Þjóðólfur - 30.05.1874, Blaðsíða 4

- 120 —
nægja að sitja rólega að sínu og hugsa um horfna
hreyslidaga:
«Ek bar einn af ellifu
banaorð. (Biástu meirr»)‘.
Fœstir hinir ístýrilátari (rammari) midn lögbondnn lifl, og
gjöribn því annalb tveggja, aþþeir löglmst í hernaþ ntanlands,
eíia vigaferli ínnanlands. Snmir trylltnst viþ ellina, líkt og
JxSrólfr Bægifótr, eþa, ef hann er nndantekning, þí má telja
all-marga sem hálftryiltnst: svo sem Dúfþak og Störölf, þá
Skallagrím feíga og þeirra sveft, sem „margir vorn eigi ein-
hama“; hiuir elztn Jöklamenn vorn og allslæmir. Trölldömr
þessi og sihleysi nábi 4n efa fram á daga Skafta þörodds-
sonar. Hans lögsaga e?)r landsstjdrn var í minnuui höfþ,
sakir „ríkis hans“, þ. e. framkvæmdar, f því aþ friþa iaridi?)
fyrir ofsa manna og lagaleysi, enda tdk þá kristnin aíi spekja
menn, eha röttara aíi segja kirkju s t j ó r n i n, og bisknp-
grnir, einknin hinir ágætn menn Isleifr og Gizur. En þrátt
fyrir þetta byggÍQ hör frá öndverhn nokkrir hinir ágætustu
menn samtííarinnar. þrátt fyrir allan víkingsskap Land-
námsmanna 6tendr þab öhrakili nm ár og æfl, ab hinga?) sötti
mannval Norþrlanda. Betri menn on þá Ingdlf og þá
sem á?)r ern nefndir, haf?)i Noregrekki a?> bjába. Betrl ættir
en Hör?)a-Kára, Hrafuistn, Flatnefs e?a Uagnars Lo?brókar,
átta ekki Nor?)rlönd. Hin ágætn frækorn, sem báru ávöxt á
gnllöld og sí?)an á vísindadögnm landsins, birtust þegar (
landnámstí?). Gu?)smeiin seinni tíma tala fyrir munn Ingölfs,
er hann mælti þsssi alkunnn or?) yfir Hjörleift dan?mm:
„þannig sö eg öllnm fara er eigi vilja blöta go?)“; eins er
nm trú þorkels Mána. I.ög og landstjúrn fyrirmyndubu menn
eins og Skalla-Gríror. y\u?ir djúpauhga sýndi sneinma al-
gjörva húsfreyn og fyrirmynd vegskonn; menn eins og Geir-
mnndr heljarskinn þektu niannfrolsis-hiigmyndina, og Ingi-
mundr gamli fyrkmyuda?)i einhverja hina æztn kristilegn
dyg?, er haun ba? fyrir banamanni sínnm, hinum veista
manni. Friþsæld landsins bætti skap meiri bluta Landnáms-
manna, en linahi þá ekki a? því skapi, enda var ærin þrúttr
fyrir hjá hinni römmu kynshib, og núg har?ræ?i var hkr vlb
a? striþa anna? en herskapr. í mildari löndum deytþnst
víkingarnir og týndn e?a iiiiiturmiíu þjúþerni sínu; hfer hMdu
þeir ekki einasta öllu sínu, heldr efldu þa? I Subrlöndum
si?n?ust víkingar af ó?rum; bér si?u?ii þeir sig ejálflr. I
ó?rum löndum týndu þeir öllu fornn ni?,r og stofnubu enga
bókvísi sem teljandi só; hór lásu þeir upp allt sem þeir
kunnu á?r, og sömdu og skópn síban bókfræbi fyrir sig og
öll Norbrlönd. AUir hinir beztn partar hins elzta þjóbernis
vors, bæbi þeir sem Landnámsmenn fluttu me? sér, og þeir
sem myndubust frá óndverbu fyitr ebll landsins, sýna sig nú
fnllmyndaba á gullöldinni, á dögnm Skafta lögsögiunanns og
Suorra goba. j>á komu fram skörp þjóberniseinkemii, þjót-
kostir og þjóbiestir, einkennilegir Jafnt fyrlr land og fólk.
Iændi? var þá á sínn blómlegasta etigi eins og allt þá gat
verib, og þjóbin í fyllsta broddi lífsins. Allt eiukennilega
íslenzkt, 6em hreyft heflr sér síban, kom þá fram í einhverri
mynd. I vorum fegnrstu og þjóblegustu sögum um þab tíma-
bil, svo sem NJáln, Grettlu, Laxdælu og Eyrbyggju, speglar
sig allt þjóblíf þeirra daga, svo oss flnnst sú tib standa ná-
lega eins Ijóst fyrir oss, eins og nútíbin. En þessn er þó
1) þetta visubrot er eflaust úr rammfbrnri kvibn, og þetta
„Blástu meir", vibkvæbls-steflb.
ekki svo varib: sú öld sýnist oss svo IJós og skífjanieg af þ*i
vkr skobnm hana gegnum fegurbar skoggsjá sagnalistariunar.
Sögnrnar vorn ekki ritabar fyr en tveim öldum frá því þæt
gjörbnst, liöfbn þær margvfslega ýkstog fegrast í mebferbinni.
snmt gleymst en nýtt myndast, snmt ferigib flrnari blæ en
fleira nýrri blæ, og flest lagast og breyzt meb hugsnnarhættd
þjóbarinnar. Gætum vér horft á öld þeirra „Giznrs og Geirs-“
augliti til auglitis, ætlum vör ab sumir mnndn hika sér vib
ab kalla hana g n I I ö I d. Einkennilegt er þab, ab flestaf
af sögum vorum hafa glaban blæ fyrst lengi fraraan af, hafa
lífsskobnu æskonnar og þroskans, en seirini hlutinn er oftast
daprari, og jafuvel ófegurri, heflr einskonar ellrblæ og aftr-
faraspá meb ser. f>ab er eins og saguameiinirnír hafl loksins
fundib ósjálfrátt, ab þeir haö dvalib helzt til mikib vib hin-
ar björtu blibar þióblifsins, og lofl því skuggnuum ab gægj-
ast fram ab leikslokum. þessi tilflnning kemr reyndar mebfram
af því lijá leseiidunnni, ab vér söknnm kappanna, 6em vér
höfnm eins og alist upp meb í sögunnm, barist meb til sigrs
og IJóma. en verbum loks ab horfa á eftir þegar skapadómr-
iun ber ab dyrum
Flestar sögur vorar eru eins og nokkurskonar sorgarloikif
(tragedíur); þær enda flestar á sorg og söknubi, og sýna ná-
lega allar sterka trú þjóbariunar á diinnyi og djúpn sambandi
mtllum frjálsræbis og forlaga; menn ná ekki sinni ákvörbun;
þab „dregst til þess sem verba vi)l“, því „ongi má sköpum
renna“, og „Urbarorbi kvebr engi mabr“. Hversu mjög 6eni
meiin lofubu hreystina, spekina og drengskap-
i n n, — abaldygbir febra vorra, — vega þær þó aldrei í
hugsun manna móti skuggum faraldrs og foriaga. þetta kemr
af því ab þjóbin var djiíp (ideel) í lífsskobun sinni og
þrábi æ hærra andlegt og sibferbislegt stig. þab eru e k k í
hetjnrnar, heldr einungis beztu rnennirnir sem fyrir dýpri
mobvitund forfebranna sigiubn sorgaimyrkr forlaga og dauba-
jiessi skobnn er mjög eftirtektaverb. þegar slikir meiifl
deya, sem Ingimnndr gamli, þorkell máni, Askell gobi og
Síbu-Hallr, greip menn öli önuur og helgaii tilflnning, en
þegar menn eins og Grettir, Gísli Súrsson, Hörbr eba þof'
geir Hávarsson voiu ofrlibi bornir. Hlnir gó?u menri or«
þeir einu sem mynda fribþægjandi jafnvægi móti danbanuui
jietta sest betr eftir ab kristnin kemr, t a. m. þegar Hjaltl
Skeggjason er kvnddr til ab segja álit sitt um svip og yflrli*
þeirra manua, er svo sorglega brunnu inni á Bergþórshvol?
I þessari eftirþrá fornmannna eftir meiru og meiru ág*1'
andaris lá sú hvöt, sem gjörir oss nú á dögum skiljaulegt þ9®
dálæti, sem h e I g i t r ú I n mætti hér á lauili, hjá svo tof'
tryggii og skynsamri þjób. Hinir helgn menn áttu lengi g<5®*
lærisveina hör á landi. þab voru ekki klerkaprettir, sem kom0
upp dýrblingatrúnni, hvoiki her uö anuarstabar þab var gu?9'
ríklshugsun þjóbanna, sem kristindómrlnn tendrabl, en s8®1
kirkjan og tímlnii leiddi út á þessar bálf-lielgu og hálf-rof'"
ubn draumgötur. Kristilegt sibgæbi þar í mót, átti lauf1
land; inenn voru heibnir fram eftir ölln, eba hálflieibnir, úh
sumar hlibir af hugsunarhætti heibingja koma npp enn í
ófí*
oftar og víbar en menn dreyma ma, t. a forlagatf
förna, og efgingfrnls-rðttlætib („anga fýrir auga, tónn
tönn*). Kirkjuróttr og kirkjuvaldib, sem dró allan hinn tlBl1
hluta löggjafarvaldsins undir sig, brant hór fyrst nibr hei?1’
ina, meb því ab byggja nýtt ( stab hins forua. F.n vér 6 ^
um nú ekkl fara Ieugra í þessa stefnu, enda þótt hJr ^
margt fleira tala um til skýringar þjóberui vorn. Bver