Morgunblaðið - 13.12.1998, Blaðsíða 6

6 C SUNNUDAGUR 13. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
í Svartárkoti búa útverðir mannabyggðar á Norðurlandi, hjónin Tryggvi Harðarson og Elín Baldvinsdóttir.
Svartárkot stendur við jaðar Odáðahrauns og er efsti bær í Bárðardal austan Skjálfandafljóts. Guðni Einarsson
og Ragnar Axelsson heimsóttu Svartárkot, þennan innsta og efsta bæ á Norðurlandi, einn kaldan dag í haust.
AÐ var brunagaddur og
snjór yfír öllu þegar við
lögðum leið okkar í
Svartárkot við Svartár-
vatn. Handan við vatnið
taka við Ódáðahraun og öræfín.
Tófuslóðir voru þvers og kruss við
veginn heim að bænum líkt og lág-
fóta vildi storka bóndanum í
Svartárkoti sem er helsta tófu-
skytta sveitarinnar. Hvít auðnin
teygði sig í allar áttir undir fjólublá-
um skammdegishimni. Lengst í
suðri mátti sjá Vatnajökul, Lamba-
fjöll í norðri og Sellandafjall og
Bláfjall í norðaustri. Frostreykur-
inn steig upp af Svartánni og opinni
vök á vatninu.
„Pað bregst varla að hingað koma
Morgunblaðsmenn þegar gerir mik-
ið frost,“ sagði Ti-yggvi bóndi Harð-
arson eftir að við höfðum heilsast.
Hann var að vísa til þess að milli
jóla og nýárs árið 1995 gerði mikinn
frostakafla fyrir norðan og mældist
þá kuldinn í Svartárkoti -33°C. Það
varð tilefni heimsóknar starfsfélaga
okkar. Nú var frostið ekki nema -
27°C og ekki tilefni heimsóknarinn-
ar. Erindið var að fræðast aðeins
um líf þess fólks sem kýs að búa á
jaðri hins byggilega Islands.
Vornætur og Víðikersþráinn
Tryggvi er fæddur í Víðikeri og
flutti þaðan í Svartárkot sjö ára
gamall þar sem hann hefur átt
heima síðan. Svartárkot er innsti og
efsti bær á Norðurlandi, að sögn
Tryggva. Fyrstu sögur af byggð á
þessum stað eru frá árunum 1560-
70. Þá stóð bærinn sunnan við
Svartárvatn en var færður vestur
fyrir í kringum árið 1866. Frá bæn-
um er um 90 km lofth'na til sjávar
og bærinn í um 400 metra hæð yfír
sjó.
Það getur orðið kalt í Svartárkoti
en yfirleitt er ekki mjög snjóþungt.
Þarna er miklu minni úrkoma en út
við ströndina að sögn Tryggva. Þó
hefur snjóað mikið, jafnvel svo að
ökufært hefur verið yfir þakið á
íbúðarhúsinu á vélsleða. Veturinn
1990 var óvenju harður og þá þurfti
að keyra krakkana í Svartárkoti í
veg fyrir skólabílinn á vélsleðum í
heilan mánuð. Það gerir sjaldan
hláku yfir veturinn og sjaldgæft að
snjó sem kemur að hausti taki alveg
upp íyrr en að vori.
En hvað heldur í hjónin að búa
þarna á mörkum hins byggilega ís-
lands?
„Ætli það sé ekld Víði-
kersþráinn," segir Tryggvi og hlær.
„Alltaf fjölgar mannskepnunni í
heiminum, svo ekki veitir af að
byggja hvert ból.“ Elín segir að það
haldi í þau að vera búin að byggja
allt upp og erfitt að hverfa frá því.
„Ef við sæktum í þéttbýlið þá er
óvíst að við fengjum vinnu. Landið
heldur líka í mann, þetta er mjög
sérstakur staður og hér er mikil
náttúrufegurð. Þið mynduð skilja
það ef þið fengjuð að reyna sinfóníu
náttúrunnar á vornótt í maí þegar
sólin er að koma upp yfir spegilslétt
vatnið og það glampar á fjöllin. Það
getur líka verið mjög fallegt á vetr-
um þegar snjór er yfir öllu.“
Oftast ein heima á veturna
Næsti bær við Svartárkot er Víði-
ker og er þangað 9 km leið. Skyldu
þau ekki finna mikið fyrir fjar-
lægðinni?
„Þegar við vorum að alast upp þá
voru samgöngur svo lélegar og
maður fór lítið. Maður var vanur að
vera heima,“ segir Elín. „Samgöng-
urnar eru svo miklu betri nú. Veg-
irnir eru hreinsaðir þegar á þarf að
halda og póstbfllinn kemur hingað
tvisvar í viku. Ef illa viðrar þá bara
förum við ekki að heiman!“
Tryggvi og Elín eiga fjögur börn
sem öll eru að heiman yfir veturinn
vegna skólagöngu eða vinnu. Hjónin
eru því ein heima að mestu, en
börnin koma þó flestar helgar, eitt
eða fleiri, ef veður og færð leyfir.
Hjónin eru með sauðfjárbú og hafa
rúmlega 300 fjár á fóðrum í vetur.
Tryggvi segir að nú sé heldur verið
að fjölga fé vegna aukins útflutn-
ings til Bandaríkjanna. Elín bætir
því við að bændur fái enn sem kom-
ið er lítið fyrir það sem fer til út-
flutnings, en e.f hækkun verði þá
komi hún bændum til góða. Það
verði þó ekki hægt að fjölga fé
ótæpilega hér á landi, því þá verði
eyðilagt það sem verið er að græða
upp. Tryggvi hefur tekið þátt í
verkefninu „Bændur græða landið"
frá því það hófst árið 1991. Fram að
því hafði Tryggvi unnið sjálfur að
uppgræðslu í landi Svartárkots frá
því um 1980. Uppgrædda landið
nemur nú tugum hektara. Undan-
farin sumur hefur Tryggvi unnið
fyrir Landgræðslu ríkisins við að
bera á og sá við Kráká, en þar er
Landsvirkjun að reyna að stöðva
sandburð í Laxá.
I Svartárvatni er silungur sem
ábúendur nýta. Sagan segir að í
nóvember árið 1883 hafi bóndinn í
Svartárkoti sent 11 ára gamlan son
sinn fótgangandi yfir í Mývatnssveit
að sækja frjóvguð hrogn sem sett
voru í vatnið. Þetta er 35 km gang-
ur hvora leið og yrði slíkt ferðalag
tæplega lagt á ungan dreng nú til
dags, ekki síst um fjallveg þar sem
allra veðra er von.
Tryggvi segir að nú sé aftur reit-
ingsveiði í vatninu eftir nokkur
slæm ár. Fram að því var veiðin góð
og vonandi að svo verði aftur. Þau
leggja net og veiða aðeins á dorg á
vetrum. Vatnið gegnir einnig hlut-
verki uppistöðulóns og afrennsli
þess knýr heimarafstöð.
Meðan eitthvað veiddist að ráði í
vatninu var silungurinn seldur nýr
eða verkaður og reyktur í Svartár-
koti. Undanfarin ár hafa þau keypt
eldissilung, bæði bleikju og regn-
bogasilung, og taðreykt heima.
Stundum setur Tryggvi loðvíði með
og þykir það gefa góðan keim.
Reykti silungurinn er m.a. seldur í
versluninni Svalbarða í Reykjavík.
„Mér finnst regnbogasilungurinn
ekki síðri en sá villti," segir
Tryggvi. „Hann er töluvert mikið
öðruvísi og feitari en silungurinn úr
vatninu. Mér finnst regnbogasil-
ungurinn minna mikið á villiurriða.“
Tryggvi þekkir vel til villts urriða
því í Svartánni, sem á upptök í
Svartárvatni, er urriðaveiði.
Tryggvi leyfir eingöngu fluguveiði á
því veiðisvæði sem honum tilheyrir.
Þar hafa veiðimenn gert töluvert af
því að veiða og sleppa fiskinum.
Tófa og minkur
„Ég hef verið við veiðar á ref og
mink,“ segir Ti-yggvi. „Ef þessum
kvikindum væri ekki haldið niðri
hyrfi fuglinn að mestu. Það er ekk-
ert hér sem drepur refinn nema
maðurinn. Ef hann er ekki veiddur
þá fjölgar hann sér.“ Tryggvi hóf að
stunda tófuveiðar árið 1964 og hefur
unnið skipulega að grenjaleit með
góðum árangri. í vor fannst ekkert
tófugreni í hans umdæmi, það er í
fyrsta skipti í 34 ár að ekki finnst
búskapur í neinu greni. En hvemig
stendur þá á tófuslóðunum sem
sjást um allt?
ELÍN Baldvinsdóttir og Tryggvi Harðarson búa í Svartárkoti við jaðar Ódáðahrauns.
TRYGGVI er fjárbóndi og hef- Morgunbiaðia/RAX
ur unnið mikið að upp-
græðslu landsins. í baksýn
grillir í bæinn í gegnum
frostreykinn sem steig upp af
opinni vök við útrennsli
Svartárvatns.