Þjóðólfur - 23.12.1862, Blaðsíða 5

33 —
aðaÞblaðaSamt téðPÍ athuga§rein taka f yðar heiðr-
annaeymn 30. d. Septembermán 1862.
Magnússon.
ráð við i' ^ Um su^aveihina á íslandi o;
í Lu„lÍenniI’ S6m hér ke™, eptir D, Lear*
lleíif hemManíb-k ^ héf snö?Svast í sumar
að taka í l>ir*vifX mr Dr' J‘ lJjaltalín heðið 0S!
ei8i um það synjandiUrbÓSkflhÖfUndarÍnS’ °S ÞykÍi
Þau, sem uppá er stún^V °SS UggÍ’ ^ l'rræð
framkvæmdanna. r gl°’ mUD1 V6rða torsókt li
inu »ísl.» iij ár' reinin er orðrétt sett eptir blað-
ePtir fyrirlagi Dr. j5'^106-hls-> °S er ^Jað einn'É
Athngasemdir
ísland er 6!,m,llSUllaVeÍkÍna a fsiandi.
a°m', a% eigi g áSl>tt af illum °g íþægilegum sjúk-
Alstabar í líkainar'3 rlæmt sllks f 8%rom löndum.
*r' Öll ]íffæri )íirafl""m m5,|ldast trnti sérstaklegrar tegund-
Sett þessnm þrota ll'3"8’. '’^1 T"^var °g jafnvel beiuin, eru
s.]á má sjúklínga be'8 heilinn er eig' ",lda" þeginn.
sveita, og eru þoir aiA.Um.ailt laniL e" Þ" einkum upp til
seiulegu hreifíi,gl]tn )elitlr á hinu dauflega útliti þeirra og
■'fandi dauþi 8r byrjaþr " ^ "emr e‘S‘ Sta%ar vi?) ha?)' aí)
Jæknir í Reykjavík, fnuW’" Hjaltal'n, hinn margfrúbi land-
'ar á íslandi, aí) nærfel^o mÍS’ 6S flrir skemst"
þsssari. Allmiki]] fjíiM' lllfl"‘"g>' allra dáinna dæi úr sýki
'eiki þessari. Landsbú ““‘ta °g sauþfénaÞar falla og fyrir
nr þessum úfógnubi^ ^ 'e?gja allt kaPP á< aíl draea
stínga npp á því ráþj ' ætlun ritgjfirþar þessarar, afe
hafl' ef þaþ er réttilega no!! hrQg*'jizt atl nokkr áhrif
undirstaíian nndir upDá,f' & Hn hor naubsyn tii, afe
Verhr sýna ijáslega fraU''8"nBÍ’ Ver%1 f>'llile«a skilini Þaj)
fyrir veikinni. ’ a anÞií) se, ab stemina stigu
í'assir hinir banvænu þrim| # <
Þanmg má nofna þá fyrir h. ? r Brd þnnnhúba sullir -
°g em fullir vókva, og nieþ bvíah-*aklr vaxa heir hægt,
®8m a?) he'm liggja, tálma þeir f 7 Þ^Sta a% l‘frærum beim
hffærin sjálf. P yr"' starQ þeirra, eÞa únýta
°l W-'CS ÍuH M amanS er“ W n»r PJ-spiU,
ÍÍnlr M0 * e"g>nn efl á leikr, at, þessir
fk7,l,r af e8gjum sem berast **^’ eg a*l>eir Br"
Í hnD b ^ kvihlndi þlsTr líkamann' hafc er iiha
aí) þau breytast , erPa e"gum eggjum sjálf, en
orma, sem geta af s„ ’ ' agan ega ste"dr á til þess, eþa
þab verÞr n»0b8y"le dl'
hreytingar þessar verÍi"bT’ 7/k>'ra hetta nákvæmar, svo
Lengi duldist þat) rannsúkn'
'g innýflaormar æxlutmst, sem'Uvn\IUÍttUrUfræ^‘“ganna , livern-
Eu ab sítiustn heflr þaí) tekizt h’ * & ""darlegan veg.
Steenstrup, og eptir haun Sieb'o"."m.á8æta níttúrnlbæífngi
m9ister, Cobbold og ölrum fleir.,’m ^ 1’ ^ ^ ° ^ ®
’ an skyra þaÞ, hveruig
þráíiormarnir, sein ern hinir banvænnstn af þeim ættum, æxl-
ast. peir hafa sannat), a?) hinir úngn ormar ern a?) npphafl
mjög úþroskaÞir, og eru þeir þá svo úlíkir foreidri sínu, aí>
skyldleikinn heflr alls oigi sézt. Breytíng yrmlíngsius í flþr-
ildi er ab sínu leyti hinn sami munr á myndinni.
Bændr á íslandi vita vel, aí> í lifr og iunýflnm nauta og
sauba og í heila hófuíisúttar-kinda má opt og einatt flnna
blóþrur fylltar vókva, sem auþséí) er at) eigi ern neinu hlntí
dýrsins. pessar blóþrur eru meþ Gllu hins sama eblis, sem í
iíkama mannsins, og eru úþroskaÞir þráþormar, sem \er?)a full-
þroska í innýflmn sérhverrar skepnu, sem getr á múti þeim
tekiþ. Skepna sú á Islandi, sem þetta einkum tekr, eru hund-
aruir. þab er satt, at) iandsbúar sjálflr geta verib þeir, tr.
útbreiþsia þessi verþr fyrir; en me& því þeir eru sjaldan þjábir
af þráWmom. getr þetta sjaldan ab boriþ. Á hinn búginn
fuilyrþir Dr. Hjaltalín, a?) þaþ sé alvenja, aþ frii h.indum
komi stykki af ormum. liinir fullþroskuþu ormar eru sam-
settir af þunnum og flötum stykkjmn, stunduin fleiri og stund-
nm færri, og ydd mn samskeytin, en digrari um mibjuua,
og verba þessi stykki því miuni, því nær dregr endunum, og
verÞa í lögiin sem mjög lítil hnöttútt hófuí), sem áföst’ sé
innýflum dýrsins. Sumir þessara orma eru afar-mörg fet á
lengd, eu ein er sú tegmid, a?> naumast er tvær línur, og er í
hæsta lagi einúngis í tveimr eba þremr stykkjum. ’f,eir eru
sjálfsagt mjög fáir, er liafl eigi tekib eptir hinum stærri
stykkjnnum, sem eru hvítleit á iit og geta hreifzt nokkub, er
þau fylgja saur hundamia, eba liggja hreifíngarlaus á grasi’nn.
f>ab eru o|l iíkindi til, ab þab tákui eínhvern veikleika orms-
íns sjálfs, eba ab hann sé nær dauba, er þessi stykki eba
iiinr iosna frá. En á hinn búginn er þessi greiníng hinn
eblilegi háttr, er þeir breibast út á. Sérhver iibr er fylltr
úteljandi fjölda eggja, sem eigi verba sén meþ berum augum,
og losna þessi egg eigi úr hylki sínu í innýfium hundsins’
heldr í beru lopti vib rotnun hylkisins. f,ab er eigi aubib ab
segja, hversn lengi lífsebii þeirra getr haldizt vi¥), uns ástæÞ-
urnar verba þannig, aí) kvikindi verbi úr þeim, en þab er
víst, ab eg hof sé?) í stækkunargleri, aí) þau hafa verib ab
fdlu úsköddub, þútt þauhafl legib 12 stundir í sterkri brenui-
steinssýru, f>ab virbist svo, ab þab sé hib banvænasta lífs-
ebli þeirra, er þau þorna svo, ab vökvinn eba sagginn hverfl
ur þeim innanverbum. Fyrir þessar sakir er síbr hætt vib
ab saubfé fái sullaveiki í þurvibrum og á hálendi, en í vot-
vibrum, eba þegat því er beitt á láglendi ogmýrlendi. þegar
egg þrábormanna eru komiu í maga einhverrar skepnu, þar
sem þau geta þriflzt, verba þau á skömmum tíma ab’ smá-
kvikindura, og ern þau þá búin verkfærum, er þau borast
meb gegnum taugavef dýrsins. Kvikindi þessi berast síban
ú&Jálfrátt til einhvers sérstaks hluta líkamnns, eba, er þau hafa
rekizt uni í allar áttir, halda þau ein líflnn, er koma til hins
rétta stabar, en hver sá stabr sé, fer allt eptir ormategund-
inni. Lifrin er hinn vanalegasti stabr þeirra orma, er sækja
ámenn, heilinn hjá saubkindunum, og vflbvarnir hjá svínunum.
Hjá huudum má flnna fjúrar tegundir þráborma, og eru þeir
mjflg misstúrir, eins og þegar heflr verib sagt. f>ab er samt
eptirtektavert, ab hinir smæstu ormar mynda hina stærstu
suili. f>ab heflr verib lýst tveimr tegundum hinna stúru sulla.
Eiu tegundin verbr eins stúr og smá orange-epli, heflr ab
eins einu háls og hflfub, sem þeir geta teygt aptr fyrir hinn
huflttútta líkama sinn. Kvikindi þetta má opt finna í ibrum
jortrdýra, einkum nanta, en sjaldnar í ibrum manna. Hinar