Íslendingur - 01.02.1861, Page 2

162
fyrir þssjp þjóðir, sem vjer eigum að rekja kyn vort til,
og jafnvel fyrir allan hinn menntaða heim. Á hinn bóg-
inn vitum vjer ofur-vel, að margir og ýmislegir dómar
hafa gengið og munu, ef til vill, ganga um það, livort
stjórnarsaga vor íslendinga, eður hinir stjórnlegu viöburðir
fyr og síðar, er Island snerta, hafl skipað oss í það sæti
í sögu mannkynsins, er atgjörvi og þjóðerni vort, eðli og
ásigkomulag lands vors bendir á. Vjer viljum nú leitast
við, að gjöra svo ljósa grein fyrir voru áliti um þetta efni,
sem vjer nú höfum föng á.
J>að er þá kunnugra en frá þurfi að segja, að á dög-
um Haralds konungs hins hárfagra í Noregi byggðist Is-
land á þann hátt, að margir smáhöfðingjar í Noregi, er
ekki \ildu ganga til hlýðni við hann, er hann braut allan
Noreg undirsig og gjörðist þar einvaldur, stukku úrlandi
burt og yflrgáfu ættjörðu sína. Leituðu þá flestir þeirra
til íslands og námu hjer land þannig, að hver landnáms-
maður ekki að eins varð eigandi að landi því, er hann
nam, heldur hafði hann þar og öll völd, og stóð undir
engra annara drottnun eða yfirráðum. Landnámsmenn-
irnir, er og sumir komu úr öðrum löndum en Noregi,
byggðu nú aptur öðrum í landnámi sínu, er við það urðu
háðir yfirráðum þeirra, cn með því þeir þó fljótt fundu
nauðsyn á almennara fjelagslífi meðal sín, sameinuðu þeir
sig í stœrri fjelög þannig, að fyrst varð hver fjórðungur
fjelag sjer, og síðan allt landið eitt þjóðfjelag, er sjálft
skipaði sjer lög og stjórnarfyrirkomulag allt, án þess
nokkrar aðrar þjóðir eða útlendir höfðingjur tœkju nokk-
urn þátt í því. Af þessu má glöggt sjá, að land vort
byggðist hvorki frá Noregi nje neinu öðru landi á þann
liátt, sern nýlendur byggjast, er nýlendumenn eru þegnar
í því landi, er þeir flytja frá og hvorki ætla sjer að los-
ast nje heldur í raun og veru losast undan vfirráðum
drottna sinna, er þeir nema land og setjast að í því, en
forfeður vorir fluttu hingað, eins og áður er sagt, af því
þeir ekki vildu viðurkenna eður ganga undir stjórn og
veldi það, er þá var að ryðja sjer til rúms í Noregi, og
þeir aldrei urðu háðir þar, og þá því síöur á íslandi, er
þeireinmitt leituðu til í þeim tilgangi, aðgetalifað frjáisir
og öðrum óháðir. það liðu og því nær 4 aldir eða 400
ára þannig, að landið rjeð sjer með öllu sjálft, uns þrír
fjórðungar þess loksins gengu á liönd Ilákoni konungi
hinum gamla í Noregi, og hinn fjórði syni hans Magnúsi
lagabceti. En þess ber vel að gæta, að hvorugur kon-
unga þessara vann landið með herskildi, heldur gengu
323
einu sinni (ár 1764). En vjer teljum það víst, að það
hafi fyr verið, en þau komu á Hveravelli. þá er og sagt,
að Abraham þjófur væri með Eyvindi, og næðu Norðlingar
honum og hengdu á gálga. Aðrir segja það væri fyrri.
En hvað sem um það er, þá höfum vjer heyrt, að Sam-
son skáld Jónsson hafi sagt í háðvísu einni um mann
nokkurn, að sál hans mundi fara:
Abrahams í opið skaut
upp’ á Hveravöllum.
Vetur hinn næsta, eptir að þeir Eyvindur voru hraktir af
llveravölluin, áttu þcir mjög erfitt uppdráttar, og varð illt
til fanga; lifðu þeir þá mestmegnis við rjúpnaveiðar. Litlu
síðar mun Halla hafa komið aptur tilþeirra, og íluttu þau
þábyggð sína suðurundir Arnarfell. Sunnan ogaust-
an undir Arnarfelli er sagt að sje fagurt graslendi og
góðir hagar. Arnarfell er inn af byggð Árnesinga í jökli
þeim, sem við það er kenndur. þar eru þjórsár-upptök.
Gjörðu þau Eyvindur sjer þar skála og bjuggust þar um.
þar segja sumir að Eyvindur væri 4 vetur eða 5. Sjezt
hafa tóptabrot undir Arnarfellsmúlum, og önnur niðri
landsmenn sjálfir á hönd þeim, eptir frjálsum samn-
ingi og samkomulagi milli hvorratveggja, er sagan
ber nœgilegt vitni um hvernig verið hafi. En þó menn
nú ekki hefðu þennan samning við að styðjast um það,
með hverjum skilmálum og skildaga land vort komst undir
áðurnefnda konunga í Noregi, þá sýnir þó sagan Ijóslega
og með órækum vitnisburðum, að ísland varð engan veg-
inn í minnsta máta háð drottnun eða yfirráðum hinnar
norsku þjóðar, eður einn hluti hennar, eður úr Noregi,
heldur stóð hin íslenzka þjóð samhliða hinni norsku undir
sama konungi, og komst því ekki í neitt annað stjórnar-
samband við liana, en að báðar þjóðirnar hlýddu sama
konunginum, því þótt sömu konungacrfðirnar hafi verið
seinna lögteknar hjerálandi, er gengu í Noregi, þá flaut
ekki annað af því, en að samband það milli íslendinga
og Noregs, er í öndverðu að eins náði til vissra konunga,
varð viðvarandi svo lengi sem þær erfðir hrukku til (unio
personalis), en breyttu í engan annan máta sjálfu eðli
sambandsins.
Yilji inenn sannfœrast um þetta, þurfa menn eigi
annað en gæta að því, að öll stjórn, hvaö ísland snerti,
var einungis í höndum konunganna sjálfra, umboðsmanna
þeirra hjer á landi, cr hjer fóru með vald það, er kon-
ungarnir sjálfir liöfðu fengið vfir landinu, og í höndum
hinnar íslenzku þjóðar. Að vjer nú fvrst tökumhinaum-
boðslegu stjórn landsins (Administration), þá kjöru kon-
ungarnir einir hirðstjórana og á stundum sýslumenn til
að reka rjett sinn bjer á landi, svo sem til að taka skatta,
og ef þeir vildu koma einhverjum nýmælum fram, enda
komu þeir hvervetna fram sem erindisrekar og þjónar
konunganna, og báru alla-jafna þeirra nafn og veldi fyrir
sig. Löggjöf landsins var enn i'remur öll í höndum kon-
ungsins og Islendinga eður alþingis, án þess norska þjóð-
in ætti hinn rninnsta þátt í henni, er hefði eður gæti
haft nokkra þýðingu fyrir ísland. Loksins var og dóms-
vald allt í íslenzkum málum hjá konungi og alþingi, og
enginn dómstóll í Noregi átti um nein íslenzk mál að
segja. Að vísu getur það verið, að konungarnir meir
eður minna hafi í stjórn sinni leitað ráða hjá mönnum í
Noregi, og lagað sig eptir þeim, á líkan hátt og þeir
gjörðu í stjórn sinni, hvað Noreg snerti, en ráðaneyti
þetta, eður þó Jónsbókin á kveði, að konungur skuli styðj-
ast við ráð beztu manna, getur þó engan veginn hafa
breytt hinu öndverðlega sambandi milii íslands og Nor-
egskonunga, nje dregið Island undir Noreg, því bæði var
324
við þjórsá, en nú munu þær monjar undir lok liðnar.
Eitt sumar, er Eyvindur hafðist við undir Arnarfelli, fóru
tveir menn úr Ytrahreppi inn á afrjett til álptadráps og
grasatekju. Og einhvern dag sjá þeir mann þarágangi;
ber fundum þeirra saman, og þekkja þeir Eyvind, en ekki
sagði hann þeim satt til nafns síns. Ekki fundu menn
þessir bústað Eyvindar. J>að sumar stálu þeir íjelagar af
Ilreppamanna-afrjetti svo miklu af gangandi fje, að um
haustið eptir fjallgöngur ogrjettir þóttibœndum ekki ein-
leikið, hversu illa margur maður heimti; var þá farið í
eptirleit. Innst á afrjetti komu þeir á fjárbraut mikla;
hafði fje verið rekið austur sanda með jöklinum, og röktu
þeir slóðina allt þar til, er þeir komu að híbýlum Ev-
vindar. Bar þá svo til, að þeir Eyvindur sátu undir hús-
lestri, er byggðamenn komu; urðu þeirfjelagar þá naumt
fyrir. Greip Eyvindur þá ýmsa fjármuni sína, og sökkti
niður í fen eitt, svo hinir fundu ekki; en koinst sjálfur
undan með Höllu og Arnesi, og hlupu þau á jökulinn.
Byggðainenn ljetu greipar sópa um hreysi Eyvindar, og
fundu þar marga hluti; fannst þeim mikið uin, hversu