Þjóðólfur - 12.02.1864, Page 5

— 53 —
og þótt nú allar þjút&ir megi hondla sein vilja á íslamii, lítr
ekki út til mikils batnaí)ar, því sv» lengi sem kaupmenn, sem
taka allan verzlnnarágúhan, ekki vilja hafa l'astan bústab í
landinu, er þaí) herumbil úm'**gulegt, a<5 nokkur kraptr komist
í landií), og meb þeim óbundnu lógum, sem nú eru, eru engi
líkindi til þess, því þessi urc)r af Speculóntum, sem bldúngi9
œtlar aí) uppeta landit), svgr dáí)ina nr allri hbndlun, en Is-
lendíngar kalla nú allan þenna skríl þeirra æhstu styttu, og
hversvegna? af því þeir stundum gefa skildíngi meira fyrir
ullarpundib, selja kannske brennivíniþ 1 sk. billegra, en vanta
þarámúti margt afþví nau^synlega^ta. þessa lausukaupmenn,
svoleifos sem þeir n ú eru flestir, og þaí) nefnilega Íslendíng-
arnir eba þeir dbnsku, sera í nokkur undanfarin ár hafa verib
búí)arIokur hjá einhverjum kaupmanni á Islandi, virí)ist mbr
eitthvaí) hií) versta eitr í hbndlun Islands. A meí)an er
hlaí)ih skbttum og skyldum á þessa fáu borgara eí)a fbstu-
kaupmenn, gánga þessar blúbsugur bldúngis fríar; hvab væri
þú náttiírlegra en ab þeir borgu<)u dálítii) til hins opinbera;
eg veit nú vel aí) þeir, einsog kaupmenn, borga skip-gjald,
2% pr. Læst, en þar meb er alt búib; dálítil þúknun af
þessum kaubum sýnist mor aft ætti serdeilis vel vilb felli,
t. a. m., í Vegabúta^jú^inn, því ekki rí<)r þeim minna en
bhrum á, a<5 vegirnir b**tnuí)u dálítib. Kæmi Spd’c.ulantar til
íslands sem stúrkaupmenn, sem einúngis seldu borgurum
(Bosiddende Kjbbmænd), þá vildi eg kalla þá landsins gagn
og blessan, því þá kænii hver kaupma<)rinn víí) hlibina á
bbrum; af þessu yrki nokkrir máske nokkub efnaibir, en fáir
svo ríkir, a<5 peníngarnir yrfti svo miklir, a<) ekki gæti þeir
komit) þeim fyrir í sjálfu landinn; nú getr engi kaupmabr eba
þykist geta lifab í landinu, ef hann erorftinn eigandi aft svo-
sem 5 eí)a 6000 rd. Hlæilegt held eg okkr herna smábæa-
mbnnum í Danmbrku, þækti þa<5 ef lausakaupmeim frá Hbfn
kæmi til okkar og hbndluhu vih hvern mai.n, væri þa<5 ckki
fyrirboí)ií), þá gjbrbi þeir þa<) sjálfsagt, on á me<)an búsitj-
andi kaupmenu í smástbhum Danmerkur njúta þú nokkurrar
verndar, skulu búsitjandi kaupmeim á Islandi vera bldúngis
verndarlausir, a<) láta lausakaupmenn flytja úgrynni af rnun-
aí)arvbru til Islands gengr oribalaust, en ef borgara vantar*
nauhsynjar, þá er strax kveinab og kallaí), aí) þaí) sé skylda
stjúrnarinnar ab flytja korn og jafnvel afcra naufcsynjavbru; '
blessabir Speculantarnir hafa optast komií) meh núga mun-
aí)arvbrii, og fái þeir ekki annab, þá víla þeir sjaldan fyrir
ser ab færa skildíngana útúr landinu.
þar eb eg nú einu sinni hefl loyst frá poka mínum, þá
®tla eg ab láta þab mesta af vitleysunni fjúka út; þab* er
í fyrsta sinn og venbr líklega í hii) seinasta; já þ..t) mun
þykja heldr hlæilegt, aí) bldúngfs úlærí)r handverks- eba
’^^dibnamabr í Danmbrku, og þa<) ofan í kaupií) í smábæ,
af>kektr frá vísindambnmim, því hbr er enginn latfnuskúli,
°S r»ú sára úkunnugr bllu á Islandi, skuli ráhast í ab nefna
^Usk6lann á Islandi; þab er nú aubvital), ab eg sem múga-
’ ”er saare Menigmandig, skjbndt jeg ingenlunde er
Bondoven'4.
i l,nffdænii mfnu heyrbi eg opt talaí) um Húlaskúla,
þá eg lúr ah hafa bgn vit á, fanst mer illt, ab ekki voru
t\eir skolar í landinu eiusog t'yrri. Frá því eg fór til D«r
merkr, og var þá á 18. ári, og þar til eg var um þríti
ugsa i eg sárlítib uni fústrjbrb mína; þogar alþíng hú
r eg ab rakna vib, en þá eg heyrbi, ai) skúJinn var flu
v.*VÍkr, for e? vakna, líklega þú mest þessvcgna, ab
ho>it nokkra hyggua Islendínga fyrirfram tala um þo
efni, sefU ab þab varla mundi verba landi eba lýb til mikilla
nota, í samanburbi vit) þann fjarskalega kostnab sem þab heflr
ollab stjúrninni eba landinu, sem, þakkab veri íslenzku há-
yflrvblduuum, mun hafa orbib tbjuvert meiri en nokkrum
nianni gat duttib í hug. Ilvab skeb er, er sket), og þab
hjálpar lítií) ab tala um þa<); eg hefl nú sé^, ab hreiftervib
þessu skúlarnáli, og þab sjálfsagt svo, ab þab getr orbib a'b
miklu gagni, en þú þab koniist nú alt í þab lag, sem nefnd-
in hetir ákvebib, virbist mer enganvcginn alt vera sem skyldi,
eba rettara sagt sem mer i mínum einfaldleika flnst hentugt
fyrir uppfræbíngu Islands. Já þab er nú ekki altend svo
mikib vit í því sem prentab er í blbbin, þútt eg nú komi
meb þá brgustu vitleysu á sebli þessum, sem eg varla veit
hvort þer heibrabi ritstjúri, vilib lesa eba ekki, en er fullviss
um, ab aldrei látib prenta eina línu af, þá gjbrir þaí) svo
sem ekkert, og þútt þer hl.e.ib ab bllu bullinu, þá vitib þér
þú ekki hvaban þab kemr; eg vil því segja ybr, hvernig mér
virbist. ab mbgnlegt væri ab bæta uppfra'.bíngnna svo, ab lbnd-
nm mínum yrbi notalegra, og þab meb, at) sínu loyti, litlum
kostna^i.
Kptir ininni hyggju ætti latínu skúlinn í Reykjavík at)
nibrleggjast, en þar á múti ætti ab reisa 3 latínu skúla «iptr,
einn liklepa á Bessastbbum, annan þar, hvar hentugast þætti
í norbrlau^r, Ifklega í Húnavatnssýslu, og hinn þribja þar
6em bezt ætti vib á austrlandi; tveir duglogir kcunarar í
hverjum skúla gæti líklepa fyrst um sinn verib nægilegt, má-
ske 3. í Bessastabaskúla, hvar flestir líklega mundu ab sækja,
þegar piltar eru svoleibis undirbúnir sem eg hofl heyrt sagt,
ab þeir liaft verií) ab jafnabi á fyrri tfmum, þegar þeir voru
svo sem 15 ára, vona eg til ab þegar þeir hafa gengib svo-
sem 3 allrahæst 4 ár í þessa skúla, ab þeir gæti náb þeirri
mentun, sem gæti orbib gruudvbllr þeirrá vísinda, sem þeir
verba ab ibka sem embættismenn, og sem þeir hver um sig
æltu ab ibka vib hinn æbii skúla í Reykjavík, sem mér
flnst, hvab gubfræbi vibvfkr, vera svo útbúinn sem þbrf og
naubsyn landsins í allrahasstalagi útheimtir. Hvaí) Ibgvísi
vibvíkr, þá get eg úmbgulega skilib í bbru, en þeir 3 menn
sem eru í landsyflriéttinum, hatt svo mikinn tíma afgángs,at)
þeir gæti kent þá Ibgfræbi, sem nauí'synleg er fyrir hvern
sýslumann; ab þeir fái tbluverba launavibbút fyrir starfa
þenna, þa<) er ac) segja, þeir sem n ú eru, er náttúrlegt, en
eptir efnahag Islands finst mér þab varla útilhlýbilegt, at) þaí)
eptirloibis yrbi skylda þessara emhættisnianna ab kenna lbg-
vísi. Mér íinst þab nú æbi mun n.íttúilegra, ab læra landsins
Ibg í sjálfu landinu, og þab af «æ>stu lbgvitríngum landsins,
en ab læra lbgin, og þab meginpartinn sem ekki á sér staí)
á íslandi, í Danmbrku. Hvab gubfræbi vibvíkr, er svoleibis
enginn kostnabr, en sparast líklega húsaleiga, því kenslustofa
gæti líklega orbib í skúlahúsinu eins líka til Ibgvitrínga,
hverra kensla þú fyrst um sinu mundi kosta nokkub. Hvaí)
læknisfræbi vibvíkr, þá sýndist mér, ab spítalasjúbirnir bráb-
um muni geta borift þau útgjbld, sern þa<) mundi kosta. Ab
baíarmenn Reykjavfkr líklega vildi leggja bgn í sblurnar, til
þess aí) lítill spítali kæmist þar upp, þykir mér ekki úlík-
legt, því svo mun lækníngafrœbin lærast bezt, a?) lítib hospí-
tal sé, hvarob varla mun vanta absúkn, ef ekki er afarkost-
um aí) gegna. A eins strjálbygbu landi og Islandi, \æri víst
úskandi, a<) bæbi prestar og sýslumenn hefbi sem bezt vit á
aí) hjálpa bæfci sjálfum sér og bl&rum ; mér sýndist þvf, ac)
hverjum sem vildi, hvort heldr þeir l«*erí)i gu*bfríi5i&i el)a Ibg-
vísi, ætti at) vera hoimilt, ab njóta þeirrar uppfræbfngar, sem