvel
þótt flokksstjórnin hafi ekki gefizt
færi á að ræða málið. Það stendur
til að gerist á morgun.
„Kristilegir demókratar stand
yfir þeim rústum, sem fráfarandi
kanzlari skilur eftir sig,“ sagði í
stjórnmálaskýringarþætti sjón-
varpsstöðvarinnar WDR, sem
sendir út frá Köln. „Það mun taka
langan tíma að gera við skaðann.
Það er erfitt að sjá fyrir sér að
CDU nái sér aftur á strik í bráð.“