Alþýðublaðið - 27.06.1959, Blaðsíða 7

Framihald af 8. síðu.
þúsund krónur í banka fvrir
árslok 1939 og látið þær
standa óhreyfðar síðan. Um
síSast liðin áramót voru þær
með vöxtum og vaxtavöxtum
orðnar 2.139.33 kr. En raun-
verulegt verðmæti þessara
þúsund króna, ef miðað er við
breytingar á framfærsluvísi-
tölu eingöngu, er nú orðið að-
eins 270.54 kr. Sá, sem hafði
sparað þúsund krónur 1939
og ætlað að geyma þær, sjálf-
um sér til aukins öryggis og
þjóðarheildinni til mikils
gagns, má því nú, tuttugu ár-
um síðar, sætta sig við það,
að ekki aðeins allir vextir hafi
verið af honum teknir, heldur
næstum þrír fjórðu hlutar
hofuðstólsins líka. Þjóðfélagið
hefur ekki aðeins neitað að
veita honum nokkra umbun
fýrir það, að hafa sparað eitt
þúsund krónur af tekjum sín-
um á árunum fyrir stríð —
Það var talsverður peningur
í þá daga — nei, þar á ofan
hefur það beinlínis refsað
hönum með því að ræna hann
næstum þremur fjórðu hlut-
um þess, sem hann ætlaði að
geyma. Réttarríki þolir það
ekki, að bófar brjótist inn í
hýbýli manna og hafi á brott
nieð sér meginhluta t.d. hús-
gágnanna. En í þjóðfélaginu
íslenzka hefur það verið látið
viðgangast, að verðbólgan
hafi læðst inn x banka og
sþarisjóði og einkafjárhirzlur
almennings og'svipt lögmæta
eigendur réttmætum eignum
sínum ekki aðeins þeim sjálf-
um til tjóns, heldur einnig
þjóðféiaginu í heild til skaða.
Þvingun til sparnaSar.
Undir þessum kringúmstæð
um er sannarlega ekki undar-
legt, þótt almenningur hafi
ekki verið fús til þess að
spára af frjálsum vilja. Þess
vegna hefur ríkisvaldið neyðzt
til þess að þvinga fram sparn-
að með ýmsu móti, méð alls
konar valdboði, höftum og
reglugerðum. Ýmislegt af
þeim opinberu ráðstöfunum,
sem almenningur hefur með
réttu unað illa á undanförn-
um ■ tveim áratugum, af því
að mönnum hefur fundizt hið
opinbera ganga óþarflega
nærri einstaklingnum, hefur
exnmitt, þegar öllu er á botn-
inn hvolft, átt rót síha að
rekja til þess, að ríkj og bæj-
arfélög- hafa talið sig verða
að- þvinga fram þann sparnað,
sem ekki varð með eðlilegum
hætti. Ef við ráðum niðurlög-
um verðbólgunnar, þá er engr
inn vafi á því, að frjáis snarn-
aður mun stóraukast frá því
sem nú er, og þá skapast um
leið- traustur grundvöllur fyr-
ir því. að banka- og gjaldeyr-
isviðskipti verði heilbrigðari
og frjálsari og hið opinbera
géti látið af ýmis konar eft-
irliti og afskiptum, sem í raun
og’ veru hafa átt að þvinga
ménn til þess að gera það, sem
eðlilegt var að menn gerðu
ekki af frjálsum vilja.
Greinileg aukning
sparnaður vegna stöðv-
unar dýrtíðar.
Ekki aðeins þeir sem starfa
á 'viðskiptasviðinu, heldur all-
ur almenningur, er miklu
næmari á veðrabrigði á sviði
efnahagsmála en margúr
myndi halda. Sem dæmi .um
þetta má nefna, að sú stöðvun
dýrtíðarhjólsins, sem ríkis-
stjórnin beitti sér fyrir í byrj-
un þessa árs, hefur þegar haft
greinileg áhrif á söfnun spari-
fjár. Næstum þrisvar- sinnum
meira sparifé var lagt inn í
banka á fyrstu mánuðum
þessa árs en á sama tíma í
fyrra. Þá er ég og sannfærður
um, að hin farsæla lausn, sem
varð á vinnudeilum þeim, sem
efnt var til í vor,' eykur mjög
trú alls almennings á það og
von hans um, að hú sé öllum
loksins að verða ljóst, að verð-
bólgubáhð verður að slökkva
að fullu. Þá mun þjóðin aftur
fá trú á íslenzka krónu. En
traustur og heilbrigður gjald-
miðill, ósvikinn og1 öruggur,
er ein meginforsendan varan-
legrar velmegunar og Vaxandi
framfara.
þessara mála í heild má með
engu móti vera þannig, að það
hvetji eða freisti til misbeit-
ingar á þessu skæða vopni. •
Það er hlutverk og raunar
skylda verkalýðshreyfingar-
innar sjálfrar og samtaka at-
vinnurekenda að koma á
þeirri skipan, er geri slíkt ó-
hugsandi. Því mundi alþjóð á-
reiðanlega fagna.
Skattamálin
ýEnn eitt langar mig til þess
að nefna, sem nauðsynlega
þarf að breyta hér á landi, en
það er skipan skattamálanna.
Á valdatíma fyrrverandi rík-
isstjórnar var gerð veruleg
lagfæring á skattakerfinu að
því er snertir skattgreiðslur
félaga. En að því er snertir
einstaklinga er bæði skatta-
og útsvarskerfið beinlínis frá-
leitt. Hér er stighækkun
skatta og útsvara svo ör og
mikil, að stór fjöldi launa-
manna verður hér að greiða
skatt og útsvar eftir reglum,
sem gilda ættu fyrst og fremst
um gróðamyndun. Og við
þetta bætist svo, að hinir háu
skatt- og útsvarsstigar gilda
í raun og veru fyrst og fremst
— að ég ’ekki segi eingöngu
um fólk í föstu starfi. Við svo
búið má alls ekki lengur
standa. Beini tekjuskatturinn
til ríkissjóðs er nú ekki nema
áttundi hluti af öllum rekstr-
artekjum ríkisins, og tekju-
skattar og tekjuútsvör eru
ekki nema þriðjungur af heild
artekjum ríkis og sveitarfé-
lága. Hins vegar mun enginn
hluti tekna ríkis og sveitar-
félaga vera kostnaðarsamari í
innheimtu en einmitt tekju-
skatturinn og útsvörin. Ég
hef því fyrir löngu öðlast
bjargfasta sannfæringu fyrir
því, að tími kákendurbóta á
skattlöggjöfinni á að taka
enda. Réttlætinu verður ekki
fullnægt nema.með því að af-
nema tekjuskattinn og helzt
tekjuútsvörin líka. Það er úr-
elt skoðun, að beinir tekju-
skattar hljóti að vera eða séu
láglaunafólki hagkvæmari en
óbeinir skattar, þ. e,- innflutn-
ingsgjöld og framteiðslu- og
söluskattar. Þegar þessi skoð-
un var að mótast fyrir næst-
um heilli öld. var varla nokk-
urt ráð tiltækt til tekjujöfn-
unar hinum tekiulægri í vil
apnað en stiahækkandi tekju-
skattar. Nú eru önnur inrræði
• miklu árangursríkari, og næg-
ir þar að vitna tii hinna miklu
möguleika á fiölmörgum svið
um félagsmálalöggjafarinnar,
auk þess sem hið oninbera hef
ur nú ýmiss konar bein áhrif
á mvndun kaungjalds Qg þar
með tekjuskintingu í landinu,
svo að minni ástæða er til
þess að revna að breyta henni
með skattalöggiöf. Það er
brýnt hagsmunamál launa-
manna sérstaklega. að gagn-
ger breyting verði gerð á
skatta- og útsvarslöggjöfinni.
En ég held. að það sé líka orð-
in þjóðhagsleg nauðsyn, því
Samningar verkalýðs-
félaga og vinnuveitenda
Hið þi’iðja, sem ég ætla að
minnast á, er skipulagið, sem
nú er á samningum verkalýðs
félaga og atvinnurekenda um
kaup og kjör. Við erum í þess
um efnum langt á eftir ná-
grannaþjóðum okkar. Þar eru
yfirleitt gerðir víðtækir heild-
arsamningar milli stórra sam-
banda og þá venjulega til tals
vert lengri tíma en hér á sér
stað. Þetta er báðum aðilum
í hag og þjóðfélaginu í heild.
Vinnufriðurinn verður traust-
ari, atvinna öruggari og grund
völlur framleiðslunnar trygg-
ari. Við búum hins vegar enn
við bá skipan, að hvert stétt-
arfélag, hversu lítið sem það
er, semur fyrir sig. Þess vegna
gætir heildarsjónarmiða bæði
verkalýðshreyfingarinnar og,
samtaka atvinnurekenda yf-
’ irleitt allt of lítið við samn-
ingana, samningsaðstaða hvor
ugs- er eins sterk og hún gæti-
verið, en hætt er við, að hver
oti sínum tota, heildinni til
tjóns. Afleiðingin getur orðið
sú, að í sömu atvinugreininni
verði margár vinnustöðvanir
á sama árinu, þjóðarheildinni
til mikils skaða. Mjög fámenn-
ir hópar hafa aðstöðu til þess
að stöðva framleiðslu, sem er
milljóna tuga virði á mánuði
og svipta hundruð manna at-
vinnu. Er þess skemmst að
minnast, er 35 mjólkurfræð-
ingar boðuðu verkfall, sem
svipt hefði 70.000 Reykvík-
inga.. rnjólk, stefnt í voða fyr-
ir bændur verðmætum, sem
nema 700.000 kr. á dag ög-
gert nokkur hundruð mamia
atvinnulausa, Sem betur fer
varð ekki úr þessu verkfalli,
og eiga. mjólkurfræðingar
þakkir skildar fyrir að Kafá
horfið frá vinnustöðvunihni.
En . þetta dæmi og raunas- að mig grunar. að kerfið komi
mör.g önnur, sem gerzt hafa
undanfarin ár, sýna glögglega,
að skipulag þessara mála verð
ur að breytast. Núverandi
skipun samrýmist hvorki hags
munum verkalýðshreyfingar-
innar sjálfrar, atvinnurek-
enda né þjóðarheildarinnar.
Frjáls samningsréttur um
kaup og kjör er einn af horn-
steinum lýðræðisskipulags.
Honum má aldrei raska. En
rétturinn til verkfalls og
vinnustöðvunar er svo biturt
vopn, að því verður að beita
varlega og eftir vandlega
sömdum reglum. Skipulag
i veg fyrir, að dugnaður af-
burðamanna njóti sín eins og
skyldi.
Verkefni næstu stjómar
Þeirrar meirihlutastjórnar,
sem að sjálfsögðu tekur við
völdum úr höndum ttúver-
andi ríkisstjórnar, bíða mörg
verkefni og stór. En stærst
þeirra er tvímælalaust að
skera örugglega fyrir rætur
verðbólgumeinsins. Það er
margbrotin aðgerð. Hún hlýt-
ur að. taka til starfsemi bank-
anna og opinlberra f járfesting-
arsjóða og fjármálastefnu rík-
isjóðs og bæjar- og sveitar-
sjóða. Um leið verður að taka
allt útflutningsbóta- og nið-
urgreiðslukerfið til endurskoð
unar. Það er ekki skoðun mín,
að skynsamlegt væri að af-
nema allar útflutningsbætur
og niðurgreiðslur. Á vissum
sviðum og á vissum tímum
eiga þær fullan rétt á sér. En
er okkur ekki öllum jafnljóst,
ef við tölum af hispurslausri
hreinskilni, að það er skolla-
leikur og ekkert annað, að
burðast með margbrotið kerfi
útflutningsbóta, niður-
greiðslna og. innflutnings-
gjalda, sem tekur til alls, sem
flutt er inn í landið og út úr
því og meginhluta þess, sem
framleitt er í landinu sjálfu,
kerfi, sem er orðið svo um-
fangsmikið og margbrotið, að
það veltir árlega næstum
þriðjungi hærri fjárhæð en
ríkissjóðurinn? í skollaleik er
ávallt hætt við, að menn reki
sig' á og fái kúlú á ennið. Það
er einmitt það, sem hætta er
á að hendi þjóðina, meðan
hún býr við þetta víðtæka og
flókna kerfi. En um leið og
við reynum að tryggja af-
komu i útflutningsatvinnuveg-
anna og atvinnuöryggi og góð
kjör þess fólks, sem við þá
starfar, með einfaldari og
brotaminni ráðum en nú er
beittr með úrræðum, sem
hvetja til afkastaaukningar,
en freista ekki til undan-
bragða, þá ber brýna nauð-
syn til þess að koma heilbrigð
ari háttum á ýmsa þætti við-
skiptalífsins en hér hafa tíðk-
ast. Það er auðvitað fráleitt,
að ástandið í banka- og láns-
f jármálunum skuli vera þann-
ig, að menn, sem óska láns-
fjár til arðbærra og bjóðnýtra
framkvæmda og bjóða marg-
faldar tryggingar fyrir ör-
yggi lánsins, skuli samt oft
ganga bónleiðir til búðar.
Skipulagi Iánveitinga til í-
búðabygginga er og mjög á-
bótavant. Og ástandið í gjald-
eyris- og innflutnings- og
fjárfestingarmálunum er
langt frá því að vera viðun-
andi. Svo að segja allur gjald
eyrir er hér í raun og veru
skammtaður, annað hvort af
tveim gjaldeyrisbönkum eða
Innflutningsskrifstofunni, og
hún skammtar fjárfestingar-
leyfi. Svo víðtæk skömmtun-
arstarfsemi getur aldrei bless
ast til lengdar, jafnvel þótt
hinir hæfustu og beztu menn
fjalli um hana. í kjölfar henn
ar hlýtur alltaf að sigla mis-
rétti, tafir, skriffinnska. jafn-
vel spilling. Þegar gjaldeyris-
leyfi og fjárfestingarleyfi
reynast mikilla peninga virði,
þá er eitthvað meira en lxtið
bogið við kerfið. Á þessu öllu
þarf að verða gagnger breyt-
ing. Og svo hefur þetta kerfi
allt kallað á heilan herskara
af alls .konar eftirlitsmönnum
og stjórum á ýmsum sviðum.
Yfirbygging þessa litla þjóð
félags hefur vaxið um of. í
stað eðlilegs aðhalds hefur
verið tilhneiging til ofstjórn-
ar, og þá er oft skammt til ó-
stjórnar.
Hugarfarsbreytmg
r>í>u?Ssv«les9C.
Á sviði atvinnu- og við-;
skiptamála er því mörg verk
að vinna. En það vil ég um
leið undirstrika og leggja sér-
staka áherzlu á að allar end-
urbætur á efnahagskerfinu
sjálfu verða unnar fyrir gýg,
ef ekki verður jafnframt nokk
ur hugarfarsbreyting, bæði
hjá stjórnmálamönnum og
þjóðinni sjálfri. Engin kerfis-
breyting dugar, ef hún er ekki
studd auknum þegnskap og
vaxandi ábyrgðartilfinningu.
Þjóðin hefur nú um nokkurt
skeið vanið sig á að eyða
meiru árlega en hún hefur
aflað. Þetta verður að hætta.
Við höfum haldið of langt út
á upnbóta- og styrkjabraut-
ina. í kjölfar þess hefur siglt
annarlegt og óheilbrigt hug-
árfar hjá stéttum og einstakl-
ingum. Sumir eru farnir að
hugsa jafnmikið urn uppbæt-
urnar og styrkina og fram-
leiðsluna sjálfa. Stjórnmála-
menn hafa látið freistast til
þess að reyna að afla sér fylg
is með því að höfða til
þrengstu sérhagsmuna bæði
hyggðarlaga, stétta og jafn-
vel einstaklinga. Ábyrgðartil-
finning gagnvart haífsmunum
heildarinnar hefur ekki setið
í fyrirrúmi.
f- tvö og hálft ár sat ég í
ríkisstjórn, sem Framsóknar-
flokkurinn og Albýðubanda-
lagið áttu aðild að. Ég hika
ekki við að segja, að ástæðan
til þess, að það samstarf sundr
aðist, var annars vegar algert
vilja- eða getuleysi Alþýðu-
bandalagsins til þess að taka
ábyrga, raunhæfa og þjóð-
holla afstöðu til hinna þýð-
ingarmestu þjóðmála og ein-
sýn og alröng villutrú þeirra
á, að það, sem mestu máli
skipti, sé krónutala kaupsins,
og svo hins vegar ráðríki
Framsóknarflokksins í sam-
skiptum við aðra flokka og ó-
bilgirni hans í kröfum sínum
vegna hagsmuna beirra, sem
bann telur umbjóðendur sína,
jafnvel þröngra sérhagsmuna.
Það hugarfar, sem hér var að
baki, verður að breytast. 1
stað einsýni og stöðugs iillits
til sérhagsmuna, verður að
koma víðsýni og aukið tillit
■til hagsmUna heildai'innar.
Treystum verðgildi
gjaldmiðilsms.
Við verðum nú í haust að
koma þeirri skinan á efna-
hagsmál okkar, að örugg fram
þróun og vaxandi velmegun
sé tryggð. f því skvni verðum
við að gera verðgildi gjald-
miðilsins traust. Við verðum
að sneiða hjá hvoru tveggja,-
stjórnleysi. sem veldur óvissu
og handahófi í atvinnu- og
viðskiptalífinu. og ofstjórn,
sem lamar heilbrigt framtak
og lifandi hugkvæmni. En allt,
sem við gerum til endurbóta
á málum okkar, verður að
vera gert í þeim anda. að við
gerum meiri kröfur til sjálfra
okkar en annarra, að við í stað
þess að þiggja uppbætur og -
stvíki. er freista ókkar til
þess að- iina sókmna í lífsbar-
áttunni,. þá bætum við hvert
annað upv í aulcnu samstarfi
og styrkjum- hvert annað -til
vaxandi- átaka fvrir sameig-
inlega hagsmuni heildarinnar.
Góðir áheyrendur! Ég ætla
ekki að ljúka máli mínu með
því að lofa ykkur neinu fyrir
hönd flokks míns — öðru en
því að reyna að stuðla að því,
að sérhver vandi, sem að steðj
ar, verði leystur af heiðarleife
og góðgirni og með hag sem
flestra fyrir augum.
Ég yona, að Alþýðuflofefeur-
inn þeri gæfu.iil þess að eiga
þátt í slíkri þróun mála. Ef
árangurinn verður góður,
vona ég, að flokkurinn hljóti
aukið traust og njóti vaxandi
fylgis. En mest er þó um það
vert, að góður og réttur tnál-
staður sigri, þjóðinni í h«jldi
til heilla og hamingju. Það
vona ég að verði.
Alþýðublaðið — 27. júní 1959 f