Þjóðólfur - 16.03.1869, Blaðsíða 2

tún, og er þang víða í útlöndnm svo mikils metið,
að þær jarðir, sem liggja nærri þeim stöðum, þar
sem bægt er að afla þess, eru hærra metnar en
aðrar, er fjær liggja, og margt fleira; en til bún-
aðar tel egheyra: meðferð fénaðarins, húsagjörðir
als konar, þar á meðal heyhlöður, matjurtarækt,
notkun afrakstrsins af búinu, og meðferð hans
bæði til heimilisþarfa og verzlunar, samt ótal fleira,
er smámsaman mundi skýrast fyrir mönnum, ef
vilja og framkvæmd ekki brysti. {»á mætti skipta
hrepp hverjum í smá vinnufélög, og skyldi hver
búandi leggja til eins mörg dagsverk og henta
þætti eptir ástæðum, en þegar eitlhvert mikilfeng-
legt verk þyrfti að gjöra á einum stað, þyrfti hin
minni félögin að sameina vinnukrapta sína til að
fá því framgengt. f»að er svo sem sjálfsagt, að
eg ætlast ekki til, að félagsvinnan se latinuð með
öðru en vinnu, því eg ætla, að engin bújörð sé
svo vel setin á landi voru, að ekki þurfi endrbóta
við í einhverju; því að annars gæti það eigi satt
verið, sem þeir Árni Magnússon og Páll Vídalín
margsinnis sögðu, og voru þeir á sínum tíma ná-
kunnugir Islandi, «að það mætti eins voldugt verða
og margt konungsríki, ef vel væri á haldið». Á
líkan hátt mundu sjávarbændr geta sameinað krapta
sína, til að koma upp þilskipum til fiskiveiða og
hákarlaveiða, og hafa fram ýmsar endrbætr á sjáv-
arútvegnum. í mörgu fleira gæti félagsskapr orðið
að góðum notum, t. a. m. í verzlunarsamlögum.
Ekki mundi heldr óþarfi að íhuga, hver hagr sveita-
bændum er í að gjöra út vinnumenn sina til sjó-
róðra haustogvor; ef til vill vildi og bændr athuga
nytsemi kaffineyzlunnar, eins og hún er nú orðin
hjá oss, og hver búdrýgindi að henni eru. En ef
þessum félagsfundum á að verða nokkuð ágengt,
verða þeir að velja sér góða og gagnlega fundar-
stjóra og forstöðumenn, sem sjái bæði um reglu-
semi á fundunum sjálfum, svo sem að láta ekki
tala nema einn í einu, því annars verðr ekkert á-
gengt, en lendir í tómu markleysugambri og þrátt-
an um hin og þessi miðr áríðandi atriði, sem ekki
leiðir til neinnrar fastrar ályktunar, og sé að öðru
leyti framkvæmdarsamir og ötulir í, að fá fram-
gengt ályktunum fundanna. Eetra held eg væri,
að hreppsfélag hvert ætti sér fundabók, er funda-
samþyktirnar væru ritaðar í og allar framkvæmdir
félagsins, og þetta síðan af skrifað og sent húss-
og bústjórnarfélagi suðramtsins, enda ættu þessi
félög í suðrumdæminu að standa í sambandi við
það; því að sjálfsagt tel eg, að félag þelta bæði
gæti og vildi styrkja hreppafélögin í einu sem öðru,
er til búnaðar heyrir og þeim mætti að gagni
verða, því að þá fyrst gæti það orðið hinum minni
félögum að hinum tilætluðu og eptiræsktu notum.
þó eg hafi tekið hér fram nokkur atriði um
félagsskap og samtök bænda, þá veit eg, aðmargr
er sá á landi voru, sem getrmiklu betr skýrt þetta
nauðsynjamál, sem verðskuldar athygli allra lands-
manna, og mundi ekki af veita, að um það væri
eigi síðr prédikað, en konferenzráð Jón Eiríksson
skrifaði Hannesi biskupi «að hann skyldi láta pré-
dika um kvarnirnar»; því að grunr minn er, að
seint munum vér ná verulegum framförum í bún-
aði ogjarðrækt, ef vér ekki sameinum krapta vora,
en þá verðum vér að rýma burt allri smámuna-
semi og sýtingsskap.
Áðr en eg skil við þetta mál, vil eg benda
á eitt atriði í búnaðarháttum vorum, er eg ætla
að sé mjög athugavert, en það er fjölbýlin og
tómthúsmenskan í sveitunum. Mér virðist, þar
sem eg er kunnugr, að þar sem jarðir eru stykkj-
aðar í smábýli og tómthúsmenskan smásaman
hefir komizt á, eða verið leyfð, þar sé yfir höf-
uð lakastr búskapr, og er þetta eðlilegt, því að
smábýlin geta ekki, sízt meðan jarðræktin er ekki
lengra á veg komin, en hún er hjá oss, látið á-
búendum í té, það sem heimili þeirra þarfnast,
sízt fjölskyldumönnum, og því síðr geta tómthúsin
það. Ileyndar eru nokkrar undantekningar, sem
æfinlega eiga sér stað í hverri helzt stétt, sem er.
|>ó margir kunni að mæla með tómthúsmensku
við sjóinn, einkum við kaupstaðina, þá er eg þó
mjög hræddr um, að hún þar einnig kunni að hafa
nokkra annmarka, sé ekki hófs gætt, og allrasízt
ætla eg sveitahreppum neinn búbæti í henni.
Eg set hér lítinn kafla úr ræðu, sem haldin
var á fundi búmanna í Óðinsey á Fjóni árið 1863,
og sýnir kafli þessi, hverja skoðun sumir Danir
hafa á málefni þessu, og hljóðar kaflinn þannig:
«J>að hefir verið mikið um það þráttað, hvort
landinu yfir höfuð sé gagnlegra stórar eða litlar
jarðeignir, stór eða lítil býli. Eg skal eigi fara
mörgum orðum um þetta atriði. Allir hljóta þó
að kannast við, að nokkkur fjölbreytni á stöðu
manna er nauðsynleg, fyrir hverja iðn sern er;
svo að notaðir verði hinir ýmislegu hæfilegleikar
og hin ólíku efni. En þessi fjölbreylni á þó að
vera þannig á sig komin, að allan þorra manna
megi telja til megandi miðstéttar, og að tala þeirra
manna, er sæta eiga hinni lægstu stöðu, verði eigi
of stór; því að það er aldrei hagr fyrir neina
þjóð, að sá flokkr manna, sem daglega verðr að