Alþýðublaðið - 10.09.1959, Blaðsíða 5

FREYSTEINN skrifar frá BLED
,,M E F U R Ð U veitt því
athygli; að ef horft ,er fyrst
lengi á yatnið og síðan á jörð-
ina, þá er sem hún hreyfist',,
segir Friðrik, þar sem við sitj-
um á grasbakka við fjallavatn
ið fagra ,sem framar öðru hef-
ur gert Bled að frægum ferða-
mannabæ.
Já, víst sýnist svo. Nú er
gola, og vatnið gárast.
Það hefur kólnað hér síð-
ustu daga. Hitinn er iíkt og
venjulegur sumarhiti í
Reykjavík, en loftslagið annað
og .mildara — venjulegt Alpa-
loftslag..
Við erum á göngu í kring-
um vatnið. Hæfileg áreynsla,
kyrrðin og tært morgunloftið
eru styrkjandi fyrir' taugarn-
ar, góður undirbúningur erf-
iðra hugarþrauta. Svo er feg-
urðin slík, að enginn fær oi'ða
bundizt, en allar lýsingar ná
þó skammt, jafnvel Túrgenev
hefði átt erfitt með að koma
orðum að allri þessari fegurð.
Við komum hingað í gær eft
ir rólegt ferðalag með við-
komu á nokkrum stöðum í
Vestur-jEvrópu. Af keppend-
um áskorendamótsins var að-
eins Benkö hér fyrir. Hafði
hann komið nær 10 dögum fyr
ir mótið. Þegar blaðamenn
spurðu hann um sigurlík.ur
hans, kvaðst hann vera örugg-
ur um að hafna í einu af átta
efstu sætunum. Gligoric kom
svo í gærkvöldi, og Rússarnir
„Þið hafið allir vandað ykk-
ur, og það er aðalatriðið..
Myndimar eru allar góðar,
miðað við þá litlu hæfileika,
sem ég gaf ykkur í vöggugjöf,
og þið hafið þroskað með elju
við misjafnar aðstæður á jörð-
inni‘.
„En hvaða málverk er allra
bezt?“ spurðu þá málararnir
með óþreyju.
„Ekkert“, svaraði Drottinn,
„miðað við fjölþætta feguið
fyrirmyndarinnar eru mál-
verkin lágkúruleg, einhæf,
lítilmótleg“.
„Hvað getum við þá gert til
að ná góðum árangri?“ spurðu
listmálararnir í öngum sínum.
„Vinnið saman“, svaraði
Drottinn. „Gerið allir eina
mynd í sameiningu og þið
munuð ná margfalt lengra“.
„Ágætt“, svöruðu málararn
ir, „en hvernig skal verkinu
hagað?“
„Þið fáið mitt allra bezta
léreft, alla mína liti, uppá-
haldspensla ykkar á jörðinni
og einn dag í næði hyer“, —
svaraði Drottinn og baeíti svo
við, „sjálfur skal ég hafa auga
með verkinu og sjá til þess að
Þið skemmið ekki hver fyrir
öðrum“.
Enn var hafizt handa. Fyrst
ur byrjaði Adam. Hann hafði
eitt sinn teiknað Evu í sand-
inn með stórutánni' Með hverj
um deginum sem leið, varð
málverkið svipmeira og feg-
urra.. Ef til vill. setti Van Go-
ugh óþarflega mikinn skóg á
hæðir og ása í kringum vatnið,
sem var á miðri myndinni, en
það er smekksatriði. Loks kom
að síðasta deginum, abstrakt-
málarinn var nú einn eftir. I
fyrstu virtist honum, sem
hann gætí hér engu við bætt.
Hálfan dagin tvís.té hann fyrir
framan málveikið og nagaði
á sér neglurnar vegna vel-
gengni fyrirrennara hans. —
Loks fann hann sér þó vérk-
efni og tók að blanda liti. —
Þegar því var lokið, og.hann
aitlaði að fara að mála, með
nöglunum, eins og venjulega,
þá sá hann sér til skelfingar,
að neglurnar hafði hann alveg
nagað af sér í ógáti. Nú voru
góð ráð dýr — abstraktlistin
var í hættu. Brátt minntist
hann þó þess, að áður en hann
fór að nota heglurnar fyxir
pensil, hafði hann gert nokkr-
ar frægar myndir með ónýtum
tannstöngli. Hann brá.sér því
frá, til að leita að hönum.
Þá kom Drottinn og leit á
verkið. Hann vissi að abstrakt
málarinn mundi ekki bæta
það, og r-eypdar enginn mann-
leg hönd. Það var harla gott,
en þó lítilfjörlegt í saman-
burði við fyrir.myndina. tlann
fyllist riú meðaumkun með
mönnunum, vegna vanmáttar
þeirra, gekk .að léreftinu og
fullkomnaði Veikið.
. Þegar abstraktmálarinn
kom aftur með tannstöngul-
inn, varð hann heldur en ekki
undrandi yfir umskiptunum
og ■ stóð alveg agndofa yfir
myndinni. Loks. skyldi hann
hvemig í öllu lá, en til að
geta með sanni sagt, að hann
hefði lagt hönd að verki, —
bætti harin dálitlu fugladriti á
björgin. Síðan tilkynnti hann
að verkinu væri lokið.
Allir hinar málárarnir, sena
fengið höfðu að sjá málverk-
ið að afloknum hverjum vinnu
degi, og þannig fylgzt með
viðleggi hvers og eins, báru
mest lof á þann,. sem málað
hafði síðasta daginn. Og brátt
tóku þeir allir að mála abstr-
akt. Hefðu þeir sennilega hald
ið því áfram til þessa dags, ef
abstraktmálarinn hefði ekki
líka haldið áfram að mála. —
Næstu verk hans vöktu ó-
skipta hrifningu. Svo bein
strik þóttist enginn hafa áður
séð, það er að segja, þar sem
þau voru ekki bogin. En brátt
óx tala þeirra, sem héldu því
fram, að verk hans væru engu
betri en þeirra eigin. Sögðu
þeir abstraktlist hið mesta
fúsk og tóku upp aftur sinn
Framhald á 10. síðu.
eni á leiðinni við níundai
mann, en enginn veit neitt
um ferðir undrabarnsins.
Raunár hugsum við lítið um
skák á ferð okkar umhverfis
vatnið. Nóg mún koma af
slíku síðar. Vatnið er djúpt og
tært. Þegar lygnt er á fögrum
sumardegi, speglar það fjöllin,
trén og blómin í litum — gult,
rautt, grænt, blátt — Hvernig
varð svona fegurð til? Skjddi
ekki vera til goðsögn um það?
Á meðan við þekkjum ekki
aðra betri, skulum við notast
við þessa.
Einhverju sinni héldu list-
málarar í himnaríki þing. —
Voru þar saman komnir beztu
málarar allra tíma, þeir sem
ekki höfðu lent í neðra.
Margt bar á góma, en brátt
tóku menn að deila um stefn-'
ur í málaralist, hógvært að
vísu. Sumir héldu því íram,
að rétt stefna væii aðalatriði,
aðrir, að mestu skipti hver
maður á penslinum héldi.
Loks reis upp vís maður og
sagði, að slíkt orðaskak væri
■tii lítils, verkin sýndu merk-
in. Gerði hann það að tillögu
sinn, að allir viðstaddir gerðu
hver sína mynd af himnaríki,
þar sem það er fegurst, og síð-;
an skyldi Drottinn fenginn til
að skera úr um bezta málverk-
ið. Hófust nú allir handa og
luku verkinu á tilskildum
tíma. Síðan voru myndirnar
hengdar upp, og Drottínn kom
sem dómari og heiðursgestur á
sýninguna. Hann leit á öll mál
verkin með velþóknun. og er
listamennirnir spurðu hyert
þeirra væri bezt, svaraði Drot
inn:
Olav Duun: Maðurinn og
máttarvöldin. Skáldsaga.
Guðmundur Gíslason Haga-
lín íslenzkaði. Almenna
bókafélagið. Víkingsprent.
Reykjavík 1959.
FYRSTU KYNNI MÍN af
Olav Duun voru þau, að ég
las ungur smásögu hans í dótt-
urleit, sem Freysteinn Gunn-
arsson þýddi í „Sögur frá ýms
um löndum“. Hana man ég
síðan og hef fúslega trúað því,
að höfundurinn væri einn af
sérstæðustu og svipmestu full-
trúum norrænna bókmennta.
Mörgum árum síðar reyndi ég
að lesa frægustu bækur Duuns
á frummálinu, en gafst upp,
brauzt raunar gegnum „Juvik-
folke“, en lesturinn var svip-
aðastur ökuferð í niðaþoku
um ævintýralegan tröllaheim.
Svo barst mér í hendur „Med-
menneske“ í danskri þýðingu
Gunnars Gunnarssonar. Bókin
stytti mér svo leiðinlega sjúk-
dómslegu, að mér hvarf stund
og staður. J>ar fer saman
margt,. sem kallazt getur ó-
gleymanlegur skáldskapur. Og
nú hefur Guðmundur Gíslason
Hagalín. þýtt „Manninn og
máttarvöldin“ á íslenzku, en
sú saga er iðúlega talin í al-
fremstu röð þeirra bóka, sem
Olav Duun færði í letur. Sá
dómur kemur mér ekki á ó-
vart að lestri loknum. Hafi
Duun samið aðrar skáldsögur
meiri og betri, eiga þær sann-
arlega erindi við fleiri en þá,
sem geta lesið þær sér að
gagni á norsku landsmáli.
Þétta eru heimsbókmenntir.
Kostir sögunnar eru allt í
senn efnið, frásögríin, mann-
lýsingarnar og stíllinn. Þó er
aðeins sumt talið. Kímni og
ádeila Olavs Duun er til dæm-
is einstakur galdur. „Maður-
inn og máttarvöldin“ er um-
fram allt táknræn bók, þar
sem höfundurinn fjallar um
örlög heimsins, þegar veröld-
in titrar og skelfur í skugga
aðkenningarinnar af styrjöld-
inni við kúgunina og ofbeld-
ið. Hún er forlagaspá í skírum
og djúpum spegli áhrifaríkrar
túlkunar. Olav Duun er þeim
mikla vanda vaxinn að koma
vitsmunum og heimsskoðun á
framfæri í skáldskap, sem
verður jafnframt listrænn og
persónulegur. Naumast er
hægt að hugsa sér ólíkari höf-
unda en Knut Hamsun, Sig-
rid Undset og Ol.av Duun, en
þvílíkt skáldaþing einnar og
sömu kynslóðar með norrænni
smáþjóð. Duun kemur síðast-
ur þessara þriggja í samkvæmi
heimsbókmenntanna, en ef til
vill er hann þar aðsópsmestur
með Noreg og veraldarsöguna
á bak við sig. Sá hefði fengið
nóbelsverðlaunin, ef skáldsög-
ur hans væru frumsamdar á
tungumáli, sem skildist víðar
en í þröngum fjalldölum og
fjörðum fagurrar en hrjóstr-
ugrar mannabyggðar frænda
okkar austan hafs.
Þýðingu Hagalíns get ég
ekki borið saman við frum-
texta, en hún er voldug ís-
lenzka. „Maðurinn og máttar-
völdin“ fer í bókaskápinn yið
hliðina á',,Sulti“, „Pan“, „Yik-
toríu“, „Síðasta víkingnum“
og „Kristinu Lafranzdóttur".
Höfundar þessara unaðslegu
norsku skáldsagna áttu ekki
alls kostar skap saman, en
bækurnar hallast þarna hver
að annarrj í sátt og friði og
bera vitni um snilli, sem verð-
ur Norðmönnum ævarandi
sómi. Vonandi lætur Almenna
bókafélagið „Juvikfolke11 bæt-
ast í hópinn við tækifæri.
Helgi Sæmundsson.
AlþýSublaðið — 10. sept 1959 ^