Máni - 19.10.1880, Blaðsíða 7

29
M Á N I.
30
frjóangann buit og hj'ða kartöfluna áður en
hún er soðin. Einnig eru kartöflur óhollari
er vaxa í mýrarkenndum og leirkenndum
jarðvegi en þær, er vaxa í þurrum jarðvegi.
Best er að geyma kartöflur í nokkuð
köldum og loptgóðnm kjöllurum, hafa sand
undir þeim og utan með, en breiða yfir þær
hey eða hálm. J>ess verður og jafnan að
gæta, að taka þær frá, er skemmast eða
rotna eptir frost eða önnur skaðleg áhrif.
Kartöflur er best að borða með smjöri
eða salti, og geta hinir efna minni hæglega
neytt þeirra í staðinn fyrir brauð. Bestar
verða þær, ef þær eru soðnar í gufu; steikt-
ar eru þær þyngri fyrir meltinguna og hin
svo nefnda kartöflukássa er miður nærandi.
Fyrir alla þá, er hafa góða meltingu, eru
kartöflur holi fæða, en aptur óhollari fyrir
börn, einkum ef þau hafa orma eða eru
kirtlaveik. Sem læknismeðal eru hýddar
kartöflur hráar ágætar við bruna, ef þær
eru strax lagðar við, er maður brenuir sig,
og við bólgu eptir skorkvikinda bit.
Sumstaðar eru brauð búin til úr kart-
öflum, en slík brauð þurfa góða meltingu
og eru að eins fyrir þá, er leggja að sér
örðuga vinnu, einkum ef brauðið er bakað
úr tómum kartöflum. Miklu hollari eru
kartöflur með salti, eða soðnar í saltvatni,
þegar menn í kornskorti verða að vera án
brauðs. Af kartöflum er búið til kartöflu-
mél og er það opt notað til heimilis í stað-
inn fyrir línsterkju (Stivelse), en sem nær-
ingarefni hefir það alla eiginlegleika kart-
um að komast í brott, svo þeir gátu flúið,
og hafa þeir eigi komist undir mannahönd-
ur síðan. En upp frá þeim tíma — segir
sagan — hafa þeir ferðast um Kússland og
reyna þeir ávallt að hvetja bændur og skora
fastlega á þá að hefja blóðga leiki gegn
stjórnarsinnum. J>eir ferðast um allar áttir,
norður, suður, austur og vestur, enginn
þekkir þá, ekkert auga sér þá, en allir heyra
hina hvellandi rödd þeirra. þ>á er bóndinn
heyrir þessa rödd þeirra, fær hann nýja
öflunnar. Som læknislyf or það notað sem
malað dupt (Ströpulver) við smásár. Kart-
öflubrennivín er mjög æsandi og veikir
meltinguna; það inniheldur blásýru og get-
ur vel verið banvænt, ef það er búið til af
frostnum kartöflum.
Óheilar eða sjúkar kartöflur er nú mjög
talað um á síðari árum; hafa þær þá dökkva
bletti að utan rotnunarkennda, og éta þeir
sig opt inn í kartöfluna, og stækka smátt
og smátt uns hún rotnar öll. Slíkar kart-
öflur eru óheilnæmar bæði fyrir menn og
skepnur, eigi má heldur mala þær né hafa
í brennivín. Sjúkdómar þeirra gjöra vart
við sig bæði í görðum, einkum þar sem á-
burður eða feiti er of mikil í jörðunni, og
eins í kjöllurum.
f>ogar kartöflur oru settar niður á vor-
in, er best að hafa þær í sandkonndum,
þurrum görðum, og leggja þær í háar hrygg-
raðir; eins verður að gæta þess að moka
upp þessa hryggi eptir því, sem þær vaxa,
svo þær aldrei séu ofanjarðar, né verði grænar.
Fyrirspurnir.
— Vér vitum eigi hvort það er stnjaður
eða alvara hjá blaðinu «Norðlingi», þar sem
það er að fága orðatiltæki um frelsisfram-
kvæmdir landshöfðingjans, er eiga að hafa
komið fram í stjórnlegu fyrirkomulagi frá
hans hendi. Af því vér þekkjum eigi annað
en að landshöfðinginn hafi gjört það minnsta,
er komist verður af með í þessu tilliti, sam-
kvæmt því, er stjórnin í Danmörku hefir
hugrekki, lyptir upp hinu niðurlúta höfði
sínu og finnur blóðið streyma brennheitt í
æðum sér; hann er albúinn að gjöra
uppreist og láta lífið í sölurnar fyrir ætt-
jörð sína og skattfrelsi. Og þegar þeir hafa
vakið víghug í allri bændastéttinni, mun
«móðirim>, Rússland, hefja básúnandi her-
söng og ólga oins og hafið með hinum
hvítfreiðandi öldum, er skulu svelgja í sig
alla féndur hennar.
(EU og Jo8 pýddu úr sænsku).