Íslendingur - 19.10.1861, Síða 5

93
X. Kreddur, sem sumir kalla bábiljur, hjegiljur, hjá-
trú, kerlingabœkur, eða hverjum öðrum nöfnum, sem
allt slíkt tjáir að nefna, sem eldri menn hafa lagt
nokkurn trúnað á.
[ 1. Víti, sem manni er sjálfrátt að varast.
2. Fyrirburöir, illsvitar og úrræöi, góðsvitar og fyrir-
hoðar fyrir ýmsu.
2. Fyrirboöar um veðráttufar og árferði, bæði í lausu
máli og ljóðum.
4. Venjur við hátíðahöld, tyllidaga og glaðninga.
XI. Leikir og töfl, þjóðleikirnirfornu og lýsingarafþeim,
sem enn kunna að loða eptir, dansleikar (vikivakar),
dansleikakvæði, og eins allir þeir leikir, sem eldri og
yngri temja sjer enn og hafa tamið. Hjer ríður ekki
einungis á að fá öll þau kvæði og kvæðabrot (leik-
kvæði), þulur og formála, sem hverjum leik heyra
fyrir sig, og taflvísur, heldur einnig hvað annað, sem
skýrt geti sem nákvæmast alla aðferðina í leiknum
og ganginn í taflinu1.
XII. J>ulur og barngœlur alls konar, hvort heldurþað
eru formálar fyrirleikum, barngœlur, sem mœður og
fóstrur kveða og raula við börn, til að hugga þau og
svæfa, eða þær vísur, sem börnum eru kenndar fyrst,
til að hafa af fyrir sjer, eða önnur endiieysa, sem
svo er kölluð; sumar þulur eru og gátur.
XIII. Gátur og þýðing þeirra, bæði í Ijóðum oj/ lausu
máli. j>ar að auki væri vel að safnað væri orðskvið-
um, málsháttum, heilræðum, sannmælum, spakmæl-
um, snillyrðum.
XIV. Kvæði og ljóðmæli, rímur hinar eldri og rímna-
flokkar, söguljóð, helgra manna kvæði, dansleika- og
vikivakakvæði (þau eru flest með viðlögum, viðkvæð-
um), og önnur kvæði; kvæðasyrpur og vísur alls kon-
ar, hverju nafni sem nefnast, sem ekki eru áður
prentaðar.
Allar sagnir, og lýsingar, og kvæði, og hvað eina,
sem hjer að framan er upp talið, óska jeg að safnendur
taki sem næst veröur komizt frásögn sögumanna, en kvæð-
in orðrjett eptir þeim, án þess neitt sje úr fellt eða í auk-
ið, nema annar viti gjör eða greinilegar, sem þá yrði að
geta sjer í lagi; ekki ætti heldur að skrifa á sömu blöðin
nema þær sagnir, sem hverjum flokki hlýða. neimildir
og sögumenn þarf að tilgreina alstaðar, og skýra þung-
skilin og sjaldgæf orð neðanmáls, eptir því sem sögu-
maður eða safnandi leggur í þau. Loksins tek jeg það
fram, að menn láti sjer enga læging að þykja, að tína
smált til í söfnum sínum, svo ekki sannist á oss hið
fornkveðna:
»því áttu svo fátt,
að þú nýttir ei smátt«;
því hvað smáar sem sagnirnar cru, verða þær fyrir því að
góðu gagni, þegar margt kemur saman, og fylla þá opt
hver aðra.
Reykjavík, 10. dag októbermánaíiar 1861.
Jón Arnason,
bókavörður við stiptsbókasafnið.
Um Grímsey.
Eitt af því, sem einkennir oss íslendinga frá mörg-
um öðrum þjóðum nú á tímum, er það, að þar sem ein-
1) Vera má, at) ekki verbi fleiri en eliefu flokkar í safni J)ví,
sem nú er verit) aí> prenta, sem þá kemnr til af því, aíi rúmib leyfl
þat) ekki eptir hinum umsamda arkafj'iida, en jeg býst vlö allt fyrir
J)a%, ab svo geti farií), ab þri'r flokkarnir, sem hjer á eptir eru taidir,
verbi prentabir seinna, og því er mjer eins mikil þókk i óliu þar ab
Idtandi, eins og á vibaukum vib fyrri flokkana ellefu, sem nú eru
taldir.
hver bráð fmnst endrum og sinnum, hversu stopul sem
hún kann að vera, þangað safnast menn eins og ernir að
hræi, eigi alveg ólíkt villiþjóðum, er lifa á veiðum og
dýrafœðu; þær hlaupa yfir grœnar grundir og bezta land
út í einhverja afkima, þangað sem dýrin hafaflúið undan
þeim; en þegar veiðin er uppi, þá liggur ekkert fyrir
nema sultur og seyra, eymd og volæði, hallæri og mann-
dauði. Yeraldar-reynslan er margbúin að sanna það, að
ekkert það land, þar sem jarðarrœktin eríbarndómi sín-
um, eða er harðla ófullkomin, getur nokkurn tíma náð
neinum talsverðum fólksfjölda, hversu frjóvsamt sem slíkt
land kynni að vera í sjálfu sjer.
J>að, að annað eins eyðisker og Grímsey hefur nokk-
urn tíma byggt verið, og er byggt enn þá, þar sem ágæt
svæði standa í auðn uppi um sjálft meginlandið, verður
eigi öðruvísi skilið en svo, að menn hœnast of mjög að
slíkum stöðum, þar sem einhverja bráð er að fá um
stundarsakir, án þess að íhuga, hversu hverful og ónóg
slík bráð er, til að menn geti haft þar nokkurn veginn
jafnt viðurværi og lífsuppeldi.
Yjer viljum nú nokkuð nákvæmar íhuga eyju þessa,
og skýra frá henni samkvæmt ritum kunnugra manna.
Grímsey liggur eins og kunnugt er, úti í reginhafi,
12 mílur frá Akureyri á Eyjafirði og 16 mílur í útnorður
undan Húsavík. Hún er norðurundir 67. mælistigi norð-
lægrar breiddar, og er talin 1800faðmar á lengd, og900
faðmar á breidd; í eðli sínu er eyja þessi nokkurs konar
stuðlabergstindur, sem jarðeldur hefur skotið upp úr sjón-
um; hún er að miklu leyti mjög jarðvegslítil, ogtjáist að
vera mjög sendin og eydd af hafróti og ísagangi. Öllum
ber saman um, að henni hafi á síðari öldum farið mjög
svo aptur, og Ólavius, sem ritaði ferðabók sína 1780, fer
þar um svo felldum orðum: »Fyrir 50 til 60 árum segja
menn að verið hafi 11 býli á eyju þessari, og mátti á
þeim hafa 24 kýr, og að því skapiaf ásauð«; en nú segir
Johnsen i bók sinni um jarðatal hjerálandi: »Túnrœkt,
svo nokkru nemi, verður hjer varla komið á vegna ísa
og bráðviðra meiri en nokkurstaöar annarstaöar á land-
inu. Reki sá, sem staðnum ber, hrökkur eigi nærri til
nauðsynlegs viðurhalds húsanna, og það því síður, sem
menn neyðast til, að hafa hann með fram til eldsneytis
vegna staklegasta eldiviðarskorts, þó sparsemi mesta sje
við höfð; enda rekur sum árin ekkert«. það er mælt,
að á Grímsey sjeu nú 4 nautkindur, og hjer um bil 80
fjár, og er þetta þá allur bústofninn fyrir 56 eyjarbúa, er
þar eru nú, en að öðru leyti draga þeir fram lífið með fugla-
veiði og fiskiveiðum, þegar gæftir eru. Fugl sá, er þar fellur,
errita og fílungi, og til þessað skilja, hve aðgengilega og
heilnæma fœðu Grimseyingar verða að leggja sjer til munns,
þarf eigi annað en lesa ferðabók þeirra Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar, bls. 625, en þar segir svo:
»Til að ná lýsistegund þeirri, er fugl þessi (sumsje fíl-
unginn) spýr frá sjer, er bundið fyrir hann framan og
aptan, svo ekkert spillist, og er fitutegund þessi etin í
stað smjörs við hörðum fiski«, og má slíkt vel kallaneyð-
arkost, og engu betri en þann, er Skrælingjar leggja sjer
til munns, og er lionum þó viðbrugðið. J>á er nú sagan
litlu betri, þegar um vatnið er að tala, því það kvað að
vitni þeirra fjelaga bæði vera óhreint og mjög daunillt,
og mjög opt er sagt það verði skemmt og rotið, og halda
menn, að skemmd þessi valdi sjúkdómi þeim, er allir
framandi fá, sem neyðast til að lifa á eyðiskeri þessu.
Bjarni Pálsson segir, að sjúkdómur sá, er aðkomum^nn
fái á eyju þessari, sje nokkurs konar vatnssýki í öllum lík-
amanum, sem hlaupi út í sár, og líkist holdsveiki, og held-
ur hann, að þetta komi af hinni óheilnæmu fœðu og hinni