Íslendingur - 30.04.1862, Blaðsíða 3

tl
ingurinn Sveirm Borchmann Iíersleb. Stúdentar, er tóku
1. próf og teknir voru inn á háskólann, voru 18. Ilinn
mesti skortur var á bókurn og öllum lærdóms-áhöldum,
þareð ekki var voganda, að senda yfir hafið, sem var ó-
kyrrt af fjandmönnum, þann hluta af bókhiöðunni í Iíaup-
mannahöfn, er háskóla vorum bar, og var honum jafnvel
líka haldið eptir í Iíaupmannahöfn um hríð, eptir að ríkin
voru orðin aðskilin, af ruglingi þeim, er komst þar á öll
opinber málefni. Hvað meira var, háskólakennendurnir
höfðu neyzt til þess, að skilja eptir i Kaupmannahöfn
bœkur þær, er þeir sjálfir áttu, þar eð þeir höfðu orðið að
ferðast til Kristianiu gegnum Svíþjóð um örðuga og krók-
ótta vegu, og urðu þeir því að opna skólann, treystandi
einungis á lærdómsfjársjóðu þá, er þeir höfðu numið og
mundu; en ákafinn og iðnin bæði bjá kennendunuin og
lærisveinunum, sem var framúrskarandi, sigraðist á öllum
tálmunum, og bœtti upp allt það, sem á skorti. Árið eptir
var háskólakennendunum fjölgað, og síðan hefur einlægt
málefni þetta verið svo góðfúslega styrkt og prvtt bæði
við örlátsemi stjórnarinnar, og líka einstöku manna, að
nú er svo komið, að vjer, sem höldum hátíð í minning
þess, að háskóli vor er búinn að standa í hálfa öld, höf-
um nú sannlega nógu stóran og ríkan háskóla, eptir á-
standi þjóðfjelags vors; því vjer höfum nú 33 reglulega
háskólakennendur, og 2 aukakennendur; 10 undirkennendur
eður stipendiarios ; eigum bókhlöðu,sem eru í hjerumbil
150 þúsundir bóka, eins önnur vísindaleg áhöld, og gripa-
söfn ekki óálitleg, og sem hafa svo miklar tekjur á ári
hverju, að þau geta farið dagvaxandi, og árlega ganga nú
á háskólann hjer um bil 500 stúdentar.
Jafnvel þó það sje nú auðsætt, að háskóli þessi, sem
settur er eins og á yzta útkjálka jarðarinnar, hvorki geti
orkað eins miklu í að þýða og efla vísindin, sem sumir
aðrir háskólar, er settir eru á hentugri stöðum, nje geti
því fengið jafnmikla virðingu og þeir, þá höldum vjer
samt, að hann, hvernig sem hann er, hafi ekki barizt með
öllu frægðarlaust, og að hann hafi trúlega lagt sinn stein,
hversu lítill sem hann kann að vera, í byggingu musteris
mannlegrar þekkingar. En hvernig sem þessu öllu er
varið, þá er enginn sá, að hann ekki sjái, að háskóli vor
hefur verið þjóð vorri og þjóðveldi voru sannarlega til
mestu verndar. Enn fremur mega menn álita, að það
hafi ekki átt lítinn þátt í því, að þjóðveldi vort loksins að
nokkru ieyti varð frjálst, og ekki öðrum háð, að með því
búið var að stofnsetja háskólann skömmu áður, hafði
þjóðin þann stað, er hún eins og gæti horft á, og þar
5
í júnímánuð 1851 varð fyrir honurn fljót eitt mikið og
frítt, og frjófsamt land á báðar bliðar; það var Zambesi-
fljót. J>að er geysimikið vatnsfall, kemur norðan og vest-
an af örœfum og rennur austur um þvera Afríku út í
sundið milli Mosambik-strandar og Madagaskar-eyjar.
Halurinn, sem Zambesi rennur eptir, er ákaflega breiður
og margbreyttur að landslagi; áin flœðir þar víða yfir
stórar sveitir einu sinni á ári, eins og Nílá í Ægyptalandi,
og eykur það frjófsemi landsins; þar vaxa pálmaviðar-
skógar1 miklir og margskonar aldini, og ótölulegur grúi
er þar af vmsum dýrum og fuglum. f>egar fram líða
stundir er enginn eli á, að menntun og auðœfi ryðja sjer
til rúms í löndunum fram með Zambesi, og þar verða þá
bústaðir handa miilíónum manna, sem nú eru ekki nema
1) Pálmaviíiiirinn á einkum heima í hitabeltinu, og er einhver hin
barfaita viiiarteguml á jöritu, ba-.l)i til írianneldis og til smíba. Menn
segja, ab af þeim vitii sjeu til 600 tegunda; sumar þeirra eru tijáa
liurstar og verþa allt ab 500 feta á hæl). — Menn segja um páluiaviib-
inu, at) haun sjo „skógur yfir skógi .
sem hún gat gjört sjer vissa von um, að hugvitið ogvís-
indin mundu með krapti sínum viðhalda frelsi sínu, auka
það og sífelldlega útbreiða með hinum yngri árunum; og
von þessi brást ekki, því þó það sje síður hœfilegt, að
stoera sig af öðrum hlutum, virðizt sem háskóli vor geti
með sanni sagt um sig, að hann ætíð hafi hlynnt að sannri
og fölskvalausri ást á ættjörðu vorri, og að sú gjörvalla
stefna í lærdómsiðkunum, sem hann hefur fylgt, og hug-
arfar það, er liann hefur innrœtt mönnum, hefur ekki átt
minnstan þáttinn í því, að styrkja frelsiselskuna meðal
allrar þjóðarinnar, og setja henni hin rjettu takmörk.
Með því nú þessu er þannig varið, þá er sannlega
full ástœða til þess, að vjer höldum minninguna um stofn-
un þessa háskóla með hinni mestu gleði, og um leið og
vjer dáumst að þeim heppnu framförum, sem orðið hafa
á þessum 50 árum, og láni því, er vjer nú höfum að
fagna, þá látum oss ekki verða það á, að lítilsvirða hina
litlu og veiku byrjun og einfaldleika forfeðranna. Vjer
skulum heldur með því, að dást að dyggð forfeðranna og
sálarhugrekki og stillingu þeirra, sem látandi sjer lynda,
þó þeir hefðu lítið við að styðjast, og treystandi guði og
sjálfum sjer, þorðu að leggja út í það, sem mest reið á,
og höfðu allan hugann á aðalatriðinu, en gátu síður hirt
um hið einstaka, styrkja oss í því að hemja þann hroka
og bleyðuskap, sem meðlætið og gnœgtin svo anðveldlega
afsjer getur, er væntir, að allt gott muni streyma að sjer
utan frá, hefur mætur á þessum smámunalegustu vísinda-
iðkunum, og leitar sjer með þeim hjegómlegrar frægðar.
Til þess að styrkja huga vorn í þessu, virðizt hátið sú,
er vjer nú ætlum að fara að halda, í mesta máta muni
geta leitt, og skulum vjer á henni renna augum vorum
yfir allt svæðið í einu, sem vjer erum búnir að fara, og
gjöra oss Ijósa hugmynd um málefni þetta, svo vjer get-
um sjeð og djúpt innrœtt hugum vorum, hvernig það ein-
lægt hefur verið á hverjum tíma.
En þegar háskóli vor, sem ernú að enda 50. ár sitt,
ætlar að fara að rifja upp fyrstu ár sín, og eins og tengja
og festa sig við fyrstu byrjun sína, þá getur hann ekki
annað, en iátið sjer koma til hugar, að þó hann sje eign
þessarar þjóðar, heyri hann þó eptir eðli sínu til alls hin*
lærða heims, og sje einkum með nokkurs konar nánu
bandi tengdur öllum háskólum og œðri menntastofnun-
um, hvar sem þeir eru. Eins og vjer þess vegna viljum,
ef ástœður nokkurs útlends háskólakennara, meistara og
stúdents skyldu leyfa þeim að heiðra og prýða þessi há-
tíðarhöld vor með návist sinni, bjóða þeim til þeirra með
6
fáar þúsundir; gufuskip ganga þá upp og niður eptir
Zambesi, þar sem nú er ekkert. það er ekki nærri manns
aldur liðinn síðan að ekki eitt gufuskip gekk eptir Missi-
sippifljóti í Norður-Ameríku, en 14 ár eru nú síðan að
talin voru frek 1200 gufuskip, er gengu eptir því fljóti.
þegar Livingstone hafði sjeð hvernig þar var ástatt og
hvað þar mætti gjöra fyrir hinar komandi kynslóðir, var hann
skjótur til ráða: hann sneri við aptur suður í Ivólóbeng
og Kúrumannasveit, og ljetti eigi fyr en hann kom suður
í Capstað; þaðan sendi hann konu sína og börn til Eng-
lands, og árið eptir (1852) lagði hann en af nýju á stað
norður í land. En er liann kom norður í Kolóbeng, þar
sem hann hafði, eins og áðurersagt, haft aðsetur, byggt
sjer hús og safnað bókum og ýmsum hlutum saman, þá
var búið að brenna það allt og eyða, því óvinasœgur hafði
gjört árásir inn í landið og farið þar sem logi yfir akur.
Ilann hafði þar því enga viðdvöl og hjelt úfram. Yorið
1853 náði hann norður í Makólóla-lönd og hitti Sekeletu
þjóðliöfðingja, sem þá var orðinn, son Sebitúana. Hjá