Morgunblaðið - 08.06.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 8. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
B aldur
á svið í
fyrsta sinn
Æfíngar hafa nú staðið yfír í tvær
vikur á ballettinum Baldri eftir Jorma
Uotinen við tónlist Jóns Leifs. Heims-
frumsýning á þessu stórbrotna verki
verður í Laugardalshöll 18. ágúst. Hávar
Sigurjónsson fylgdist með fyrstu yfírferð
á ballettinum og ræddi við listræna
stjórnendur sýningarinnar.
SENN fer að hilla undir að
meira en hálfrar aldar gam-
all draumur Jóns Leifs um
fullvaxinn flutning á tón-
dansverkinu Baldur verði að veru-
leika. Til þess að svo megi verða
þurfti ekkert minna til en sameigin-
lega sköpun fremstu listamanna
þriggja þjóða í tónlist, dansi og leik-
húsi. Þeir eru Finnarnir Leif Seger-
stam hljómsveitarstjóri og danshöf-
undurinn Jorma Uotinen,
íslendingurinn Kjartan Ragnarsson
og Norðmaðurinn Kristin Bredal
sem hannar bæði leikmynd og lýs-
ingu við sýninguna.
Reykjavík
leiðir samstarfið
Leif Segerstam er í fremstu röð
tónlistarmanna Norðurlanda. Hann
hefur stjórnað við góðan orðstír í öll-
um helstu óperuhúsum Evrópu og
hlaut Noirænu tónlistarverðlaunin
árið 1998. Sinfóníuhljómsveit ís-
lands leikur undir hans stjórn í upp-
færslunni á Baldri. Islenski dans-
flokkurinnn og þrír dansarar
Finnska þjóðarballettsins dansa,
Loftur Erlingsson syngur hlutverk
Óðins, Schola Cantorum syngur
undir stjóm Harðar Askelssonar og
fjöldi annarra kemur að þessu marg-
þætta og umfangsmikla verkefni.
Það er Reykjavík - Menningarborg
Evrópu 2000 sem stendur að baki
þessari uppfærslu og fékk í lið með
sér tvær aðrar menningarborgh-,
Bergen og Helsinki og fjölmargir að-
ilar, bæði opinberir og úr einkageira
hafa lagt verkefninu lið. Kostnaðar-
áætlun verkefnisins er um 85 millj-
ónir króna og er íslenski hluturinn að
sögn Þórunnar Sigurðardóttur
stjómanda Reykjavík - M2000 rétt
innan við 20 milljónir þar sem tekist
hefur mjög vel við fjármögnun verk-
efnisins.
Rakinn nútímaballett
Jón Leifs (1899-1968) samdi Bald-
ur sem andsvar við misnotkun nas-
ista á hinum norræna menninga-
rarfi. „Hann hafði þær hugmyndir
um flutning verksins að auk hljóm-
sveitar og kórs yrði verkið dansað af
leikurum. Nútímadans eins og við
þekkjum hann var ekki kominn til
sögunnar og Jón Leifs hafði ekki
mikinn áhuga á klassískum ballett, “
segir Kjartan Ragnarsson sem fylgt
hefur þessu verkefni frá upphafí.
„Þómnn Sigurðardóttir, tjómandi
Reykjavíkur menningarborgai-,
ræddi upphaflega við mig um að leik-
stýra verkinu en þá var ekki búið að
ráða danshöfundinn." Þómnn fór því
til Finnlands og kynnti verkefnið
fyrir Jorma Uotinen eftir að hún
hafði skrifað honum og fór Kjartan
með í þá ferð og bauð Kjartan honum
jafnframt að nýta sig sem aðstoðar-
mann við uppsetninguna. „Það varð
úr. Ég er því hér í hlutverki drama-
túrgs og geri það sem gera þarf,“
segir Kjartan sem hefur unnið að
Morgunblaðið/Ásdís
Jorma Uotinen, Kristin Bredal og Kjartan Ragnarsson.
Finnsku dansararnir Iina Hyárinen í hlutverki
gyðjunnar Nönnu og Sami Saikkonen í hlut-
verki Baldurs.
styttingum verksins í samvinnu við
Uotinen. Að sögn þeirra verður sýn-
ingin á Baldri ríflega ein klukku-
stund að lengd. sem er um hálftíma
styttra en verkið er upphaflega. Þór-
unn Sigurðai-dóttir bætir því við að í
upphafi þegar hugmyndin hafi verið
kynnt fyrir fulltrúum hinna menn-
ingarborganna hafi engum þeirra lit-
ist á blikuna. „Þeir töldu þetta í
fyrstu alveg vonlaust og að enginn
gæti dansað við þessa tónlist. En
þegar Segerstam
lýsti sig tilbúinn til að
stjórna hljómsveitun-
um, því þær verða
þijár, ein í hverri
borg, fóra hjólin að
snúast. Dansararnir
em þeir sömu en sin-
fóníuhljómsveitir
borganna þriggja
munu æfa tónlistina
og leika við flutning-
inn, hver í sinni borg.
Það hefur verið ævin-
týri líkast hversu
margir hafa haft
áhuga á að leggja
hönd á þennan plóg
og ekki má gleyma
mikilvægu hlutverki
íslenska dansflokks-
ins og Sinfóníuhijóm-
sveitar íslands, sem
leikur í stærstu út-
gáfu, eða alls tæplega
100 mann.“ Rifja má
upp að fyrir átta ár-
um flutti Sinfón-
íuhljómsveit æskunn-
ar hljómsveitarhluta
Baldurs á hljómleik-
um í Reykjavík undir
stjórn Peter Zukof-
ský. „Þeir tónleikar
vom teknir upp og
gefnir út á hljómdiski sem hefur orð-
ið okkur til mikilla þæginda við æf-
ingarnar,“ segir Kjartan.
Stórbrotið og
myndrænt verk
Það eru dansarar íslenska dans-
flokksins sem dansa verkið ásamt
þremur sólódönsuram ft'á Finnska
Þjóðarballettinum þar sem Jorma
Uotionen er listdansstjóri. Hann
segir að sér hafi ekki vaxið verkefnið
í augum, því hann þekki íslenska
dansflokkinn vel og „...mína dansara
þekki ég eins og handarbakið á
mér,“ segir hann. „Baldur er stór-
fenglegt verk, stórt í sniðum og tón-
listin er tjáningarfull og myndræn.
Hún er bókstaflega þannig að ekki
er hægt að bæta við hana eða ganga
lengra heldur hef ég stundum valið
þann kost að semja á móti henni,
gera dansinn erótískan og mjúkan til
að hvort tveggja dans og tónlist fái
notið sín.“ Kristin Bredal hönnuður
tekur undir þetta sjónannið og segir
að það hafi kostað talsverða umhugs-
un að finna út hvernig ætti að hanna
umgjörð við tónverk sem lýsti eld-
gosum, jarðskjálftum og „.... að lok-
um ragnarökum því ekki er hægt að
framkvæma slíkt á leiksviði svo vel
sé. Niðurstaðan varð því sú að um-
gjörðin er táknræn og við reynum að
skapa hið rétta andrúmsloft með
leikmynd og lýsingu.“ Bredal hannar
ávallt lýsingu við sýningar sínar og
er skemmst að minnast fallegrar
vinnu hennar við sýningu Leikfélags
Akureyrar á Pétri Gaut fyrir tveim-
ur áram.
Baldur lýsir miklum atbm-ðum úr
norrænni goðafræði, þ.e. átökum
góðs og ills. Asinn Baldur, tákn hins
góða, er dáður af öllum og elskaður
af konu sinni Nönnu. Loki, hinn und-
irförli og illgjarni, þolir ekki ásýnd
hins göfuga og fagra. Hann fyllist af-
brýðisemi og leitar allra leiða til að
tortíma Baldri. Óðinn, æðstur ása,
boðar að taka skuli eið af öllum hlut-
um, lifandi og dauðum, um að ekkert
fái grandað Baldri. Allir sveija eið:
Plágur og eitur; eldur og vatn;
málmar og tré; jörðin, steinar, fuglar
- allt! - nema eitt lítið blóm, mist-
ilteinninn. I fyllingu tímans þegar
æsir skemmta sér við að kasta vopn-
um að Baldri og sannreyna þar með
áhrif eiða allra hluta, fær Loki guðin-
um blinda, Höði, mistilteininn í
hendur. Hann kastar honum að
Baldri sem fellur. Goðin reiðast og
jörðin skelfur. Eldfjöll gjósa og aska
fellur yfir allt. Loki er handsamaður
og settur í fjötra undir kletta. Yfir
hann er fest slanga og eitur drýpur í
andlit hans. Loki kippist við hverju
sinni svo jörðin gengur í bylgjum. Þá
birtist Sigyn, eiginkonan trygga,
með skál sem hún heldur yfir andliti
hans til að koma í veg fyrir að eitrið
falli á hann.
Baldr er stærsta samstarfsvei'k-
efni norrænu menningarborganna
Reykjavíkur, Bergen og Helsinki og
er styrkt af Norræna menningar-
sjóðnum og Norræna fjárfestinga-
bankanum. Islandsbanki er aðal
samstarfsaðili vegna uppfærslu
Baldurs í Reykjavík. Heimsfrum-
sýning á Baldi-i verður þann 18.
ágúst í Reykjavík, tvær sýningar, og
næstu sýningar verða í Bergen 31.
ágúst og Helsinki 7. og 8. september
2000.
Myndbönd
ÍLI
í TENGSLUM við sýninguna „Nýr
heimur - stafrænar sýnir“, í Lista-
safni íslands, era myndbandasýn-
ingar kl. 12 og kl. 15 í sal 2, þeim
hluta sýningarinnar sem nefnist
„Islensk og erlend myndbönd".
í dag, fimmtudag, verða sýnd
verk eftir Maria Vedder/Bettina
Gruber: „Mama’s little pleasure“ og
„Der Herzschlag des Anubis“. Mar-
ia Vedder fæddist í Nordhorn,
Þýskalandi árið 1948. Hún stundaði
nám í ljósmyndun og félagsvísind-
um og var búsett í Köln og Berlín.
Hún hlaut Marler-myndbandalist-
arverðlaunin árið 1988 ásamt Bett-
inu Gruber og 1. verðlaun á annarri
alþjóðlegu myndbandahátíðinni í
Vigo á Spáni 1991. Myndbönd henn-
ar hafa verið sýnd víða um heim og
hún hefur verið prófessor við Lista-
háskólann í Berlin frá 1991.
Bettina Graber fæddist í Þýska-
landi árið 1947. Hún hlaut Marler-
myndbandalistarverðlaunin árið
1988 ásamt Mariu Vedder og Film-
förderang des Filmburo Hamburg
1994. Verk hennar hafa verið sýnd
víða, m.a. í Ludwig-safninu í Köln;
Borgarlistasafninu í Lenbachhaus í
Múnchen; Tate-listasafninu í Liver-
pool og Rínarhéraðssafninu í Bonn.
Ekta fagmennska
TQ]\LIST
S a 1 u r i n n
KAMMERTÓNLEIKAR
Kammersveit Reykjavíkur frum-
flutti verk eftir Pál P. Pálsson og
Jónas Tómasson og endurflutti
verk eftir Þorkel Sigurbjörnsson,
Leif Þórarinsson og Atla Heimi
Sveinsson. Mánudaginn 5. júní.
RÓMANTÍKIN og módernism-
inn era einhver mestu umbrota-
skeiðin í listasögunni, mun meira af-
gerandi en t.d. barokkin og
klassíkin, þar sem tilfinningasémin
og kaldrifjuð rökfræðin tókust á.
Líklega hefur aldrei birst með skýr-
ari hætti höfnunin á hefðbundnum
gildum en í módernismanum. Þessi
umbylting hugmyndanna í listum
var samferða tæknibyltingunni, svo
að heimurinn í dag, bæði list og lífs-
máti, er allur annar en hann var um
aldamótin 1900. Kammersveit
Reykjavíkur hélt tónleika í Salnum
sl. mánudagskvöld og flutti verk sem
samin vora á síðari hluta 20. aldar og
tvö ný verk. Elsta verkið var Angel-
us Domini eftir Leif Þórarinsson,
sem samið er 1975, þegar listatil-
raunir stóðu með mestum blóma.
Texti þess er samnefnd kvæðaþýð-
ing eftir Halldór Laxness. Ein-
söngvari var Guðrún Edda Gunnars-
dóttir. Það má vel merkja í þessu
verki að Leifur hefur bæði hönd á
gömlum vinnubrögðum og vefur þau
í umbúnað nýjunganna. Gömlu gild-
in birtast í lagferli sönglínunnar og
kontrapunktískum vinnubrögðum
en einnig má heyra nútímalegt tón-
ferli og samskipan tóna. Guðrún
söng Angelus Domini mjög vel, þótt
framburður textans væri frekar
óskýr. Tilfinningaleg túlkun hæfir
ekki þessu verki Leifs, heldur miklu
fremur glæsileg, yfirveguð og nærri
ópersónuleg katólsk tignun, sem
Guðrúnu tókst vel að útfæra í vel
mótuðum söng sínum.
Næsta verk í aldursröðinni var
Concerto serpentinada eftir Atla
Heimi Sveinsson, samið 1984, ekta
tilraunaverk, skemmtilegt og snið-
uglega samið, er var sérlega vel flutt
af einleikaranum Önnu Guðnýju
Guðmundsdóttur, sem kom hvað
best fram í upphafskadensu verks-
ins. Hljómsveitin og söngvararnir,
er voru einhvers konar bakraddir,
sungu textalaust og vora notaðir
eins og hljóðfæri, áttu stóran þátt í
glæsilegum flutningi verksins. Fjöl-
breytileg notkun slaghljóðfæra setti
sterkan svip á mörg blæbrigðanna
og var oft mótandi um heildarfram-
vindu verksins, sem er mjög til-
brigðaríkt, þar sem tónmálið spann-
ar allt frá sterkum tilþrifum til
fínlegra blæbrigða, sem oft er aðal
tónsköpunar Atla.
Þriðja upprifjunarverkið var ball-
etttónlist eftir Þorkel Sigurbjörns-
son er hann nefnir Af mönnum og er
samið 1987. Verkið er snjall leikur
með hljóðfall, þar sem slagverk og
lagræn hljóðfæri mynda kontrapun-
ktískan hrynleik. Inn á milli voru
nokkrar einleiksstrófur, t.d. á bás-
únu, dempaðan trompett og fiðlu, og
var þetta sérlega skemmtilega verk
mjögvel flutt.
í næstu tveimur verkum, sem
samin eru á þessu ári, má heyra að
módernisminn er að gefa eftir og
tóntegundabundnar tónhendingar
og dúr- og moll-samhljómar heyrast
víða, eins og t.d. í síðari hluta verks
eftir Pál P. Pálsson er hann nefnir
Kristalla 2. Þar má heyra sérlega
fallegt tóntak víða, en í heild er verk-
ið rismikið og vel skrifað. í verki
Jónasar Tómassonar er hann nefnir
MM (2000) má heyra þetta aftur-
hvarf og einnig er verkið átakameira
er mörg fyrri verk Jónasar, mjög vel
samið og sérlega fallegt á köflum.
Kammersveit Reykjavíkur, undir
forastu Rutar Ingólfsdóttur, hefur
átt stóran þátt í framsköpun ís-
lenskrar tónlistar og lagt mikla
vinnu og metnað sl. 25 ár í að gera
veg íslenskrar tónlistar sem mestan,
ásamt því að flytja góða erlenda
tónlist, bæði gamla og nýja. Til sam-
starfs við sveitina hefur Bernhard
Wilkinson komið nokkrum sinnum
og hefur hann vaxið sem stjórnandi
og hann stýrði þessum tónleikum af
röggsemi og var yfirsvipur tónleik-
anna ekta fagmennska, sem flytj-
endur áttu þátt í að gera sem besta,
svo að vel má muna þessa tónleika
fyrir afburða góðan og skemmtileg-
an flutning.
Jón Ásgeirsson