Göngu-Hrólfur - 10.03.1873, Blaðsíða 5

- 57.—
— 58.—
höfuðhár?» segir ritningin. Jú, það hefir
þjóðverskur maðr gert «uppá hár»! En þó
eru mörg atriði enn, sem menn halda fast
á í sannri alvöru, aðeins af því bibh'an segir
so. Ilver af oss hefir ekki lesið, að mann-
kinssögurnar flestar (báðarþær íslensku) birja
á að fræða oss um uppruna als mannkins
af einum firstu foreldrum ? og er þetta þó
atriði, sem vísindaleg ransókn kemst að, og
sem því biblían eigi er vitnisbær um framar
en hver önnur bók. Áðr hefir vísindaleg
ransókn viljað losa sig frá, að hafa trúna firir
lögverja; en hafi hún gert það áðr, þá er
tvöfalt eðlilegra, að hún geri það nú á þess-
umtímum; þvíað á þessum tímum hefir þeim
visindum tiltölulega langmest framfarið, er
einmitt eru óstírilátust undir inum gömlu
fjötrum; ég meina náttúruvísindin. En ef
maðr viðrkennir rétt skinseminnar, tilað ran-
raka, án þess að vera háð öðru, en sjálfri
sér og reinslunni, þá kemst maðr þarvið að
margri vísindalegri niðrstöðu, sem eigi að
eins eigi er samhljóða trúarbrögðunum, heldr
og jafnvel hlítr að fiafa þau áhrif, að breita
skoðun manna einnig á þeim, já, breita þeim
sjálfnm. Vér viljum nú first ræða í
§ 1. Um rétt shinseminnar í vísindal. efnum,
og sést það best, bvern rélt menn nú gcfa
skinseminni í þeim elnum, á því að skoða,
hvernig þessum rétti er beitt í vísindalegum
ransóknum nú á tímum. En öll vísiudi eru
tvenskouar; annaðhvort biggjast þau nefnl.
mest á hugsuninni sjálfri (skinseminni) og
heita þá spekútatív (hugsínileg) vísindi, eða
þau biggjast á reinslunni, og heita þá reinslu-
visindi (empírísk vfsindi: «erfarings-viden-
sliaber*). Um rétt skinseminnar í inum (ir-
nefndu (spekúlatívu) vísindum er fremr staðr
tilað ræða í næstu grein hér á eftir. í þeim
efnum kemr alt uppá, að skinsemin setji sér
sjálfri ljós landamerki, þ. e. a. s. gjöri sér
Ijóst, hvað hún getr þekt; því geri hún það
ekki, þá getur hún farið að brjótast við þau
efni, sem eftir eðli sínu eru firir utan ráðrúm
hennar, og sem hún því ekki getr neitt um
sagt. En rétt hennar í liiuum öðrum efnum,
reinslu-vísindunum, og ráðrúm hennar þar,
þikjumst vérgeta gefið skírasta hugmind um
með því, að gefa nokkur stntt sínishorn af
nokkru því níasta í þeim efnum. Vísinda-
mennirnir nú skignast fram í ókominn tíma
og segjaoss margt það, er firr hefði þóttþurfa
spámannlega andagift tilað sjá. En þeir líta
einnig aftr firir sig alt fram að uppruna
mannkinsins, já, jafnvel fram firir alla mann-
kinssögu og segja oss, hvað gjörst hefir áðr
en nokkur sindug sál var sköpuð á hnetti
þessum. 1‘að mun nú þikja hlíða, að lala
first um það, sem first er í tíðinni (það for-
históriska, á undan þvi, sem sögur ná ifir)
nl. um uppruna heims og mannkins.
[Meira síðar.j
— HIN BLÖÐIN. — "ÍMÓÐÓLFR* XXV.
ár, nr. 16.-17., Rvík, 26. febr. 1873 hefir
meðal annars inni að halda grein frá hra
bishupi P. Pétrssini um pólitik, útaf inu
oftnefnda bréfi í »Björgvinar-tíðindum», sem
útlagt er í «Nf.» — Það var ekki als firir
löngu sú tíð og tíska hér, að embæltismenn
vorir og höfðingjar þóttust ifir það hafnir,
að svara ámælum blaðanna, en litu á slíkt
með þögn firirlitningarinnar. Nú er það þó
farið að verða altítt, að þessir háu herrar
álíta málstað sínum hentara, að færa opin-
berlega hönd firir höfuð sér og gera ástæð-
urnar firir skoðunum sínum heirum kunnar.
Séra Þórarinn, Dr. Hjaltalín og biskupinn
hafa þannig allir birjað að berjast með sömu
vopnum við mótstöðumenn sína, nl. svara i
blöðunum því, sem f blöðum hefir staðið.
Já, jafnvel hra Hilmar Finsen, sem þó hefir
so einatt látið í Ijósi, að hann einskisvirti
pressuna (blöðin) og þjóðar-álitið á íslandi,
hefir þó farið að reina að kapprita (polemi-
sera) við «Þjoðólf» og reka á hann stamp
með nokkrum spurningum. Þetta er auð-
sjáanlega framför, þvíað það er Ijóst merki
þess, að þeir eru farnir að minstakosti að
meta nokkurs, þó lítið sé, rödd blaðanna og
þjóðarinnar, þar sem þeir meta hana svars.
En þetta er aftr vottr þess, að almennings-
álit vort sé heldr að eflast og komast til
Ijósarai sjálfsmeðvitundar, en áðr hefir ver-
ið. Þetta, að embættismenn vorir eru farn-
ir að setja skoðanir sínar fram í blöðunum
i