Íslendingur - 04.10.1862, Blaðsíða 7

79
það annast lífið í bóndans kvikfje, svo hann liafi þess not
á einom tíma.
J>ví skal útigangur kosta 6 álnir? — því hann hefur
nokkuð af hvorutveggju: nyt af ásauð um sumar, og ull
af geldfje, og daglegt gagn af hestinum, en heldur hvoru-
tveggja við lífið um veturinn, og það með svo litlu bónd-
ans erviði. því skal hann þá ekki kosta meira? — því
þar með er conjunctum æíiutír, að þetta er ei svo aldeilis
víst í hendi sem kýr á bási, og bóndinn kann það ei svo
dýrt út af sjer að selja sem fóðrin, og engin er nyt af
útigangspeningi um vetur.
NB. Almennt er að gefa fyrir haga eins hests um
árið, þar sem grassveitir eru góðar, löálnir í beztu aur-
um, eður 20 álnir í lakari aurum.
Sú xx hndr. jörð, er nú hefl jeg um talað, skal hafa
torfristu og stungu sem til húsabótar þjenar og til að búa
um hey; hún skal og hafa vatnsból sumar og vetur, ekki
fjær en 1 hndr. málfaðmatólfrætt. Hún skal og hafa eldi-
viðartak í sínu landi, annaðhvort af hrísi, skógi, torfskurð
eður þangi, í þeim öllum stöðum sem ei mega tún tað-
falls missa, svo þeim nægi það, sem ei þarf til eldingar.
Nú vantar eittlivað af þessu, þá skal það skerða landskyld
jarðarinnar, sem hitt kostar úti að kaupa, en ei fellur af
jarðarverði ef hún fæðirsvo kvikfje, sem áður ermælt (því
að hús eru góð, en tíund gelzt in publicum). En ef
vatnsból er meir í fjarska en fyr segir, þá skal það skerða
landskyld, sem eidiviður kostar til að þýða snjó fyrirpen-
ing um vetur, i þau mál, sem fullgildum mönnum er ei
fært að brynna kúm í vatnsbrunni.
Nú hefur jörðin alla fyrtalda kosti, þá skal landskyld
í skileyri gjaldast, en þó engu því, sem utanhjeraðs þarf
til að kaupa, og engu því af jörðu teknu, sem sú jörð
ekki gefur, og aldrei meir í fóðri en sjöttungur landskyld-
ar, nema bóndinn beiðist. Allan skileyri skal með reiði-
peningum leysa mega, nema fóður eitt, það skal ei með
peningum leysast, utan grasleysis- eða óþerra-sumar sje
undan gengið, svo bóudinn ei sje svo' að heyjum búinn,
að hann megi sínu kvikfje svo bjarga, sem áður skilur.
Hvergi skal bóndinn vera skyldugur að ílytja land-
skyld í kaupstað, nema kaupstaður sje á leið hans, í mill-
um og landsdrottins, eður skemmra sje til kaupstaðar en
til landsdrottins, og hvergi skal bóndinn lengra fara með
afgipt jarðar en tvær dagleiðir á fram, og það þó alls hvergi,
nema þar sem svo er langt lians í millum og landsdrott-
ins; en búi landsdrottinn nær honum, þá er bóndinn eigi
skyldugur lengra að fara en lieim til landsdrottins.
41
tirðu seld fyrir eitthvert lítilræði, eins og fágætir hlutir.
Á þessum ferðum sínum tók Eiríkur aldrei meira en eitt
egg úr hreiðri, ellegar, ef eggið var ekki nema eitt, þá
ljet hann það liggja kvrrt, til þess að gjöra ekki veslings-
móðurina barnlausa. lionum kom opt til hugar, hvernig
móður hans mundi verða við, ef hún missti hann, og þá
tók hann jafnan í sig dug, baðst innilega fyrir, og hugs-
aði með ákafa um það, hvað hann gæti gjört henni til
ánægju, og hvað liann ætti að leggja hart á sig til þess.
Eitthvert kveld í desembermánuði, í kulda og hrá-
slaga-veðri, fór Eiríkur á bát með föður sínum og tveim
mönnum öðrum einhverra erinda til næstu eyjar. Sjó-
vegurinn var ekki meira en þrír fjórðu hlutir úr viku; en
hættulcgur var hann bæði af blindskerjum og afarmiklum
straumi, sem ætíð er þar. þegar þeir voru á heimleið-
inni, kom snögglega bylur í seglið öfugt, og hvolfdi bátn-
um. Eiríkur og faðir lians komust á kjöl, en samferða-
menn þeirra sáust ekki framar. feir höfðu hvorki ár
eða spýtu til að stýra með, og hlutu því að láta berast
Nú ber jörðin eigi meir en 19 kúgiidi, þá skal hún
þó heita xx hndr., en ekki mega fóður í landskyld taka
nema bóndinn beiðist.
Nú fæðir hún einu kúgildi meira, þá skal hana þó
eigi dýrri kalla en xx hndr., en því heldur má nokkuð af
landskyld í kvikfje taka, og þó aldrei meir en fjórðung
landskyldar af xxhndr. jörðu.
Nú fæðir hún tveim kúgildum meira, þá skal þó enn
ekki kalla dýrri jörð en xxhndr., en vera má þó þá, á-
samt kvikfje, vaðmál áskilið, og þó aldrei meira en fjórð-
ungur landskyldar í vaðmáli. Ekki skal fóður auka. En
vilji landsdrottinn og bóndi heldur auka landskyld 12 áln-
um, en taka eður gjalda svo mikið í vaðmálum og kvikfje,
sem nú var mælt, þá skal bóndinn ráða hvort hann vill
kjósa. (Framhaldið síðar).
é og je.
III.
í fyrstu grein um þetta mál (ísl. III. 39) er sýnt of-
an á, hvernig j sje undir komið í: hjelt, fjelt, (af falda),
hljett (af blanda), hjelik, fjeltlt, fjell, bljes, rjeS, Ijet, grjeb
hjet, Ijék, bljet (af blóta); og í annari grein (ísl. III. 58)
er vísað á ritgjörð, sem ekki er ólíklegt að skýrir menn
og óhlutdrœgir muni hlíta, þó hún sje stutt. Nú skal
nefna 4 orð—þjer (fleirtölu), Ttnje, trje, fje — og benda
á ætterni þeirra, að því leyti, sem hjer þykir þurfa:
1, Rask hefur tekið fram (í Samlede Afhandlinger
I, 218—19), að pjer (t. a. m. í orðatiltœkinu sœlir veri
pjer) sje komið í staðinn fyrir jer (svo að sœlir verið
— eða veriþ — jer sje hinu upphaflegra), og kemur
það prýðilega heim bæði við ritshátt fornbókanna og
uppruna orðsins. jer á íslenzku er jus á gotnesku1,
og liggur í augum uppi, að hjer mætir stafur staf: j
er óbreytt2; u snj^st í e; s verður r að vanda sínum3.
2, Knje er lmiu á gotnesku4. hn er óbreytt; i er j; u
snýst í e, eins og í jus.
1) Somnleibis á litversku og send; en þó mel) seiut U í peim
bá(5um.
2) GotuesUt ) ! npphafi orts breytist ekki í annan staf á íslenzku
(ísl. )U, t. a. m,, er ja á gotn.); en opt (ati tiltóln) er þat) nií)ur
feilt: ungur & ísi. er juggs (þ. e. jungs, fyrir jungas) á gotn.
(sbr. jung á þjóbversku); mánaþar-nafnií) ýlir (af júl, jól) er sama
orí) og jiuleis í gotneskn; o. s. frv.
3) Hjer nœgir at) bera sainan ísienzku oríiin fótur, liður, (þl'l)
Jærir lí framsóguhætti), vií) hin gotnesku fotllS (þ. e. fótus), liþUS,
' (pu) laiseis.
4) A forna þjnþvcrsku huiu, hnio, hnie.
42
fyrir falli og vindi. það var óðum að hvessa, og bæði
áfallandi rökkur og bleytukafald gjörði það að verkum,
að þeir sáust ekki úr landi; en samt höfðu þeir von um,
að þá mundi bera að landi, ef vindurinn hjeldist við sömu
átt. En þetta brást, því innan skamms snerist vindurinn,
og þá rak aðra leið. Aumingjabátinn litla, sem opt Iiafði
mætt hvassviðrum og komizt vel af, rak allt af lengra og
lengra þangað, sem dauðinn var vís fyrir stórsjó og klett-
um. Nú rekur þá fram hjá bœjum, en enginn sjer þá,
og enginn heyrir köll þeirra. Ljósin sjást á bœjunum
og fólkið er að safnast þar saman í kring um lilýjar og
notalegar eldstór, en það veit ekkert af, að menn sluili
reka fram hjá dyrum þess.
Nú kom Eiríkur auga á eitt ljós, sem var bjartara
og bar hærra en hin önnur. Hann veit, að móðir hans
hefur sett það í gluggann til leiðbeiningar þeim, og að
hún bíður þar og er að biðja fyrir honum; hann vikn-
ar snöggvast og lnigsar um hreiðrið utan í brekkunni,
sem liinn grimmi Ægir er búinn til að ræna. En þegar