Þjóðólfur - 30.05.1874, Blaðsíða 2

— 118 —
skapaði stjórn, lagasetning og sambúð manna,
betri og betri hugsunarhátt og fegri siðu, en sh'kl
siðgæði var þó mjög svo á reiki, hafði sterkan
sérdrægnisblæ, var ekki alment, þvi lífsrótina vant-
aði, fasta trúarskoðun og sannfæringu, auga fyrir
hinu almenna, og mannelsku-il. Lifsskoðun
manna var enn mjög svo í pörtum. Hug-
sjónirnar voru enn huldar speki, skáldskap og
listum, en komust ekki að hjörtunum. Lífið var
enn eins og ókyrr straumr, sem einungis
glampinn af sólunni speglast i, en ekki sólin
sjálf. Hið borgaralega siðgæði forna heimsins var
eins og tíminn Uemv poHtislu en praktiskt; það var
fremr rlkisins vegna en sjálfs sin, fremr siðr en
sannfæring (objectívt, ekki subjectivt, eins og
lærðir menn segja). Einstaka framúrskarandi menn
fundu þetta, og þráðu nýar framfarir í síðgæði.
Vísdómr Sókratesar brýndi fyrir mönnum þann
nýa lærdóm, að dygðin væri sín eigin umbun;
Plató kendi mönnum, að eðli hins fagra og guð-
dómlega væri miklu hærra en menn hefðu þangað
til skilið, og að trú og siðgæði, listir og vísindi
ættu óendanlega langt í land. Að sama skapi eíld-
ust þá vísindi og allskonar listir og mentun. En
allr þessi andlegi uppgangr dugði þó ekki, heldr
misti aftr lífskraftinn; kom það sumpart af ytri
orsökum, en sumpart af þvi, eins og áðr var sagt,
að lifsrótina vantaði f vísdóm spekinganna, það
vantaði lífskveikju kristindómsins. (>að var hann,
sem kveykti nýtt Ijós i veröldinni, einkum Ijós al-
mennrar mannelsku. hrátt fyrir alla heimsku, of-
sóknaranda og aðrar syndir kirkjunnar; þrátt fyrir
hið sffelda dogmatiska rifrildi kristinna manna, og
misskilning á Kristi og kenningu hans alt til þessa
dags, þá hefir enginn hlutr, nema koma og kenn-
ing Lausnárans bætt að mun siðgæði og sam-
komulag mannkynsins, ekki einasta í kristnum
löndum innbyrðis, heldr og í viðskiftum við ó-
kristna. f>að var Kristindómrinn, sem bæði hefir
breytt og bætt þjóðernishugmynd vorra daga. Nú
er mönnum ekki eins og forðum náttúrlegt að á-
líta aðrar þjóðir óvini né rettlausa. Sumum þjóð-
um hæltir að vísu enn við að álfla siua þjóð betri
og rétlfyllri en aðrar, fara í manngreinarálit, hafa
þjóðarrlg og jafnvel hatr á nágrannaþjóðnnum, o. s.
frv. Menn heyja enn stríð, blóðug og grimmileg;
en alt þetta er mildað og fer miklu fremr en fyr
eftir föstum reglum. Menn herja ekki upp á sak-
lausar þjóðir, þjá menn ekki né selja mansali;
það sem þykir fáheyrt grimdaræði nú, þóttí fyrr-
um algengt.
Alt um þetta á þessi hugmynd enn langt 1
land til þess að verða hrein og hleypidómalauS)
eða fullkomlega mannúðleg eða kristileg. SanO*
þjóðernishugmynd hafa enn ekki nema hinir beíW
menn þjóðanna. Að öðru leyti er sannast uð
segja, að hinar sívaxandi samgöngur og viðskifh)
hin sívaxandi innbyrðis þekking, hinn sívaxanó'
samfélagsskapr í vísindum, sýningum, hlutaféióg'
um, fréttaþráðum og ferðalinum, — alt þetta fram'
faralíf verkar nú á tímum, þó hægt sýnist fara,
eins og töfraöfl til þcss að burtrýma sérplægni og
misskilningi, en byggja upp sameiningaranda (Syrö'
paþi), ekki einasta hjá hverri þjóð sérstaktegai
heldr milli fleiri þjóða. Þetta verkar aftr á þjóð-
ernishugmyndina. Hennar bezta inntak og stefn^
er þá nú á dögum sú: Að verja og efla velferð
og heiðr (frelsi) fóstrjarðarinnar fyrir lcraft föður'
landsástarinnar og þeirra meðala, sem þjóðin hefir
bœði serstakleg og almenn, þó svo, að menn skerð1
ekki rett ne heiðr annara þjóða, heldr bindi við
þœr allan þann felagskap, sem varðar alsherjar'
velferð, og sem þjóðernið, hversu dýrt sem það er>
verðr að hneigja sig fyrir, enda grœðir oftmeir0
við en missir. I’etta skulurn vér gjöra skiljanleg'
ra með dæmi: I’að hefir oft og löngum þótt rík1
þjóðerniseinkenni, að amast við öllu útlendu, eoú3
hefir sá hugsunarháttr verið einn af hinum rík'
ustu hvötum þjóðanna, sem haldið hefir þeim vak'
andi á verði fyrir frelsi þeirra og réttindum. En
þetta hefir gengið of langt og úr hófi keyrt hj®
mörgum: Tyrkir ( Evrópu og Kinverjar í As"1
eru helztu dæmin. l’egar þjóðirnar eru búnar a^
tæma það mentunarefni, sem liggr í þeirra noent'
unarfyrirkomulagi (nationalkultur), þurfa þær aftf
eins og að yngjast upp, og það verðr þá venjn'
lega fyrir ytri áhrif, t. d. stríð og önnur stór-u01'
brot. f’jóðirnar er líkt að skoða og einst3ka
menn — með þeim aðalmismun, að þær geta
kaslað ellibelgnum, og það oflar en einu sinI,,'
Hver einstakr fellr eins og stráið, en þjóðin er
skógrinn, sem yngist upp árlega meðan stofnal
hans standa föslum fótum. En eins og hver elí,(
stakr maðr þroskast fyrir tvennt : gegnum
eigið eðlisfar og hið almenna eða þjóðlífið,
þroskast hver þjóð gegnum tvennt: þjóðerni
og viðskifti við heitnslífið. Hvorngl má annafS ^
vera. Margar þjóðir hafa og orðið ungar í
sinn við innstreymi annara þjóða, við blönó1'0 ,
útlenda menn, sem lengra hafa verið kotnt111-
mentun, enda hafa innleitt nýa siði, sem bef
sil‘
ei°9
sit[
átt við þátíð landsins og þeirra fersku krafta,
lie'1
J