Skuld - 06.07.1878, Qupperneq 3

II. ár, nr. 17.—18.]
SKl’ Líh
[«/7 1878.
1S)9 __________ _______
|>að er annars merkilegt, að í
engu lancli í mentuðum lieimi, nema
pessu vesalings fátæka landi, er út-
lendingum, eða mönnum, sem búsettir
eru í öðru landi, leyft að reka verzlun
í landinu. jjessu parf endilega að
kippa í lag. f>að ætti enginn maðr
að hafa leyfi til að reka neina iðn
hér í landi, nema hann væri hér bú-
settr og hefði lends manns rétt.
|>á er annað, sem pó er enn ó-
eðlilegra og skaðlogra, og pað er in
svo kallaða spekúlants-verzlun; pað er
að segja, pegar spekúlants-slcipið er
úthúið frá útlöndum. p>ví pað er at-
vinnuvegr, sem engum álögum sætir
og ekki borgar eyrisvirði til lands né
sveita parfa, par sem fastakaupmenn-
irnir sæta allpungum álögum. En í
sambandi við petta stendr annað atriði,
pað er um kauptúna-fjölda og lög-
gildingu.
Kauptíðirnar liér á landi falla á
peim tíma árs, sem bóndinn hefði
margt parft að vinna, ef hann fengi
pví við komið, og eru pví langar og
örðugar kaupstaðarferðir átumein í
búskap bóndans. |>að er pví nauð-
syn, að hann geti nálgazt vöru pá, er
hann parf að kaupa, á hagkvæmum
stöðum eigi of fjarri sér. Á pessu
vildi alpingi ráða bót með lögum peim,
sem ég nefndi í upphaii, og fóru pau
fram á, að fastakaupmenn mættu sigla
upp hvaða höfn, sem peir vildu, (pó
■ólöggilt vton) og voivJa p ar af skipi
ákveðna tið.
|>etta var vissulega fótmál í rétta
átt stigið, en of skamt.
Eg slcal nú segja yðr stuttlega,
svo petta verði nú ekki alt of langt,
hvernig ég heíi liugsað mér að verzl-
un vorri ætti að vera skipað að lögum.
Eg vil pá fyrst, að engum sé leyft
bergens-ferðanna og innar seinustu
ferðar til Kariska hafsins. Hannhefir
og mjög styrkt stórt dýrasafn í Gauta-
borg, er náttúrufræðingrinn Malm
stendr fyrir; slíkr höfðingsskapr er
sjaldgæfr, og er auði vel varið pegar
hann er notaðr til slíkra hluta. í
Ameríku og Englandi or pað algengt,
að auðmenn styrkja vísindaleg fyrir-
tælci, af pví par er pað orðið fast í
huga alpýðu, að ransóknir á öflum
náttúrunnar og stór vísindaleg fyrir-
tæki séu hverri pjóð til framfara og
sóma.
Jpótt Nordenskiöld nú eigikomist
kring um Asíu, pá er pað pó víst, að
vísindin hafa milcinn ágóða af pessari
ferð, pví eins og hann sjálfr segir*)
*) 1 tímarii i lamlaírœðis-félagsins í Kaup-
iunnali., 2. Iiiucli Ms. 10. (paðancr tekiðfmis-
Lgt uf því er hér segir irú).
200
að roka verzlun hér í landi, nema hann
sé húsettr (reki tveir eða fleiri í sam-
eining verzlun, sé að minsta kosti
helzti eigandi [„Eirma’ets Chef“] bú-
settr hér). Utlendingar megi selja
k a u p m ö n n u m farma eða farmahluta,
en enga smáverzlun reka við lands-
lýð. Skip, sem frá útlöndum koma
(hvort sem er frá Danmörku eða öðr-
um útlendum pjóðum), ætti eigi að
mega afferma nema á tilteknum höfn-
um (peim, sem sýslumenn eða peir
embættismenn, er í peirra stað kynnu
koma, væri húsettir), og skyldi pá
sýslumaðr stranglega gæta pess, að
tolllögin væri eigi brotin. En frá
pessum höfnum ætti öllum skipum að
vera leyfilegt að sigla upp allar
hafnir á íslandi. (Vildi pá t. d. út-
gjörðarmaðr skips, sem kemr frá út-
lönduni á slíka aðalhöfn, láta skip
sitt sigla paðan og afferma á annari
höfn, án pess að purfa að umferma
á aðalhöfninni, yrði sýslumaðr að senda
mann með pví, til að sjá um hlýðni
við tolllögin, og skyldi skipið borga
pann kostnað). Svo vildi ég og, að
lögin leyfðu að reka verzlun hvar,
sem vera skal, á landinu.
Afleiðingin yrði auðsjáanlega sú,
að vér fengjum nokkra öfiuga stór-
kaupmenn á aðalhöfnunum, sem að
líkindum oftast hver um sig hyrgði
upp nokkra smærri kaupmenn út um
land. Margir kynni nú að ætla, að
pessir smákaupmenn yrðu að selja
miklu dýrara, til að lifa; en pað
mundi vart verða, pegar alt væri rétt
skoðað. J>ví minna kostaði pað einn
kaupmann i stórri sveit t. d. að fiytja
að sér í einu alt pað vörumagn, sem
sveitin parf, heldr en pað kostar bændr,
livern í sínu lagi, að fara langar
og margar kaxipstaðarferðir; svo mik-
pá er: „hver míla liinumegin við mynn-
ið á Jenisej-fljótinu (pangað komst
hann 1875) eitt stig áframtil fullkom-
innar pekkingar á jarðarlinettinum, og
pessu takmarki verða menn einhvern-
tíma að ná, með pví að leggja meira
eða minna í sölurnar; og pað er heið-
ursskylda hverrar menntaðrar pjóðar
að stuðla til pess eptirfremsta megni
að menn náipessu takmarki“.— Fyrst
og fremst er nærri allt dýra-og jurta-
líf par eystra ókunnugt, og hlýtr að
vera mjög merkilegt fyrir náttúrufræð-
inga, pví pað eru leyfar frá ístíman-
um, er hafa haldizt par sölcum pess,
að par voru hentugri kringumstæður
fyrir lif peirra en annarstaðar; í At-
lantsliafinu eru að tiltölu mest suðræn
dýr og jurtir, af pví golfstraumrinn
heíir borið og úthreitt snðrænt líf á
. 201_____________________________
ið af arði lxans gæti legið í flutn-
ingnum. Auk pess mundi verzlun-
arkepnin, som yrði peim mun meiri,
sem fleiri væri kauptún svo náin, varna
öllu óhæfilegu okri.
Hitt gæti fremr sagzt, að pað
mundi auka óparfakaup landsmanna,
pegar hægðist svo mikið um kaup-
staðarferðirnar. En ég svara aftr pví,
að bæði kaupa nú fjölda-margir allan
pann óparfa, sem peir eru færir um
hvort sem er, og svo mundi menn
verða peim mun færari um, að kaupa
meira, sem peir gætu unnið meira sér
til arðs og parfa á peim tíma, sem peir
spöruðu frá inni löngu kaupstaðarleið.
Með pessu móti kæmist upp inn-
len'd, öflug og að vændum sæmi-
lega mentuð kaupmannastéttíland-
inu, og mundi mega vænta talsverðra
framfara af pví, hæði fyrir verkleg
fyrirtæki, uppfræðing og bókmentir.
Eg er enginn tollarvinr í ver-
unni; en ég get eigi neitað pví, að
eftir pví, sem til hagar hér á landi,
virðist mér sem tollar séu allhag-
kvæm tekjugrein; en tolla-lög verða
raunar aldrei nema á pappírnum að
miklu leyti, nema umsjón sé með höfð,
að peim sé hlýtt. Yér höfum ekki
ráð á, og pað væri hvort sem er eigi
æskilegt, að fjölga embættismönnum
í pessu skyni. En ef svona hagaði
til, mætti leggja pennan starfa á olck-
ar vellaunuðu sýslumenn (og láta skip-
in sjálf borga alian auka-kostnað,
eins og ég lauslega henti á áðr).
Væri nú vel gengið eftir peim tolla-
lögum, sem nú eru, og jafnvel tollr
lagðr á fleiri munaðar-vöru, pá mundi
vafalaust mega létta af baki alpýftu
nokkru af inum núveranda rangláta,
óparflega liáa, pungbæra og pví
óvinsæla lausafjárskatti.
sínum volgu bylgjum. Jarðfræðin getr
og beinlínis notið góðs af ferðinni,
pví par eystra er víða, eins og áðr
var nefnt, mergð af beinurn útdauðra
dýra (t d mammútsdýra) og hér og
hvar steingjörvar plöntuleyfar frá eldri
jarðartímabilum. Á ferðinni má og
gera margt fyrir veðrafræðina, sem
nú hefir svo mikla pýðingu. |>að má
hæði rannsaka strauma loftsins og
sævarins, pví pað er stór gloppa í liin-
um daglegu athugunum, sem gjörðar
eru um allan heim, að pelckja eklcert
til veðrabrigða par austr frá, pví pað-
an bljóta að koma miklar breytingar,
cr raska jafnvægi loítsins annarsstað-
ar og liafa pannig pýðingu fyrir skipa-
ferðir og siglingar í imun monntuðu
löndum. Ef timi og is leyfir, æthi.r
Nordonskiold að fara töluvert til norð-