Baldur - 15.05.1868, Blaðsíða 2

26
varð prestur, reyndi hann til að koma á barnaskóla í Reykja-
vík, en sú tilraun varð ágangurslaus. Meðan hann var
prestur, kenndi hann stöðugt hinn venjulega skólalærdóm;
kenndi sumum undir skóla, en útskrifaði suma, annaðhvort til
liáskólans,eðatil þessað verða prestar, sem þá var tíðkanlegt.
Þáerhannvarorðinnbyskup, hófhann yfirreiðir (vísitazíuferðir)
til nokkurra hinna fjarlægustu hjeraða landsins ; en,semeðli-
legt var, gat hann eigi annað því, að fara um allt landið,
svo að eflaust eru eigi fáar sóknir til, sem engi byskup
hefir í komið í 80 til 100 ár, eða að minnsta kosti eigi
síðan byskupsdæmin voru sameinuð (1801).
Með því að stofna prestsekknasjóðinn hefir Helgi bysk-
up Thordersen unnið það verk, er að góðum notum mun
verða, þá er fram líða stundir. Á hans dögum hafa og
ýmsir sjóðir, er undir stjórn byskupsins eru, fengið þann
vöxt og viðgang, sem vonandi er, að verði að miklu gagni,
þá er fram líða stundir. Á fyrstu árum byskupsdóms síns
kom hann fram með tillögur um nýtt fyrirkomulag á kyrkju-
legum málefnum, einkum með því að koma betra lagi á
prestastefnuna (synodus); en tillögur þessar höfðu engan,
eða að minnsta kosti mjög lítinn, árangur (umburðarbrjef
8. d. marz-m. 1850; sjáYiðbæti við fræðimannalal Erslevs,
III. 399).
Helgi byskup Thordersen var á íslandi talinn einhver
hinn ágætasti kennimaður. Það, sem einkenndi ræðurhans,
var kraptur og næm tilfinning, svo að margir báru hann
saman við hinn fræga byskup Jón Vídalín, höfund að hinni
orðlögðu postillu. Það er sögn manna, að hann hafi haft
í hyggju, að láta prenta einn árgang af ræðum sínum, en
hafi hætt við það, er hann komst að því, að hinn nú ver-
andi eptirmaður hans, Dr. Pjetur Pjetursson, hafði þegar
tekið sjer liið sama fyrir hendur. l'annig er ekki annað
prentað til eptir hann, en einstakar tækifærisræður, á víð
og dreif í ýmsum útfararminningum, og ræður við vígslu
latínuskólans og prestaskólans í Reykjavík.
BRJEFKAFLI.
Þjer segið sem aðrir þarna í Reykjavík, að vjer sveita-
bændurnir hugsum aldrei um annað, en baulurnar vorar
og rollurnar; en er þá nokkur óvirðing í því fyrir oss, að
hugsa um þessar skepnur, sem öll atvinna vor og bjarg-
ræðisvegur er kominn undir? Jeg held fjarri því, einungis
að vjer gætum hugsað um þetta til nokkurrar hlítar; land
vort væri auðigra en það er, ef hver bóndinn eður búandi
maðurinn gæti, fremur en nú tíðkast, fundið útvegu tíl að
bæta kýrkyn sitt og fjárkyn, svo að bæði kýrnar og ærnar
yrðu mjólkurmeiri og kostbetri, en þær eru nú almennt,
og um leið feitlægnari, og ærnar þar að auki harðgerðari
og ullarmeiri; þá ætlum vjer og að hugsa um, hvernig vjer
gætum bælt tún vor og aukið þau út, og eins engjarnar,
svo að vjer bæði gætum haldið fleiri kýr og ær, en vjer
nú gjörum, — livort ómögulegt væri fyrir oss, að friða land-
areign vora, í hið minnsta túnin og kann ske engjarnar og
afslýra sandfoki og öðru, sem nú tálmunarlaust eyðir jörð-
um vorum. Og vjer bændurnir höfum lángt um íleira að
hugsa um, ef vjer hirtum og kynnum að gjöra það, til að
bæta landið og búsæld vora, en þetta, sem jeg hefi nú
talað. t
En um hvað eruð þjer þá kaupstaðarbúarnir að hugsa,
til að koma landinu á fram? fjer setjið upp engar verk-
smiðjur hjá yður, til að vinna ullina með ljettu móti, og
búa til úr henni klæði og vaðmál og alls konar prjónfatnað.
Ekkert er hugsað um, að hlynna að innlendum handiðna-
mönnum, eða koma á fastann fót alls konar innlendum fatn-
aði með eðlilegri kunnáttu, sem að öll siðuð lönd þó gjöra,
og hafa ómetanlegt gagn af, og ekki gætu staðizt i því
liorfi, sem þau nú eru, ef þessa væri ekki gætt. Lítið þ
gjörið þjer til að bæta aflabrögðin, eður til að koma verzl-
uninni í betra horf; enga sjóði stofnið þjer til almenn-
ingsheilla; komið eigi á fót brunabótafjelagi fyrir hús
yðar; og svona get jeg þá ekki sjeð, að þjer takið
oss sveitabændunum fram, að það sje teljandi. Mjer sýn-
ist sama deyfðin hjá yður, sem oss. En eigum vjer nú
eigi hvorirtveggju að sofa í værð, þangað til þeir vekja oss,
sem settir eru til að stjórna oss? Fyrst jeg fór að hripa
þjer þelta, þá verð jeg að minnast á lítið eitt íleira.
En hvernig ætli mjer nú gengi, ef jeg kem með málið
mitt fyrir landsyfirrjettinn? Ætli jeg geti fengið, að hann
N færi það þar fyrir mig? Það er þó ónáttúrlegt, að menn
eigi skuli mega fá þann til að færa þar mál sitt, sem mað-
ur treystir bezt til þess, og að menn skuli í því vera
bundnir við þessa tvo málsfærslumenn, sem báðir kunna
að vera góðir menn, en sem maður þó ekki þekkir til
lilítar, sízt þeir sem eiga heima langt í burtu. Mjer finnst
þetta sje að gjöra menn ómynduga. Látum fasta máls-
færslumenn vera nauðsynlega í opinberum málum, en flýt-
ur þar af nokkur rjettur fyrir stjórnina, til að neyða upp á
menn í prívat-málum þessum málsfærslumönnum sínum?
Jeg get ekki skilið það. Mjer finnst, að vilji hún endilega, |
að menn sjeu bundnir við þá, ætti hún að láta þá vera í
liið minnsta þrjá, svo sá, sem seinna yrði til að útvega sjer
talsmanninn, eigi væri neyddur til að taka hinn, er mót-
partur hans ekki vildi og gekk fram hjá. Jeg held það
væri langt um betra fyrirkomulag, en það, sem nú er, ef
stjórnin annaðhvort fjölgaði málsfærslumönnum við lands-
yfirrjettinn, svo þeir yrðu í hið minnsta þrír, eður þó hitt
heldur, að hún gæfi þar málsfærsluna í privat-málum al-
deilis lausa. Um þetta áríðandi málefni ættu landsmenn
vel að hugsa almennt, og safna um það bænarskrám til
næsta alþingis, er beiddust þess, að málsfærslan við lands-
yfirrjettinn í öllum prívat-málum væri gefin laus.
Hvað líður læknamálinu? Kemst spitalinn á? Yerður
hann ekki byggður á túnunum við Reykjavík, en ekki í
bænum sjálfum? því jeg álít óhollara að hafa slíkar stofn-
anir inni í bænum sjálfum.