Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1996, Side 81

UM NÁÐHÚS
85
Í7. mynd. Þau lálafara vel um sig á setunum. Þetta málverk frá 1765 gefur hugmynd um
að margra setu kamrarnir liafi verið notaðir jafntfyrir bœði kynin. Sama ár og málverkið er
málað gaf Björn Halldórsson í Sauðlauksdal út bókina Atla sem hanti skrifarfyrir bænda-
syni þar sem hann segir þeim hvernig best sé að hefja búskap, hvernig skuli standa að hús-
byggingum og rœktun landsins. Hann minnist hvergi á að (slenskir bœndasynir megi gera ráð
fyrir að hafa sömu þatfir og þessi heiðurshjú því hann talar hvergi um tiáðhús og minnist
varla á þatin frábœra áburð sem frá þeitn kom. Myndin er í lofti kamars á von Echstedtska
gárdeti, Kila í Sáffle kommun ( Svíþjóð. Ljósm. Bertil Ludvigsson, Vármlands Museutn.
þrekk hafa nokkrir nýtt á maturtareiti og meint bestan áburð vera; en
fyrir utan það að hann er bæði viðbjóðslegur og ekki hreinlegur með-
ferðar.“44 Þar má sjá álit þess lærða manns á mannasaurnum sem lætur
þess þó einnig getið á sama stað að í öðrum löndum sé hann ekki aðeins
notaður sem áburður heldur safnað til að „gjöra saltpétursnámur“. Björn
segir reyndar að vallgangur sýni hvar fornmenn nýttu sér þau saurindi, en
segir ekki nákvæmlega hvað hann eigi við eða hvar „þau saurindi“ voru
tekin. Vallgangur er ekki nefndur í Brennu-Njáls sögu en vel þekkt eru
þau ummæli um búskaparháttu Njáls á Bergþórshvoli að hann léti
húskarla sína bera skarn á hóla sem gat vel hafa verið mannaskarn. Við
þetta má bæta að í rannsóknum á Bergþórshvoli um miðja þessa öld kom
í ljós einskonar sorpgryfja utanhúss og lá skolpræsi í hana innan úr bæ.45
Gæti hún hafa verið til að safna í saur og öðrum úrgangi til áburðar?
Björn í Sauðlauksdal segir heldur ekki stakt orð um kamra eða kollur,
eða hvernig á að venja börn á að nota næturgagnið í því ágæta riti Arn-
björgu sem hann skrifar fyrir ungar „dáyndiskvinnur“ um húsmóðurstörf
og barnauppeldi.46 Hann talar aftur á móti um setuhús í Atla án þess að