Morgunblaðið - 03.12.2000, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ
26 B SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2000
i -------
F J ÖRÐUR
F J Ö R Ð U R
- miðbœ Hafnarfjarðar
■ ndðbœ Hafnaifjarðar
Velkomin
ídag!
Skemmti-
dagskrá
frá ki. 15:00
Pétur pókus
ogBjami
töframaður
Tríó Set Jazzband
spilar alla inn í
jólastemmningu
JónRúnar
Arilíusson
konditormeistari
kynnir
jólabakkelsið
Jólaflautuleikur
í Dúó
Jólasveinar
leika af fíngrum
fram fyrir bömin
Opiðfrá
13-17
J
Sigurinn
rann Hannesi
úr greipum
SKAK
IV ý j a D e I h í
HEIMSMEISTARAMÓT
FIDE
25.11.-27.I2.2000
ÍSLENSKIR skákmenn voru
farnir að búa sig undir að fylgjast
með viðureign Anands og Hann-
esar Hlífars Stefánssonar á
heimsmeistaramótinu, og greini-
legt var að mikill áhugi var að
skapast. Það var hins vegar eitt
ljón í veginum áður en sú viður-
eign gat farið fram og það var
andstæðingur Hannesar í fyrstu
umferð mótsins, moldavíski stór-
meistarinn Victor Bologan. Þrátt
fyrir fleiri skákstig var Bologan
spáð ósigri í einvíginu. Sú spá
byggðist meðal annars á því, að
Bologan hefur vegnað illa gegn
2...e6-afbrigðinu í Sikileyjarvörn
(1. e4 c5 2. Rf3 e6) og teflir það
langt undir þeim styrkleika sem
hann sýnir í sínum uppáhalds-
afbrigðum. Þessar hugleiðingar
má lesa á vefsíðu Kasparovs þar
sem Jeff Sonas hefur kannað ár-
angur keppenda á heimsmeistara-
mótinu í ákveðnum byrjunum og
út frá því spáð um úrslit ein-
stakra viðureigna.
Hannes hafði hins vegar einnig
sínar hugmyndir um það hvernig
best væri að ráða niðurlögum Bol-
ogans og var afar nærri því að
sigra í einvíginu. Hannes hafði
svart í fyrri skákinni og upp kom
ítalski leikurinn. Bologan blés til
sóknar á kóngsvæng, en Hannes
varðist vel og vann peð í 18. leik.
Mat Kasparovs á stöðunni var að
Bologan hefði eftir þetta átt litla
möguleika á að ná frumkvæðinu.
Eftirfarandi staða kom upp eftir
22. d4.
Um þessa stöðu segir Kaspar-
ov, að Hannes hefði getað skapað
sér vinningsfæri með því að leika
22...ed 23. Hxd4 Had8. Þess í
stað lék Hannes 22...Had8 og eft-
ir 23. Hdel! náði Bologan gagn-
færum þar sem 23...exd4 er ekki
lengur sannfærandi
vegna 24. g5 hxg5
25. c4! (25. Rxg5?
Qf6 26. Qh5 Qg6 eða
25. Dhl dxc3 26.
Rxgö Dxel + 27.
Hxel Bxg5 og svart-
ur stendur betur í
báðum tilvikum)
25.. .RÍ4 26. Rxg5
Re6 27. Rxe6 fxe6
28. Dg4 eða 26...DÍ6
27. Re4 með athygl-
isverðum flækjum í
báðum afbrigðum.
Afram heldur Kasp-
arov og segir að
með leiknum
23.. .Rf4 hafi Hann-
esi tekist að forðast þessar hætt-
ur, en eftir 24. Rg3! náði hvítur
peðinu til baka og hélt örlítið
betri stöðu. Hannes náði hins
vegar að halda jafntefli.
Hannes hafði hvítt í seinni
skákinni, sem gekk þannig fyrir
sig: Hvítt: Hannes Hlífar Stefáns-
son Svart: Viktor Bologan
Spænski leikurinn 1. e4 e5 2. Rf3
Rc6 3. Bb5 a6 4. Ba4 Rf6 5. 0-0
Be7 6. Hel b5 7. Bb3 d6 8. c3 0-0
9. h3 Rb8 10. d4 Rbd7 Svartur
beitir svokölluðu Breyer-afbrigði,
sem mikið var teflt fyrir 30 árum
og sést alltaf af og til nú á dögum.
11. Rbd2 Bb7 12. Bc2 He8 13.
a4 Bf8 14. Bd3 c6 15. b3 g6 16.
Bfl Hc8 17. Ba3!? - Algengara
er, að hvítur leiki biskupnum til
b2 í þessari stöðu.
17. - Db6 18. Dc2 Rh5 19.
Hadl Rf4 20. Da2 Re6 21. dxe5
Rxe5 22. Rxe5 dxeð 23. Rf3 Dc7
24. Bxf8 Hxf8 25. b4 Hcd8 26. c4!
Hxdl + 27. Hxdl c5 Annars leik-
ur hvítur c4-c5.
28. cxb5 cxb4 Eða 28...Bxe4 29.
Rd2 Hd8 30. Hcl Bd5 31. Dc2
axb5 32. axb5, ásamt 33. bxc5,
með betra tafli fyrir hvít.
29. Bc4 Rc5 Eftir 29...Bxe4 30.
Bxe6 Bxf3 31. gxf3 fxe6 32.
Dxe6+ Df7 33. Dxa6 Dxf3 34.
De6+ Hf7 35. Hd8+
Kg7 36. Dxe5+ Hf6
37. Hd7+ Kh6 38.
De3+ á hvítur vinn-
ingsstöðu.
30. Db2 a5 Eða
30...Bxe4 31. Rxe5
Rxa4 32. Dd4 Rc3
33. b6 De7 34. Rg4
og hvítur á vinnings-
stöðu.
31. Dxe5 - Það
virðist vera enn
betra að drepa með |j
riddara, t.d. 31.
Rxe5 Rxa4 32. Dd4
Dc5 (32...Rc5 33.
Rg4; 32...Rc3 33. b6
De7 34. Rg4;
32...He8 33. Rxf7 Hxe4 34. Rh6+)
33. Rxf7 Dxd4 34. Hxd4 Rb2 35.
Ba2! Kg7 36. Hd7 o.s.frv.
31...Dxe5 32. Rxe5 Bxe4 33.
Rd7 Rxd7? Eftir 33...Bc2 34. Hd2
Rxd7 35. Hxc2 Rb6 36. Bb3 Hc8
37. Hxc8+ Rxc8 er staðan í jafn-
vægi.
+34. Hxd7 Bc2 35. b6 b3 36.
Hxf7! b2 +
+37. Ha7+? - Mjög slysalegt.
Hannes hrasar um síðustu hindr-
unina, líklega í tímahraki. Hann
fær vinningsstöðu, eftir 37.
Hc7+! Kh8 38. Ba2 blD+ 39.
Bxbl Bxbl 40. b7 Bf5 41. g4! Be6
42. Hc6 Hb8 43. Hxe6 Hxb7 44.
Hannes Hlifar
Stefánsson
Sýndar ímynd-
unaraflið
Umberto Eco segir að tölvurnar muni breyta hefðbundnu lestrarferli,
gera það mun hraðara og tengitextar muni gera alfræðirit óþörf.
eftir Umberto Eco
© The Project Syndicate.
MUNU tölvur og Netið verða til þess
að bækur breytast í óafmarkaðar
tengibyggingar þar sem lesandinn er
einnig höfundur?
Nú á dögum eru til tvær gerðir
bóka: Þær sem eru til lestrar og þær
sem eru til ráðgjafar. Á bókum sem
eru til lestrar byrjar maður á síðu eitt,
þar sem höfundurinn segir manni
kannski að glæpur hafi verið framinn.
Maður fylgist með til enda, þar sem
maður kemst að því hver er hinn seki.
Bókin er búin; lestrinum lokið. Það
sama á við jafnvel þótt maður lesi
heimspeki, t.d. Husserl. Höfundurinn
byijar á íyrstu síðu og fylgir röð
spuminga til þess að sýna manni
hvernig hann kemst að niðurstöðum
sínum.
Alfræðibækur eru auðvitað ekki
ætlaðar til lestrar spjaldanna á milli.
Ef ég vil fá að vita hvort mögulegt
hafi verið að Napóleón hafi hitt Kant
tek ég fram bindi K og N og kemst að
raun um að Napóleón fæddist 1769 og
lést 1821, og að Kant fæddist 1724 og
lést 1804. Það getur verið að þeir hafi
hist. Til að skera úr um þetta athuga
ég æfisögu um Kant. í ævisögu um
Napóleón, sem hitti margt fólk, kynni
því að vera sleppt að hann hafi hitt
Kant; ævisaga um Kant myndi ekki
sleppa því.
Tölvur eru famar að breyta lestr-
arferlinu. Með tengitexta (hypertext),
til dæmis, get ég beðið um öll tilvik
þar sem nafn Napóleóns er tengt við
Kant. Ég get lokið verkinu á nokkrum
sekúndum. Tengitexti mun gera
prentuð alíræðirit óþörf. En þótt tölv-
ur séu að geta af sér nýtt lestrarform
em þær ófærar um að fullnægja öll-
um þeim vitsmunalegu þörfum sem
þær örva.
Tvær uppfinningar, sem brátt
munu verða nothæfar, kunna að
hjálpa tölvum við að fullnægja þess-
um þörfum. Önnur er fjölföldunarvél
sem maður getur notað til að fletta
skrám bókasafna og bókaútgefenda.
Maður velur bókina sem maður þarf á
að halda, ýtir á takka og vélin prentar
og bindur eintak handa manni. Þetta
mun breyta allri útgáfu; að líkindum
útrýma bókabúðum en ekki bókum.
Bækur verða sniðnar að óskum
kaupandans, eins og gert var með
fom handrit.
Hin uppgötvunin er rafbókin: Með
því að stinga örspólu inn í kjölinn eða
með því að tengja hana við Netið er
maður kominn með bókina í hendur.
En þessi bók er eins ólík og fyrsta
Shakespeare-prentunin frá 1623 er
frábmgðið nýjustu Penguin-útgáf-
unni. Sumir þeirra sem segjast aldrei
lesa prentaðar bækur lesa nú til
dæmis Kafka í rafbók. Hvort heldur
er á pappír eða á síðu rafbókar er
Kafka sá sami í augum lesenda, en
kannski ekki frá sjónarhóli augn-
lækna.
Rauðhetta verður
ekki Öskubuska
Bækur munu lifa af vegna nytja-
gildis síns, en sköpunarferlið sem þær
verða til úr ef til vill ekki. Til að skilja
hvers vegna verðum við að gera
greinarmun á kerfum og texta. Kerfi
er allir þeir möguleikar sem eitthvert
náttúrulegt tungumál hefur upp á að
bjóða. Afmarkaður fjöldi málfræði-
reglna gerir manni kleift að búa til
óendanlegan fjölda setninga og
hveija einustu tungumálseiningu er
hægt að túlka á forsendum annarra
tungumálseininga, orð samkvæmt
skilgreiningu, atburð samkvæmt
dæmi og svo framvegis.
Texti, aftur á móti, dregur úr óend-
anlegum möguleikum kerfis til að
mynda lokaðan heim. Sem dæmi má
nefna ævintýrið um Rauðhettu. Text-
inn hefst á gefnum fjölda persóna og
aðstæðna (h'til stúlka, móðir, amma,
úlfur, skógur) og tiltekin skrefleiða til
lausnar. Maður getur lesið ævintýrið
sem dæmisögu og tengt mismunandi
lærdóma við atburði og persónur, en
maður getur ekki breytt Rauðhettu í
Öskubusku.
En mörg netforrit benda til þess að
sögu megi bæta með einu framlagi
eftir annað. Tökum Rauðhettu aftur
sem dæmi. Fyrsti höfundurinn leggur
til upphafsstöðu (stúlkan heldur inn í
skóginn) og sögunni vindur fram með
ýmsum framlögum - stúlkan hittir
ekki úlf, heldur hittir hún Gosa í stað-
inn. Þau fara bæði inn í töfrakastala.
Kannski hitta þau galdrakrókódíl. Og
svo framvegis. Hugmyndin um höf-
und er orðin vafasöm.
Þetta gerðist stundum hér áður
fyrr án þess að hugmyndin um höf-
und rótaðist. í Commedia dell’aite
var hver einasta sýning öðru vísi en
hinar. Ekki er hægt að tilgreina eitt
verk og einn höfund. Annað dæmi er
spunadjass. Kannski finnst manni að
einn flutningur á „Basin Street blús“
sé öðrum fremri vegna þess að til er
upptaka. En það voru eins margir
Basin Street blúsar og flutningarnir
voru margir.
En það er munur á óendanlegum,
ótakmörkuðum textum og textum
sem hægt er að túlka á óendanlega
marga vegu en eru efnislega tak-
markaðir. Tökum sem dæmi Stríð og
frið eftir Tolstoj. Maður vildi að Nat-
asja hunsaði Kúrjagín; maður vildi að
Andrzej prins lifði svo að Natasja og
hann gætu verið saman. Breytum
Stríði og friði í tengitexta og maður
getur endurskrifað söguna. Pierre
drepur Napóleón eða Napóleón sigr-
ar Kútusov hershöfðingja. Hvílíkt
frelsi! Allir eru Tolstoj.
í Vesalingunum býður Victor Hugo
okkur upp á dásamlega lýsingu á
Waterloo. Hugo veit ekki aðeins hvað
gerðist heldur líka hvað hefði getað
gerst en gerðist ekki. Með tengitexta-
forriti gæti maður endurskrifað Wat-
erloo þannig að Napóleón sigri, en hin
tragíska fegurð Waterloos hjá Hugo
er fólgin í því að atburðir verða óháð
óskum lesandans. Það sem heillar við
harmleiksbókmenntir er að okkur
finnst að hetjumar hefðu getað flúið
örlög sín en gera það ekki vegna
breyskleika eða stolts eða blindni.
Enda segir Hugo við okkur: „Svona
fall, sem setti alla söguna á annan
endann, er það eitthvað sem á sér
enga orsök? Nei ... Einhver, sem
enginn getur andmælt, hlutaðist þar
til um, Guð hafði hönd í bagga. Það er
þetta sem allar góðar bækur segja
okkur, að Guð hafi haft hönd í bagga.
Sumar bækur getum við ekki endur-
skrifað vegna þess að tilgangur þeirra
er að kenna okkur um nauðsynina, og
einungis ef þær eru hafðar í óbreyttri
mynd geta þær veitt okkur þennan
vísdóm. Hin harða lexía þeirra er
ómissandi til þess að öðlast meira
vitsmunalegt og siðferðilegt frelsi.
Umberto Eco er ítalskur skáldsagna-
höfundur og málvísindnmaður.