Morgunblaðið - 18.02.2000, Qupperneq 8

8 C FÖSTUDAGUR18. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ
Morgunblaöió/Golli
"foley artist" á kreditlistum kvikmynda. Sigurbjörn
Aðalsteinsson upplýsir hér eöli þessa starfs ofÉiðjj^
ir m.a. viö einn þekktasta sérfræöing á þessu sviofr^
heiminum, Pauline Griffiths um aö framkalla bruna-
hljóö meö plastpoka og rýtingsstungu meö kálhaus. \
Kvikmynd: Monty Python og
kaleikurinn helgi (1975).
England á því herrans ári
í gegnum þykka, gráa þoku Wfe.
glittir í renglulegt, lauflaust
Hófatök í fjarska. Brynjuklæddur riddari
nálgast á stökki. Riddarinn er á stökki. Ekki
hesturinn hans. Reyndar er þessi riddari alls
ekki á hesti. Stekkur bara sjálfur eins og
krakki í riddaraleik.
A eftir riddaranum kemur skjaldsveinn
hans, einnig á stökki. Hann heldur á tveimur
kókoshnetum og slær þeim saman. Það eru
kókoshneturnar sem framkalla hófatökin.
Ekki hestur í sjónmáli.
Riddarinn og skjaldsveinninn valhoppa
hestlausir í átt að stórum kastala þar sem
riddarinn (Arthúr konungur) reynir að smala í
lið til að finna kaleik Krists. Eftir nokkra
stund hættir atriðið að snúast um herkvað-
ningu og menn fara að ræða um þessar kókos-
hnetur.
„Þetta er allt gert
með kókoshnetum"
Monty Python-gengið er annálað fyrir frá-
bæran húmor og brjálaðar hugmyndir sem
enn í dag þykja móðins. Það er ennþá „inn“.
Súrt. Enda þarf maður að vera súr til að detta
þetta í hug með kókoshnetur í stað hesta. Og
þó. í kvikmyndagerð eru hestar nefnilega kók-
oshnetur. Ef þú skyldir eiga leið í bíó á næst-
unni og sjá t.d. Millu Jovovich á hestbaki í
hlutverki heilagrar Jóhönnu af Örk, þá máttu
vita að þar eru líka notaðar kókoshnetur, alveg
eins og í Monty Python.
„Jú, það er rétt,“ segir Pauline Griffiths.
„Hestar eru kókoshnetur. Öll hófatök í bíó-
myndum eru framkölluð með kókoshnetum.“
Pauline ætti að vita það. Hún hefur framkallað
fleiri hófatök en Hindisvíkurstóðið og gerir
það allt með kókoshnetum. „Það eru handföng
á kókoshnetunum og svo smelli ég þeim í takt
við hófatökin.“
Pauline hefur lifibrauð sitt af því að fram-
kalla hljóð fyrir bíómyndir. Ekki bara hófatök,
heldur alls konar hljóð. Hnífstungur, sverða-
glamur, fótatök, vindhviður og þrumur. Hafir
þú í gær verið að horfa á mynd í myndbands-
tækinu þar sem snarkaði í eldi, geturðu eigin-
lega bókað að það var ekki gert með því að
kveikja eld. Sennilegra er að þar hafi Pauline
eða einhver af kollegum hennar verið að láta
skrjáfa í plastpoka. I bíómyndum er fátt sem
sýnist og færra sem heyrist.
Það eru ýmsar ástæður fyrir þvi að ekki er
hægt að nota hljóðið sem tekið er upp um leið
og bíómyndin er tekin upp. Vindátt gæti verið
óhagstæð, flugvélar gætu verið að fljúga yfir,
bflar gætu verið of hávaðasamir. Svo gætu
menn verið að reisa nýja verslunarmiðstöð við
hliðina á tökustað sem getur verið hvimleitt ef
verið er að taka upp, segjum mynd sem gerist
árið 932. Þá þarf að gera allt hljóðið frá grunni
og frekar en að plokka eitt og eitt fótatak eða
hurðarskell úr þar til gerðum hljóðsöfnum, þá
fá hljóðmeistarar gjaman tfl liðs við sig svo-
kallaða „foley-artista.“
Barist fyrir Bond
„Pauline gerði alla brunasenuna í Agnesi
fyrir mig með einum plastpoka," segir Þor-
björn Erlingsson hljóðmeistari, sem á sínum
tíma stóð fyrir komu Pauline til íslands. „Hún
blés pokann upp, renndi honum yfir míkrófón-
inn og festi hann svo með límbandi. Síðan spil-
aði ég senuna fyrir hana og hún rjátlaði við
pokann á meðan.“ Hvert einasta hljóð sem
Pauline framkallaði með þessum poka reyndist
ekki bara hljóma eins og urrið í reiðum eldin-
um, heldur voru öll hljóð á nákvæmlega rétt-
um stað. Þetta gerði Pauline í einni töku.
Agnes var hvorki fyrsta né síðasta íslenska
myndin sem Pauline „foleyjar", en hún lauk
nýverið vinnu sinni við 101 Reykjavík. „Ég
vinn mest hér í Bretlandi," segir Pauline úr
símanum sínum „en mér finnst gaman að koma
til íslands.“
Pauline þykir einn af færustu „foleyurum“ í
heiminum í dag og stendur alla jafnan í stærri
verkum en að brenna ofan af hómópötum uppi
á íslandi. „Ég gerði öll hljóðin fyrir James
Bond-myndina „The World Is not Enough“
(1999) segir hún og nefnir sem dæmi glæfra-
legan eltingaleik á bátum sem endaði með því
að einn báturinn fór í gegnum vegg. „Vatnið,
veggurinn og pústramir, allt var þetta ég. Ég
berst fyrir James Bond.“ Meðal annarra
mynda sem hún hefur unnið við má nefna
„Shakespeare in Love“ (1998) „Notting Hill“
(1999) og „Ever After“ (1998). „Ég horfi aldrei
á alla myndina fyrirfram. Ég bara mæti um
morguninn og skoða senuna sem ég á að fara
að vinna og svo bjarga ég mér.“ Pauline hefur
unnið til fjölda verðlauna á ferlinum, m.a.
Golden Real-verðlaunanna sem eru árleg
hljóðverðlaun sem veitt eru í Hollywood. „Þeir
eru alltaf að senda mér einhverjar styttur,“
segir Pauline sem aldrei hefur farið vestur um
haf til að veita þeim viðtöku.
„Það er óneitanlega sérstakt að fylgjast með
Pauline vinna,“ segir Snorri Þórisson, fram-
leiðandi „Agnesar“ (1996). „Hún er kannski að
framkalla 3-^ mismunandi hljóð í einu og öll
eru þau á réttum stað upp á 1/25 úr sekúndu.“
Þorbjöm bætir við: „Ég held að ég hafi einu
sinni beðið hana um að endurtaka töku í þeim
myndum sem við höfum unnið saman við. Hún
kemur hingað með tvær til þrjár ferðatöskur
fullar af alls kyns tækjum sem hún notar við
vinnuna. Þetta em keðjur, lásar, hnífar,
kveikjarar, slökkvarar o.fl. að ógleymdu miklu
skósafni. Svo horfir hún einbeitt á allt sem er
að gerast á skjánum. Það er eins og hún sjúgi
allt í sig með augunum. Þegar hún byrjar svo
að búa til hljóðin tekur allur líkaminn þátt í
vinnunni,“ segir Þorbjöm. „Ef hún er að gera
fótatök í hrossi þá er eins og hún verði að
hrossinu,“ segir Snorri.
Það em slfldr hæfileikar og skilvirkni í góð-
um „foleyerum" sem gerir þá eftirsótta. Þó að
laun þeirra séu dágóð era þeir fljótir til vinnu
og enda yfirleitt með því að spara framleiðend-
um pening. Foley-vinna við íslenska bíómynd
tekur yfirleitt fimm til sjö daga en í erlendum
stórmyndum getur verkið tekið allt að þremur
vikum.
Verða að vera stinnir
En hvemig verður maður foleyari? Er hægt
að læra þetta í skóla? „Ég rek reyndar skóla
og umboðsskrifstofu," segir Pauline sem hefur
starfað við greinina í yfir 30 ár. Sjálf er hún þó
ekki skólagengin. „Ég var áður dansari.
Skynjun á hljómfalli og rétt tímasetning em
mikflvægustu kostir foleyara og þar sem ég
hafði starfað sem dansari, var ég beðin um að
koma og prófa að foleyja fyrir litla bíómynd
sem verið var að gera. Ég reyndist vandanum
vaxin og hef starfað við þetta síðan.“ Það var
kannski eins gott að Pauline var vandanum
vaxin, því „litla“ myndin sem hún er
um er „The Charge of the Light
Brigade“, söguleg stríðsmynd frá
1968 með fjöldanum öllum af bar-
dagasenum og hófatökum í þús-
undavís.
Uppáhaldshlj óðið hennar er úr „A
Fish Called Wanda“. „Það var þeg-
ar Kevin Kline át gullfiskinn. Mér
þykir vemlega vænt um það
smjatt.“ Pauline slapp þó betur úr
þeirri senu en Kevin Kline því hún þurfti
ekki að sporðrenna Wöndu sjálfri (enda þeg-
ar búið að því). Hún lét sér nægja að kjamsa á
nektarínu. Sem er nákvæmlega það sem fol-
eyvinna og hljóðsetning ganga út á. Að nota
hljóð úr einhverjum hlut (ávexti) til þess að
líkja eftir hljóðinu úr einhveijum öðmm hlut
(fiski).
Þannig em rýtingar t.a.m. reknir á kaf í kál-
hausa til að líkja eftir hnífstungum. En það er
ekki sama kálhaus og kálhaus. „Þeir verða að
vera þéttir, stinnir og blautir, annars verður
hljóðið ekki rétt,“ segir Pauline og hlær við.
A kiss is just a kiss - eða hvað?
En hvað um kossana? „Ég hef kysst þá alla.
Nefndu það bara. Ég hef kysst Pierce (Brosn-
an), Mel (Gibson) og Hugh (Grant) í Notting
Hill,“ segir Pauline og verður nokkuð montin
með sig. En hefur hún þá ekki kysst Juliu
Roberts líka? Það verður andartaks þögn á lín-
unni. „Það er auðvitað ekki að marka. Eg er
bara að kyssa höndina á mér.“
Þá hefurðu það. Næst þegar þú sérð
rómantíska mynd þar sem parið nær saman í
lokin og kyssist til að innsigla eilífa og ódauð-
lega ást sína skaltu muna að þótt kossinn sé
(kannski) alvöm er hljóðið úr honum af foley-
artista að slefa yfir höndina á sér.
James Bondmyndin
The World Is not
Enough: Öll áhrifa-
hljóðin úrsmiðju
Paullne Griffíth.