Morgunblaðið - 31.10.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1999 11
• • Sá árangur sem við
höfum náó er alltof
mikilvægur til að
hann megi koðna
niður í höndunum
á okkur.lí
^ Morgunblaðið/Kristinn
Grétar Þorsteinsson, forseti Alþýðusambands Islands.
um að landssamböndin hefðu haft
forræði samninganna í umboði að-
ildarfélaganna með höndum að
langstærstum hluta. Síðan hefðu
alltaf verið eitthvað um það að ein-
staka félög færu sjálf með sín mál.
Dæmi um það væri Verslunar-
mannafélag Reykjavíkur, en oftast
hefði það þó verið í fullu samráði
við landssambandið. í síðustu
samningum hefðu auk þessa
Dagsbrún og Framsókn verið sér,
en þó í ákveðnu samráði við
Verkamannasambandið, auk þess
sem sérsamningar hefðu verið
gerðir á Vestfjörðum.
„Þetta munstur er búið að vera
æði lengi fyrir hendi og mér finnst
of mikið gert úr því, nú í aðdrag-
anda kjarasamninga, að þetta fyr-
irkomulag sé eitthvað alveg nýtt. I
aðalatriðum er þetta endurtekning
á því formi sem hefur verið á
samningum undanfarin ár og er
velþekkt frá nágrannalöndum
okkar. Hins vegar hefur það verið
reglan, ef hreyfmgin hefur verið
með einhverjar sameiginlegar
kröfur sem snúa að stjórnvöldum,
að þá hafa þær verið á sameigin-
legu borði. Það á hins vegar eftir
að koma í ljós núna hvort að um
slíkt verður að ræða og sömuleiðis
á eftir að koma í ljóshver áherslan
verður í kröfugerðinni. Þegar við
erum að spjalla saman er nýhafið
Verkamannasambandsþing og
mér þykir líklegt að þar verði mót-
aðar kröfur um hvernig félögin og
sambandið vilji halda á kröfugerð-
inni,“ sagði Grétar ennfremur.
Hann bætti því við að mikið
væri talað um Flóabandalagið
núna, en það hefði líka verið fyrir
hendi áður í það minnsta eitt
skipti og oft þess utan í umræð-
unni. Um ákveðið samráð hefði
allraf verið að ræða við Verka-
mannasambandið í þeim tilvikum,
að hans mati. Núna hefði þetta
gerst fyrir opnum tjöldum og eng-
in undirmál í þeim efnum. Það
skipti mjög miklu máli og hann
hefði engar efasemdir um að þeg-
ar á hólminn væri komið yrði um
töluvert samráð að ræða milli
þeirra þriggja félaga, sem mynd-
uðu Flóabandalagið, og Verka-
mannsambandsins.
Aðspurður sagði hann að það
segði ekkert til um veikleika eða
styrkleika verkalýðshreyfmgarinn-
ar hvort hún gengi í einni fylkingu
til samningaviðræðna eða ekki. I
því sambandi skipti höfuðmáli að
verkalýðshreyfingin væri samstiga
og hefði samráð um þau meginat-
riði sem leggja bæri áherslu á. Nú
væri mjög mikilvægt að fórna ekki
þeim árangri sem náðst hefði hvað
kaupmáttinn varðaði. Afar mikil-
vægt væri að reyna tryggja hann
°g byggja ofan á þann gi-unn sem
lagður hefði verið. í því sambandi
væri verðlagsþróunin að undan-
förnu mikið áhyggjuefni. Einkum
væri bent á tvo þætti, annars veg-
ar fasteignaverð hér á höfuðborg-
arsvæðinu, sem hefði hækkað
mjög mikið á stuttum tíma, og hins
vegar hækkun á bensíni og olíu, en
því miður væri það miklu fleira
sem væri að hækka. Sérstaklega
ætti það við um síðustu einn til tvo
mánuðina, að það væri eins og
hreyfing væri komin á flesta út-
gjaldaliði. Það væri einmitt þetta
sem hann hefði óttast.
„Eg geri mér grein fyrir að það
er nokkuð til í því sem sumir segja
að það þurfi að fara varlega í um-
ræðu um verðbólguna vegna þess
að það sé hægt að „tala hana upp“,
eins og það er orðað. Það kann að
vera nokkuð til í því, en það er
engin leið við þessar aðstæður
önnur en að láta í ljósi opinberlega
áhyggjur sínar af þessari þróun.
Stjórnvöld hefðu þurft að grípa í
taumana miklu fyrr. Þau hefðu
þurft að taka rösklegar á við síð-
ustu fjárlagagerð. Þá voru ákveðin
teikn á lofti, Seðlabanki íslands
benti mjög ákveðið á hættumerki í
haustskýrslu sinni 1998, Þjóðhags-
stofnun varaði einnig við og þetta
var mjög mikið í umræðunni í
tengslum við frágang fjárlaga í
kringum áramótin,“ sagði Grétar.
FASTUR LIÐUR í AÐDRAGANDA
SAMNINGA
Hann sagði að við fjárlagagerð-
ina nú teldu stjórnvöld sig vera að
axla þessa ábyrgð og það væri
auðvitað ánægjulegt. Það hefði
ekki mátt seinna vera og væri í
raun og veru fullseint gripið í
taumana, þó ekki tjáði að velta sér
upp úr því.
„Ríkisstjórnin hefur heldur ekki
axlað ábyrgð sína á stöðugleikan;
um hvað hagstjórnina varðar. í
rauninni stöndum við frammi fyrir
svipaðri stöðu nú og við upphaf
samninganna 1990. Þá þurftum við
þjóðarsátt um að ná verðbólgunni
niður og það tókst. Nú þarf þjóð-
arsátt gegn því að verðbólgan fari
upp aftur. Ég tel að það sé þörf á
svipuðu sameiginlegu átaki til að
beisla verðhækkanir og tryggja
stöðugleikann. Það þarf augljós-
lega að veita stjórnvöldum mun
meira aðhald og það sama gildir
um fyrirtækin í landinu. Mér
finnst æskilegt að ákveðið breitt
samkomulag um þetta verði gert í
tengslum við næstu samnings-
gerð. Sá árangur sem við höfum
náð er alltof mikilvægur til að
hann megi koðna niður í höndun-
um á okkur,“ sagði Grétar.
„Síðan er hún auðvitað líka mjög
undarleg þessi umræða um að það
þurfi að fara varlega og að það séu
miklar hættur í spilunum. Þessi
umræða er eins og náttúrulögmál
þegai- samningsgerð nálgast. Ég
er ekki að segja þetta til þess að
gera lítið úr vandamálunum, en
það er nauðsynlegt að vera sér
meðvitandi um þessa staðreynd
þegar maður metur stöðuna. Sem
betur fer er það svo að það sem
hefur heyrst af afkomu fyrii-tækja
er undantekningalítið í þá veru að
um umtalsverðan hagnað sé að
ræða, alla vega á okkar mæli-
kvarða. Það er fagnaðarefni, því
það er auðvitað lykillinn að því að
hægt sé að greiða viðunandi laun.
Þannig að þrátt fyrir að við þurf-
um að taka alvarlega þessa þróun
sem er í gangi varðandi verðlags-
málin, þá held ég að við þurfum
líka að hafa í huga að þessi um-
ræða er svona fastur liður í að-
draganda samninga,“ sagði Grétar.
Hann sagði ástæðu til þess að
óttast að komið væri los á þau að-
haldsviðhorf sem hefðu verið við
lýði varðandi verðlagshækkanir í
þjóðfélaginu frá því þjóðarsáttar-
samningarnir voru gerðir í upp-
hafi þessa áratugar. Hins vegar
mætti heldur ekki gleyma því að
sinn þátt í því hvernig til tókst á
fyrri hiuta samningstímans ætti
að erlent verðlag hefði farið lækk-
andi, en það hefði haft þau áhrif að
vísitalan breyttist óverulega þótt
innlendir liðir hækkuðu eitthvað.
„Núna er komið alltof mikið los á
þetta. Það er full ástæða til þess að
hafa af því áhyggjur og umfram
allt að bregðast við. í sambandi við
vöruverðið veltir maður því óneit-
anlega íyrir sér að þessarar hækk-
unartilhneigingar verður vart á
sama tíma og matvöruverslunin til
dæmis er að færast á færri hendur.
Ég hef svo sem ekkert á hendinni í
augnablikinu til þess að fullyrða að
það sé samhengi þar á milli, en
auðvitað staldrai’ maður við þegar
þetta ber upp á sama tíma,“ sagði
Grétar.
Hann sagði að við ættum að
nýta okkur reynsluna frá upp-
gangsárunum á miðjum níunda
áratugnum og niðursveiflunni sem
hefði fylgt í kjölfarið. Það yi’ði að
gera allt sem hægt væri til að
koma í veg fyrir niðursveiflu nú í
líkingu við það sem hefði orðið þá.
Margt benti til að nú drægi úr hag-
vexti en með réttum viðbrögðum
ætti að vera hægt að afstýra niður-
sveiflu. I því sambandi væri mikil-
vægt að ríki og sveitarfélög ynnu
gegn sveiflum í efnahagslífinu og
ykju þær ekki með því að halda að
sé höndum þegar uppgangur væri
og auka framkvæmdii- í niður-
sveiflu. A því hefði orðið misbrest-
m- nú og hallaðist ekki á um fram-
kvæmir á vegum einkaaðila og
hins opinbera. „Það er mjög erfitt
að eiga við almenna markaðinn og
það var í raun og veru mjög eðli-
legt og æskilegt í framhaldi af nið-
ursveiflunni framan af þessum
áratug að þar yrði tekið til hend-
inni. En það endurtók sig núna
rétt einu sinni að bæði sveitarfé-
lögin og ríkið juku mjög verulega
allar framkvæmdir í stað þess að
draga úr þeim og auka þær svo
aftur þegar verr áraði til þess að
jafna út sveiflurnar. Við ætlum
seint að læra. Ég geri mér að vísu
grein fyrir því að hluti útgjalda
sveitarfélaga er lögbundinn og að
bæði þau og ríkið beita fram-
kvæmdum á landsbyggðinni til að
halda uppi viðunandi atvinnustigi.
Það er ekki gagnrýniefni þegar um
er að ræða framkvæmdir sem eru
nauðsynlegar. Hins vegar hefði til
dæmis hér á höfuðborgarsvæðinu,
þar sem þessi spenna hefur verið
hvað mest, verið hægt að fara fram
af miklu meiri skynsemi hvað
þetta varðar,“ sagði Grétar.
VERÐMÆTASKÖPUNIN LÖGÐ
TIL GRUNDVALLAR
Hann sagði að auk þess megin-
viðfangsefnis kjarasamninganna
sem framundan væru að varðveita
þann árangur sem náðst hefði,
væri afar mikilvægt að leiðrétta
kjör þeirra hópa sem hefðu orðið
útundan á samningstímanum og
ekki notið kaupmáttaraukningar í
sama mæli og aðrir. Þar væri um
að ræða fólk sem þyrfti að búa við
það að vera á umsömdum lág-
markstöxtum og það ætti einnig
við um öryrkja og að hluta til aldr-
aða. Sama gilti um ungt fólk með
börn sem væri að koma sér upp
þaki yfir höfuðið. „Það er að mínu
viti alveg óhjákvæmilegt að tekið
verði til hendinni til þess að rétta
hlut þessa fólks í þeim viðræðum
sem framundan ei'u. Það að þessir
hópar hafa borið skarðan hlut frá
borði á sér líka skýringar í skatt-
kerfinu og kannski ekki hvað
minnstar. Þar er mikil þörf á að
bæta úr og gæti skipt miklu máli
fyrir þessa hópa,“ sagði Grétar.
Hann sagði aðspurður að það
gæfi augaleið að verðmætasköpun-
in í þjóðfélaginu hlyti að verða lögð
til grundvallar þegar menn gengju
til kjarasamninga og það væri ekki
raunhæft að jafnmikil kaupmáttar-
aukning og átt hefði sér stað á síð-
ustu árum hérlendis gæti haldið
áfram um ókomna framtíð. „Það er
hins vegar engin spurning að það
er hægt að bæta verulega hlut
þeirra sem hafa borið skarðan hlut
frá borði. Þeir eiga kröfu til þess og
í því sambandi hljótum við líka að
horfa til skattkerfisins, bamabót-
anna og þess til dæmis að skatt-
leysismörk og viðmiðunarmörk í
sambandi við barnabæturnar hafa
ekki fylgt launaþróun,“ sagði Grét-
ar.
Hann sagði að 70 þúsund króna
lágmarkslaun væru auðvitað alveg
óviðunandi og það væri mikilvægt
að ná fram hækkunum á þeim.
Það mætti hins vegar ekki van-
meta þann árangur sem náðst
hefði í að hækka þau. Þannig
hefðu líklega átt sér stað meiri
breytingar á þessum lágmarks-
töxtum á síðustu árum eða frá því
í ársbyrjun 1995, hvort sem væri
hlutfalislega eða í krónutölu og
þar með í kaupmætti, heldur en
nokkru sinni í sögunni.
Hann bætti því við að þegar litið
væri upp frá hinum daglegu
vandamálum og horft til framtíðar
væri aukin menntun grundvallar-
atriði í því að bæta kjörin til langs
tíma litið. „Þegar maður horfir til
framtíðar upp frá hinu daglega
amstri þá er lykillinn að bættum
kjörum aukin menntun og aftur
aukin menntun, hvort sem við er-
um að tala um starfsmenntun,
endurmenntun eða símenntun og
það á ekki síst við um fólkið, sem
er á lægstu laununum. Við viljum
auðvitað sjá það gerast sem fyrst
að það verði engin láglaunastörf
til, að það verði engin störf til sem
kalli ekki á sérþekkingu og mennt-
un og þar með hærri og betri
laun,“ sagði Grétar Þorsteinsson.