Alþýðublaðið - 26.01.1960, Blaðsíða 13

„Barn er oss fætt“. Að
vísu er það nú orðið 22 ára
gamalt, en staðfest var það í
fyrra og geíur sá fermingar-
aldur le ðar hugmyndir um
þroskann, en því er þess nú
getið, að þess hefur orðið vart
nú nýlega, og biður það um-
tals með þeim verknaði ein-
um að sýna sig.
Afkvæmi þetta heitir
Stefnuskrá Bandalags ís-
lenzkra listamanna.
Þegar barn fæðist er fyrsta
verk þess og lengi vel bað
eina að heimta, en því ber
skilyrðislaust að fjölga verk-
um með aldri, sé það ekki and
lega eða líkamlega vanheilt.
Fullorðinn maður, sem
stundaði svipaðar rukkanir
og heimtufrekju og þá, er ó-
vita leyfist og er honum lífs-
nauðsyn, myndi hvorki nióta
mannorðs né frelsis. Hann
yrði úthrópaður sem afæta og
betlilúka. Hann yrði uppvís
ag hrifsi og ránum og sjálf-
sagður tugthússmatur þegar
á fyrsta degi frelsis og sjálf-
ráðra hreyfinga.
Hann gerði fyr'rvinnum sín
um illþolandi ævina með
skefjalausum kröfum til
þeirra, en sjálfrátt sér ynni
hann ekkert til endurgjalás.
„Barn er 'oss fætt“, þessi
áðurnefnda stefnuskrá.
Mælt er, að enginn viti að
hverju gagni barn verður, en
þessu afkvæmi skal nú lýst
nokkuð eins og það var „sam-
þykkt einróma á aðalfundi
Bandalagsins 23/11 1958“.
Stefnuskrá Bandalags ís-
lenzki'a l'stamanna er í 17
greinum, sem beint eru tald-
ar almenns eðlis auk 23, sem
lúta að einkamálefnum ákveð
inna listgreina.
sanngirni væntanlegra trún-
aðarmanna.
Önnur grein stefnuskrár-
innar; „að gæta hagsmuna
höfunda og annarra lista-
manna og auka bæði innan-
lands og utan lagavernd og
atvinnuvernd þeirra og verka
þeirra svo sem frekast er
unnt“, beinir afli samtakanna
að því að gæta hagsmuna
listamanna svo sem frekast er
unnt.
Minna mátti það ekki kosta.
Ekki skyldi skeytt um ann-
arra hag.
Þriðja grein: „að höfundar-
réttur verði að loknu því tíma
bili frá dauða höfundar, sem
erfðaréttur nær til í hverju
landi, eign hlutaðeigandi höf-
undafélags Bandalagsins“
hefur að markmiði að fram-
lengja höfundarrétt til ókom-
inna alda og yrði það í raun
til þess að leggja óendanlega
skattakröfu á kaupendur forn
listamanna. Skyldi engin
ganga aftur?
Fjórða grein: „að lista-
mannalaun og styrklr, heið-
urslaun og verðlaun séu und-
anþegin skatti og ekki tekin
upp í skatta“, þarf engrar út-
listunar. Hún segir að Rstræn
verk eigi að vísu að gera iðk-
endur sína eins ríka og hugs-
anlegt er að þeir geti orðið,
en harðbannar að svo miklu
leyti sem hún hefur vald til,
að þeir styðji almannaþarfir
að fullu til jafns við aðrar
starfsheildir.
Fimmta grein: „að höfund-
ar og erfingjar þeirra og síð-
an hlutaðeigandi höfundarfé-
lög Bandalagsins fái með lög-
um hlutdeild í ágóða af end-
ursölu listaverka“, er að
nokkru endurtekning sömu
hugsunar og kom fram í
þriðju grein. — Þarna
er þá hugurinn við. -—
Draga skal til Bandalags
Sigurður Jónsson frá Brún:
Bandalags íslenzkra lista-
manna.
Sjöunda grein: „að eignast
í Reykjavík félagsheimlli fyr-
ir Bandalagið og bandalags-
félögin“, flytur engar nýjung-
ár. Þar sver Bandalagið sig
aðeins í ætt kynslóðar og
tímabils með opinberaðri fyr-
irætlun sinni um tildurhús í
Reykjavík. Við það sýnist
ekkert þarflegt nema ef vera
kynni að koma aftur í umtal
eyðijarðarheiti norðan úr
Eyjafirði. Kotið hét Agnúa-
staðir og væri líklegt að heit-
ið hæfði eftir ýmsum teiknum
að dæma.
Áttunda grein: „að stofna
í sveit og í bæjum á íslandi
listamannaheimili, eitt eða
fleiri, þar sem íslenzkir lista-
menn hafi endurgjaldslaust
athvarf og fullan vinnufrið“,
virðist búast við breytingu á
náttúrufari íslenzkra lista-
manna, þar sem hún ætlar að
Fyrsta grein: „að Bandalag
ið fái tillögurétt.um öll opin-
ber íslenzk listmál og list-
ræn viðskipti v'ð önnur lönd,
enda feli það hlutaðeigandi
bandalagsfélagi meðferð mál-
anna“, lýsir yfir þeim tilgangi
Bandalagsins að koma öllum
viðskiptum um muni eða
framleiðslu listræns eðlis í
bendur þessarar eða hinnar
deildar Bandalagsins, og er
það líkast því að fá skyldi
þaulvönum hestaprangara
einkaleyfi til allrar hrossa-
sölu, þótt vitað sé að kaupend-
ur hlytu að verða á ólíku
stigi þekk'ngar og í heild hon
um miklu óslyngari, miðast
þó sú álitsgerð um misjafna
hæfni við það, að lista-
mennska lúti hinum rudda-
legu lögum grófgerðra starfs-
greina, en að svo sé að eigin
vitund höfunda stefnuskrár
Bandalags íslenzkra lista-
manna, má ráða af orðinu at-
vinnuvernd, sem birtist í ó-
breyttu sambandi í endur-
prentun næstu greinar.
Slíkt fyrirkomulag hlvti að
tryggja stundarhag séljenda,
en væri jafnvíst með að valda
skaða hjá flestum kaupend-
anna og þegar fram liðu
stundir hjá báðum aðilum,
nema siðferðisþroski og ráð-
vendni kunnáttumannsins
væri vonum me'ri. En stefnu-
skráin tekur ekkert fram um
rita eins og frumsamin væru
hyerju smni.
Nýir Njálukaupendur
slyppu þá ekki við skattgjald
til vitsins og listarinnar. En
dýr gætu eintök þeirrar bókar
orðið út úr búð árið 3000 e.
Kr., ef innheimta skyldi með
sölunni ekki einasta borgun
til útgefenda fyrir tilkostnað
allan við undirbúning, for-
spjallsritun, efni, prentun og
dreifingu, heldur einnig eðli-
leg höfundarlaun til handa
Bandalags íslenzkra lista-
manna. Eða hugsum okkur
Eyrbyggju á líkum tíma út-
gefna með sálfræðilegum út-
reikningi allra Fróðárundra,
leiðrétt'ngum og vangavelt-
um síðari manna viðvíkjandi
athugunum fyrirrennara
sinna, skrám yfir heimildar-
rit og öðru, sem fylgja ber.
Auk þess eiga ókvæðaskáld
framtíðarinnar (og alltaf má
búast við að þau goggi upp og
þyki vænleg tll mikilla hluta
um stund) að njóta afurðanna
af útgáfum bálka á borð við
Háttatal Snorra og Háttalykil
Lofts og hirða arðinn af
hjartagrónustu verkum ann-
arra manna — á þeim tíma
kannske nýlega látinna, —
sem hefðu glaðir varið því fé
og meira til, til að kæfa þær
stefnur, sem komnar væru þá
til valda í Bandalagi íslenzkra
íslenzkra listamanna ágóða
af verkum jafnvel þeirra lista
manna, sem héldu gáfur sín-
ar og starfsfýsi vera gjöf —
guðs gjöf — og verk sín gjöld
þeirrar gjafar, meira að segja
ónóg gjöld gjafarinnar.
Sjötta grein: „að hugsjón
og anda listaverka sé ekki
misþyrmt með óviðeigandi af-
notum, flutningi útsetningu
eða staðsetningu“, er mjög
fögur og réttmæt, en sýnist
munu verða örðug í fram-
kvæmd, þar sem hugsjónir
horfinna kynslóða reyndust
torráðnar á meðan hugsjóna-
mennirnir voru enn til stað-
ar til skýringargj afar, en eru
nú hálfu dularfyllri margar
hverjar séðar frá öðru og
umbreyttu sjónarmiði. Boð-
skapur greinarinnar er held-
ur ekki nýr, en hefur yerið
fluttur lengi og er þó æði oft
sniðgenginn. Þannig fékk
ekki alkunnugt erindi Þor-
' steins Erlingssonar að halda
formi sínu í höndum eins af
forsvarsmönnum þessarar
margnefndu stefnuskrár. Mun
þá vandleikið með það, sem
veilla er og tvísýnna heldur
en form Þorsteins, en það er
margt af listaverkum okkar,
og frá ólíkari tíma en ævi
hans var aldri okkar mann-
anna, sem búa skulu við stað-
festa, samþykkta stefnuskrá
meira eða minna sambýli
þeirra muni líklegt til að
veita nokkrum þeirra vinnu-
frið. En endurgjaldslaus á
dvöl listamannanna að vera,
svo ekki er búizt við mikilli
framleiðslu á dvalarheimilum
þeim, því hugmynd að lista-
verki væri strax nokkur borg-
un, ef það fullbúið yrði þá
ekki selt slíku verði að það
væri eins vel eða betur ó-
keypt.
Níunda grein — miðdepill
bálksins: „að tryggja — með-
al annars með hlutdeild full-
trúa listamanna — sem rétt-
látasta úthlutun launa og
styrkja frá ríkinu“, heimtar
sæti handa listamönnum í
úthlutunarnefnd ríkisstyrkja
og skáldalauna — sennilega
launaðri. — Þar virðist sem
sé burðarás boðskaparins
liggja. Hinar fyrstu níu grein
ar mætti þannig stytta all-
mikið. í stað þeirra mætti að
skaðlitlu setja ein tvö orð:
Yfirráð!, fjármuni!. Litlu
breytti þótt samtenging fylgdi
eins og hjá rómverskum múgi
á spillingaröldum þess ríkis:
Brauð og leiki!
Afgangur hins almenna
kafla stefnuskrárinnar orkar
lítt tvímælis og skal ekki
sundurliðaður hér. Flest ér
þar æskilegt en fátt hlægi-
legt, sumt þó óframkvæman-
legt svo sem nauðsynleg og
heilbrigð gagnrýni, sem senni
lega er blómsproti allrar rit-
mennsku, en v.rðist ekki
vera kominn fram hér enn.
Sjást margar líkur til vönt-
unar þeirrar gáfu bæði fyrr
og síðar. Þannig vanmat
Sturla Þórðarson Snorra föð-
urbróður sinn þótt hann ætti
að hafa allra manna bezta að-
stöðu vegna gáfnafars, mennt
unar og kunnugleika til að
skilja hann rétt og meta. Þor-
steinn Erlingsson virðist held-
ur ekki hafa verið glögg-
skyggnastur manna á gildi
Matthiasar Jochumssonar og
þekkti hann þó betur þá hönd
Matthíasar, sem gaf en hina,
sem þáði, ef rétt er sögð saga
þeirra beggja. Mun því næg
hæfni til rétts mats lista-
verka enn um sinn reynast of
torfengin þótt eftir henni yrði
kallað. Um trúna á hlutverk
víðsýnnar gagnrýni verður aft
ur á móti enginn sakaður,
þótt fram kæmi, og þá ekki
heldur en aðrir stefnuskrá
Bandalags íslenzkra lista-
manna.
Hinir einkalegu kaflar
stefnuskrárinnar skera s:g að
engu úr fyrsta hluta hennar
um sjónarmið. Þar er alls
staðar sama æpandi eigingirni
in. Þar eins og annars staðar
getur eigingirni, sé hún nógu
vitræn, borið fagra ávexti,
því eigingirni er ekki annað
en of mjór geisli þeirrar góð-
vildar, sem breiðast ætti frá
sérhverjurh einstaklingi til
allrar skapaðrar skepnu, en
verður sökum takmarkana og
einhæfni oftast bölvaldur og
spellvirki og hefur til þess
síðara öll einkenni í marg-
nefndri Stefnuskrá, og er það
ekki fyrir þá sök að of mikils
sé krafizt af öðrum, heldur
fyrir það að oflítið er lagt á
móti frá sjálfum sér, kröfurn-
ar til höfundanna um verð-
skuldun réttarverndar og
meiri íhlutunar um menning-
armál en þeir höfðu þegar
stefnuskráin var samþvkkt.
skortir og sannanir fyrir
hæfni listamanna til að ráða
því, sem þeir vilja hlutast til
um. vantar einnig.
Stefnuskrá Bandalags ís-
lenzkra listamanna byggir á
launa og styrkjakerfi líðandi
stundar.
Styrkir hafa nú sýnt afleið-
ingar sínar um nokkra ára-
tugi. Þær eru þessar: Þjóð,
sem áður svalt heilu hungri
heldur en að lifa aí öðrum,
er nú búin að láta gefa sér
og lána milljarða króna og
lifir í sukki og trúnaðarmenn
stjórnmálaflokks láta bera
upp á sig hulinn fjárafla frá
öðru ríki án þess að sanna að
það sé ósatt mál eða blygðast
sín ef satt er. Ef þvi lista-
mennska eða nokkur mann-
dómur á að haldast hér við,
þá er ‘rétt að takmarka alla
styrki þá sem ekki væru al-
veg lagðir fyrir róða. Þeir
listamenn, sem ekki geta lif-
að af list sinni, ættu að fá sér
tjörukopp og bika bát á með-
an þeim dettur ekki annað
Framhald á 14. síðu.
Alþýðublaðið — 26. jaiöúar 1960