Baldur - 07.11.1868, Blaðsíða 3

63
því að þetta eru ekki ýkjur eintómar; enda er sjón sögu
sögu ríkari fyrir hvern, sem að því vill gæta. Förum upp
á holt og hæðir, þar sem víðsýni er gott yíir sveitirnar, og
gætum að, hverjar þær skepnur eru sem mest ber á í hög-
unum; eru það ekki víða hrossin? Gætum að búnaðartöfl-
um hinna síðustu ára, og þó þar kunni ekki ekki að koma
öll kurl til grafar, þá geta þær því fremur sýnt oss hve
hrossa fjöldinn er orðinn óhóflega mikill í samanburði við
arðpeninginn. Omkvartanir manna yfir hrossafjöldanum ern
því sannarlega á rökum byggðar, og mun varla ofmikið
sagt þó sagt sje, að hrossafjöldinn sje í ýmsum stöðum
orðinn annað mest vandræði næst fjárkláðanum. Þegar
vjer berum saman búnaðartöflurnar núna og fyrri, þá sjá-
um vjer raunar, að hrossaljöldinn hefir atdrei orðið jafn-
mikill og nú er hann. tað hefir annars optar en núna
hent oss íslendinga, að hleypa upp of miklum fjölda af
hrossum, án þess að hyggja að því, hvort landið gæti bor-
ið hann sjer að skaðlausu, eður hvort honum yrði bjargað
frá horfalli í harðindavetrum. Hross eru bæði þurftarfrek
og þar hjá nærgöngul jörðu og högum; hafa forfeðurvor-
ir þegar lekið eptir þessu og lagt það niður fyrir sjer, enda
gjört grein fyrir því í landslögunum. Þar er talið að hross
þrjeveturtog eldrasje í högum við tværkýr, en tveggja vetra
og yngra við kú? Eptir þessu hafa þeir viljað láta fara
þegar telja skyldi hross í haga til móts við annan fjenað. En
nú lýtur helzt út fyrir að menn sjeu búnir að gleyma þessu.
Ýmsir merkilegir rithöfundar og búmenn þessa lands, hafa
hver eptir annan varað íslendinga við, að hleypa upp of
miklum hrossafjölda; hafa þeir vel sýnt fram á hvílík ráð-
leysa slíkt væri, og hve illar afleiðingar það hefði. Vjer
skulum þvi tilfæra hjer álit nokkurra þessara manna um
þetta efni. Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson segja svo
í ferðabók sinni. »Á Norðurlandi eru annars fleiri hross
en í nokkrum öðrum hluta íslands. Engin rök geta menn
þó leilt að því, að þetta hafi svo verið í fornöld; munu
landsmenn að vísu hafa tekið upp á þvi, að hafa þennan
mikla hrossafjölda í þá tíð, er lifnaðarhættir þeirra breytt-
ust og þeir tóku að sækja veiðistöður í aðra landsfjórð-
unga. Það er ómótmælanlegt, að slíkur hrossafjöldi er yfr-
ið skaðlegur landbúnaðinum, og að hann er ein af þeim
orsökum, er minnkað hefir verð jarðanna. Mestur er þó
hrossafjöldinn í Skagafirði; elska Skagfirðíngar mjög hesta,
enda er þar fjöldi reiðmanna. Menn játa að hrossafjöld-
inn hafi gjört Norðurlandi mikinn skaða, einkum Skagafirði.
Hross bíta eigi að eins grasið, en yrja þar hjá upp gras-
rótina, einkum þó þær rætur, sem ekki eru nógu fastar;
draga þeir gjarnast upp alla kólfana er grösin eiga að
spretta upp af. Það er ekki sjaldgæft að einn bóndi eigi
50—100 hrossa og þar yfir, enda þótt hann eigi ekkinema
4, 6 og 8 kýr. Allir vita að þetta er þvert á móti búskap-
arháttum annara Norðurálfumanna, einkum þó helzt hinna
norrænu þjóða, er hafa hross og sauðfje sem minnst mega
þeir á móts við nautpening, og má sanna það af sögun-
um, að íslendingar í fornöld hafi fylgt sömureglu« Ferðab.
E. og B. 2. Dl. bls. 700—702. í ritum hins íslenzka Lær-
dómslistafjelags segir Ólafur stiptamtmaður svo í ritgjörð
sinni tim hesta: »Þótt nú hestar sjeu svo gagnlegir og
svo öldungis ómissandi, sem sagt er, þá má þó enginn bú-
maður fjölga þeim svo um of, að búsmali líði þar fyrir
þröng eður sult í heimahögum. Að of miklum hestatjölda
er ekkert gagn, en skaði búinn bæði högttm, er af þeim
troðast og rótnagast, og eins málnytunni, er gjörir land-
manninttm þá eigi helmings gagn. Vitanlegt er hvað Grá-
gás segir: telja skal hross þrjevett við kýr tvær, eður eldra;
tvævett hross við kú eður yngra, skalat fyl telja (Grg.landa-
br. þ. 9. kap). Og þótt Jónsbók lini nokkuð á ítölu hrossa
í haga móti kúm (Landabr. b. 4. kap.) þá sjest þó augljós-
lega hvað skaðvænni fornaldarmenn hafa álitið hross en naut-
pening fyrir hagana. Prófastur sjera Björn hefir í sínum
Atlagetið hins sama (bls.l42) og Eggert vísilögmaður og Bjarni
læknir segja i ferðabók sinni um ísland, að of mikil hesta-
mergð hafi með öðru fleiru orsakað jarðagózins rírnun
bæði að verði og hundraðatali, til allra mesta skaða fyrir
landið. Lesið hefir jeg skynsamlegt klögunarrit núverandi
sýslumanna í Skagafjarðar- og Eyjafjarðarsýslum, yfir of
miklum hestafjölda fyrir seinustu harðindin (1783—84) í
þerrra hjeruðum, er þeir segja, að horfi landgagninu bein-
línis til mesta skaða, sem rjett og satt er í allan máta.
Eigi má því móti mæla, að þar sem frá 50—100 hross ganga,
en eigi yfir 6 eður 8 kýr, þar kunna þær litið gagn að
gjöra, en landið sundur treðst og upp bízt ár frá ári af hross-
unum, þar til það loks verður til lítils eður einskis liðs.
Það hygg jegnógan hestaljölda á heimili hverju, þá góður
skatlbóndi til sveita á 10 hross, lakari bændur 5 cður 6,
sjávarbændur 4 og hjáleigumenn 1 eður 2. Embættismenn,
er hafa margt fólk og þurfa langar ferðir að gjöra, þurfa
fleiri hesta við, eptir þeirra útrjettinga ásigkomulagi. Fram-
ar þörfum ætti þeim þó enginn að fjölga landinu og bú-
and-fólki til mikils skaðræðis« (Lrdl. Flr. 8. b. bls. 47-49).
(Framhald síðar).
BÆTA SKYLDI HVEH BRESTI SÍNA.
Eins og flestum mun kunnugt vera, er víðast með sjón-
um, og ekki sízt hjer í vorum fátæka Rosmhvalaneshreppi,
svo ástatt, að mikill bjargræðisskortur á sjer stað, því að
bæði var aflaleysi mikið næstliðna vertíð, og svo heílr það
bætzt á, sem eiga mátti víst, að kornmatur hefir sárlítill
fengizt í kaupstaðnum okkar, þar sem segja mátti að ekki
væri nema ein verzlun, sem gæti látið korn af hendi — og
hvað var það meðal margra, einkum þegar svo litlar byrgð-
ir voru hjá þeirri verzlun, sem að undanförnu hefir hjer
haft mestan krapt? Nú voru menn líka í stórskuldum bæði
við þá verzlun og aðrar, svo að ekki þarf að lá kaupmann-
inum, þó hann seldi heldur korn sitt, þeim sem gátu
keypt, en að lána fátæklingunum í skuld á skuld ofan. Að