Máni - 19.10.1880, Blaðsíða 6

27
M A N I.
28
hafa, hafa úr öllum áttum komið umkvart-
anir í blöðunum, — þá fyrst hefir andinn
komið yfir frelsis postulana, og þá láta þeir
í ljósi skoðanir sínar hiklaust, en því gjörðu
þeir það eigi áður? Vér erum að sönnu á-
vallt að vakna og sjá æ betur að betur hvað
efla má framfarir vorar, en þó eigum vér
langt í land onn til algjörðra framfara, og
ef vér höldum stefnu þeirri, sem þegar er
tekin munum vér um síðir sigrast á þraut-
um þeim, er enn eru framförum vorum til
fyrirstöðu, þótt sá sé lagstur til hvíldar, er
mest og best hefir unnið fyrir land vort og
þjóð, og sýnt oss fram á að oss sé hollara
að vinna með frarasýni og stillingu, en
etja ofurkappi við ofjarla vora.
Kartöflur.
Næst brauði eru kartöflur hið kröptug-
asta næringarefni, og í nokkrum löndum svo
sem Skotlandi, írlandi og víðaí Suður-|>ýska-
landi eru þær nálega hin eina fæða hinna
fátækari jafnframt því, sem þær ávallt eru á
borði auðmannsins. |>ær eru hollt næring-
arefni með annari fæðu, þegar þær eru heil-
brigðar og vel undirbúnar til fæðu, en það
er mjög komið undir eðli þeitra og
tegund, veðráttunni og umhyggju þeirri, er
höfð er við yrkinguna. Til hinnar bestu
tegundar heyra hinar stóru h v í t u ensku
kartöflur, hinar flötu, löngu og mélkenndu,
og yfir höfuð allar þær, er hafa þunna húð,
er hæglega spryngur sundur við suðuna, er
fljótt verða meyrar og þær, er að innan eru
lausar við alla óheila bletti. Kartöflur má
eigi liafa til fæðu fyrri en þær eru orðnar
þroskaðar, sumpart af því, að þær geyma í
sér nokkuð af eitri því, er finnst í blöðun-
um (Solanin), og sum])urt af því, að þær enn
þá eru of vökvakenndar, þungar fyrir melt-
inguna og vanta aðalnæringar efnin, þar eð
saðningskrapturinn einmitt vex með þorska
undirvaxtarins (kartöflunnar). Slíkar óþrosk-
aðar kartöflur valda opt iðrakveisu, velgju og
uppköstum. þ>að er víst merki að kartöflur
eru þroskaðar, þegar plantan hefir fengið fræ
og visnar, og ef þær detta hæglega sundur
við suðuna.
Eigi má heldur borða þær kartöflur, er
að hálfu eða öllu leyti liggja ofan jarðar, og
mold hefir eigi verið þjappað að; þær eru
grænar og beyskar. Að skera toppinn ofan
af kartöflugrasinu er og skaðlegt fyrir vöxt
þeirra. Varast verður einnig að hafa til matar
frostnar kartöflur, er misst hafa saðnings-
kraptiun; eru þær þungar fyrir meltinguna
og hafa óþægilegt bragð; svo og líka þær
kartöflur er hafa frjóanga (spíru), þar eð frjó-
anginn einmitt inniheldur hið áðurnefnda
eitur. Að minnsta kosti er betra að skera
veggi þess, hið græna þak og hinar gullnu
hvelfingar; hann hafði einnig orðið hrifinn
af kirkjunni, er svo fagurlega var skreytt
að innan ; þar voru pílagrímar, er krupu á
kné, munkarnir sungu, vaxljósin brunnu og
reykelsis ilmurinn angaði um allar áttir; fyrir
því bað hann um leyfi að mega vora þar
sem þjónn, með því hann ætlaði stað þenn-
an svo sem nokkurs konar helga «paradís».
En öldungis varð hann höggdofa, er hann
komst að raun um, að munkarnir voru
svívirðilegir hræsnarar og ábótinn svikari,
er beitti brögðum til þess að pressa tárin
út af augum náunga síns og peninga úr
vösum hinna trúuðu. I>á er hann reyndi
til að koma þessu upp og öðrum slíkum
svikum, var hann tekinn höndum af lýðn-
urn og sendur til Síberíu svo sem bræður
hans. Á leiðinni, er liggur frá «hinni elsk-
uðu móður þeirra», Rússlandi, til «stjúp-
unnar», Síberíu, mættust bræðurnir aptur.
þ>á er þeir báru saman raunir sínar, kom-
ust þeir að þeirri niðurstöðu, að enginn
væri sá staður til, þar er hinir fátæku lifðu
hamingjusömu lífi, en öllum kom þoim
saman um það, að sá tími ælti að koma,
er lýðurinn gjörði undir einu merki upp-
reist og sigraðist á kugurum sínum, og upp
frá því skyldi hinn fátæki fá að lifa í friði
og ró. Eptir það heppnaðist ölliim bræðrun-