Þjóðólfur - 17.06.1869, Blaðsíða 6

— 138 —
En aptr á móti væri þá farið of langt, ef þjóðirnar
nú hefði engar skuldbindingar af því, sem fyrri
stjórnir hafa gjört, því að það væri að láta þjóð-
irnar í viðskiptum sínum nota sér af hinu óhaf-
andi ómyndugsaldrs - afsökun (Mindreaarigheds-
exceptioner). Fyrir þvi getr hvorigr partrinn, af
þessum ástæðum, neitað þeim skuldum, sem álíta
má beinlínis eða óbeinlínis sem ríkisskuldir, eðr
blátt áfram lagaleg skaðabóta sknldbinding frá þeim
tíma, er þær hafa haft félagsbú. þessar skoðanir
duttu oss einmitt í hug, er vér lásum hinn nýút-
komna bækling: «Fjárhagsmál Islands í landsþing-
inu 1868—69», eptir framsögumanninn í málinu,
liinn nafnkunna Orla Lehmann. Vér getum alls
eigi útrýmt þeirri tilfinningu, að ísland hafi þó
dálítið meiri réttarkröfur en Danir virðast fúsir á
að kannast við, og það f báðum alriðunum, sem
um er að ræða, það er í fjárhagsmálinu og stjám-
arbótarmálinu. Islendingar kalla til skuldar hjá
Dönum, að upphæð 1,750,000 spesíur fyrir kon-
ungsjarðir, sem seldar hafa verið á Islandi og
skaðabætr fyrir verzlunareinokunina, er hafði svo
. skaðlegar aíleiðingar fyrir ísland, þangað til 1854;
þessar kröfur virðast eigi svo fjarska-háar, þólt
menn álíti nú, að eigi verði goldnar skaðabætr
fyrir hið óheppilega verzlunarfyrirkomulag þeirra
tíða. f>egar litið er til sögunnar hefir ísland ský-
lausa og ómótmælanlega ákæru á hendr Dönum
fyrir það, að ísland var á þeim dögum myrkrsins
haft fyrir fjárplóg og féþúfu Danmerkr. En þó
finst það varla sæma íslendingum, að snúa þessari
sögulegu ákæru í lagalega skaðabótaupphæð, sem
reiknuð er eptir því, hvað Island hefði getað verið,
ef því hefði verið vel stjórnað. Rentur og rentu-
rentur af andvirði seldra konungsjarða þenna langa
tíma eru margar miljónir — fyrir það sem selt
var 1674 og 1675 yfir 40 miljónir—; en á slík-
um grundvelli verða eigi neinir skynsamlegir eða
sanngjarnir reikningar bygðir. f>ví verðr eigi neit-
að, að Danmörku ætti miklu fremr að vera um
annað hugað en að fá nokkur hundruð þúsund
dala afslátt af árgjaldinu, og að stjórnfrelsið yrði
sem mest úr hnefa skamtað. f>að er áríðandi
fyrir Dani, að fá þessu máli komið fyrir á þann
hátt, að almenningsálit eigi að eins á íslandi, heldr
og á Norðrlöndum yfir höfuð álíti, að þeir hafi
látið ísland ná rétti sínum. f>egar menn nú gæta
þessa, þá tjáir ekki að vinda þessu íslandsmáli á
bug með glósum — hve málskrúðsmiklar sem þær
kunna að vera—, svo sem: «Eg þekki ekkert
dæmi, þar sem menn hafa eigi að eins boðið sjálfs-
forræði, og mér liggr við að segja beðið um, að
því væri tekið, heldr jafnvel lofað að borga fyrir
það, og þó hafi boðinu verið hafnað». Aðalatriðið
er hér stjórnarbótin, sem sé hvað meint sé
með þessu sjálfsforræði, sem íslendingar sébeðnir
að þiggja, en vili þó eigi. Yér játum að visu, að
jafnvel þeir, sem dreymir um frjálst íslenzkt ríki,
geta eigi hugsað sér islenzkan her, flota, sendi-
herra, o. s. frv.; en hins vegar getum vér heldr
ekki vel skilið, að það sé ómögulegt, að menn á
íslandi dreymi um, að ráðgjafi sá, er falin er
«æzta stjórn» landsins, skuli og hafa ábyrgð
fyrir Alþingi. f>ví síðr getum vér séð nokkuð
því til fyrirstöðu, að hæstiréttr íslands væri á
íslandi og ekki í Danmörku, eins og yfir höfuð
að tala að landið fái fullt sjálfsforræði ( sínum
málum í persónusambandi. Af þessum skoðunum
vorum má þá sjá, að vér erum eigi samdóma því
áliti, sem Danir hafa um stöðu íslands í ríkinu.
Orla Lehmann segir, að það sé hvorki ríki út af
fyrir sig, sem að cins hafi konung í sameiningu
við Danmörku, ekki heldr hérað í konungsríkinu,
og ekki heldr nýlenda, sem heyri því til; heldr
óaðgreinanlegr hluti Danmerkrríkis, sem hefir viss
einkenni fyrir sig sökum landslags og sögu lands-
manna, og hefir það því verið rétt nefnd »hjálenda»
Danmerkr. Yér ætlum, að vér vitum betr, hvað
ísland er. f>að er lýðstjórnarríki (Republik), sem
sofið hefirínokkur hundrnð ár, og nú hefirvakn-
að upp við hlið Danmerkr; það er land, sem frá
fæðingunni var lýðstjórnarríki, og því er svo varið
eptir sögu þess og ásigkomulagi, að það á að halda
áfram að vera það, þótt það að nafninu til sé
sameinað einuafhinum stærri ríkjum Norðrlanda;
og sé'það »hjálenda», en það nafn getum vér nú
ekki vel skilið, þótt útskýring fylgi, þá er það hjá-
lenda allra Norðrlanda, og Danmörk er að eins
svo sem settr svaramaðr þess. ísland hefir mikla
auðsuppsprettu í fiskiveiðum sínum, þegar þær ná
meiri þroska. í hagnaðarlegu tilliti er það örmjór
þráðr, sem tengir ísland við Danmörku. f>að sem
einkum bindr Island við Danmörku eru hin sið-
ferðislegu bönd, sem myndast af sögu þess, máli
og andlegri þýðingu fyrir öll Norðrlönd. f>að
mundi víst engu landi í Norðrálfunni vera auð-
veldara en Islandi að fá viðrkenningu og tryggingu
stórveldanna sem frjálst ríki. Að minsta kosti
virðist Frakklandi að vera mjög ant um það sökum
fiskiveiðanna. Fyrir því virðist oss það heillavæn-
legast, að Danir slepti sem mest öllum kröfum,
erbera keim af ninnlimun (Amalgamisme) oghjá-