Heimskringla - 11.05.1916, Blaðsíða 2

BL8. 2
K H I ,M> L A
WINNIPEO, 11. MAl 1916.
Maís.
Óhætt mun að fullyrða, að Mani-
toba bændur rækti ekki nærri þvf
eins mikið af maís og þeir ættu að
gjöra. Og ef um það er talað, iþá er
þetta ávalt svarið: “Þetta er langt
íyrir norðan það breiddarstig, sem
maís nær fulluin þroska: hér getur
hann ekki móðnað og er þar af leið-
andi ekki markaðsvara; en Mani-
toba framleiðir ef til vill bezta
hveiti heimsins, og því þá ekki að
framleiða sem mest af því?’’
Hið fyrsta íhugunarverða við
þetta svar er það, að við getum
framleitt mörg þúsund tons af maís
f Manitoba, án þess að minka fram-
leiðslu hveitisins um eitt einasta
bushel. Að rækta meira af maís
meinar ekki að ieggja minni áherzlu
á ræktun hveitisins; heldur þvert
á móti getur það hjáipað oss til að
framieiða meira hveiti. En ef hveiti
er sáð ár eftir ár hlýtur það að
verða tap fyrr eða síðar; því frjó-
magn eyðist alt úr jörðinni, landið
fyllist með illkynjuðu iligresi, og
hveitinu verður hættara við skað-
legum ormum og plöntusjúkdómum
— Þetta gefur að skilja, þvf að ár
eftir ár er korninu sáð á nokkurn-
veginn sama tíma, en aldrei herfað
í millitíðinni. Þetta gefur iilgresinu
eins gott tækifæri og hveitinu, og
hinar illkynjuðu illgresistegundir
ná þvf yfirhöndinni og bola hVeit-
Inu út. Ræturnar fara fremur grunt
og nota það frjómagn, sem er efst,
þangað til það gengur til þurðar.
Þetta hafa allir bændur rekið sig
á, og er því alment viðurkent, að
þurfi að hvíla landið (summerfal-
low). Að vísu getur þetta lukkast
vel um nokkur ár, að sá hveiti 3—4
ár og hvíla svo eitt ár. En aðferðin
er algjörlega röng. Þessir hinir sömu
bændur eru ekki mikið að hugsa
um eftirkomendur sína. Þeir fara
að eins og ræningjarnir, sern taka,
en gefa ekkert í staðinn. Þó við eig-
um landskika höfum við engan rétt
til að ræna komandi kynslóðir. Við
eigum að skila eins mörgum pund-
um af fjármagni árlega í jörðina,
eins og við tökum burtu með upp-
gkeru hverri. Alt, sem vér höfum
hér, er að láni, og má því eigi mis-
brúka það. Það er skylda vor, að
framleiða úr skauti jarðarinnar, en
ekki að eyðileggja, né heldur mis-
brúka réttindi vor.
Hugmyndin, sem.greinarhöfund-
urinn vill leggja mesta áherzlu á, er
sú, að þegar landið þarf hvíldar
með, þá ætti að sá mafs, í staðinn
fyrir hina vanalegu aðferð, að sum-
arplægja. Ef rétt er að farið, má
eyðileggja hér um bil alt iligresi með
þessu móti, þv að alt af þarf að
plægja milli raðanna. Og þó undar-
legt megi þykja, þá er það sann-
reynt, að maður fær eins góða upp-
skeru af hveiti á eftir maís, eins og
þó akurinn hefði verið hvíldur. —
En þvf í ósköpunum erum við þá
að hvíla jörðina, að eins til að tapa
eins árs uppskeru? Eflaust má oft
mæia því bót, en það ætti að gjör-
ast mikið sjaidnar en nú á sér stað.
Ef til vill eru engir gripir til að eta
maísinn, eða þá að of stórt land-
flæmi er hvílt í einu; eða þá að
landið er of lágt og ekki hæfilegt,
einhverra hluta vegna, til að rækta
maís
Vér sumarplægjum vanalega til
að eyðileggja illgresi. Aðferðin er
góð og óbrigðul, en of dýr. Það er
ekki nauðsynlegt, að tapa eins árs
uppskeru. — En öðru máli er að
gegna þar sem landið er svo þurt,
að við þurfum að safna tveggja ára
regnfalli, til þess að framleiða eina
uppskeru af hveiti. Þetta bendir ó-
tvíræðlega á, að hvar sem hægt er
að koma þvf við, ætti að sá maís
(eða rófum), í staðinn fyrir að sum-
arplægja. Næsta árs uppskera af
hveiti kann að verða svolítið minni,
en við höfum líka maísinn fyrir
ekki neitt og engu ári tapað.
Maís er ein af hinum elztu korn-
tegundum; enginn veit hve gam-
all; en hann var ræktaður meðal
Indíána fyrst þegar Columbus fann
Ameríku. íbúar eyjarinnar Hayti
kölluðu hann “makiz”, og Jiangað á
orðið “mais” eflaust rót sína að
rekja. Margar eru tegundir af maís
— sumar dvergkynjaðar, að eins 2
feta háar; aðrar risavaxnar, sem
næst 20 fet á hæð. Sem eðlilegt er,
vaxa l>ær ó mismunandi stöðum
hnattarins; en bezt þrífst maísinn
suður af fertugasta braiddarstigi.
Þar á hann heima og tekur 4—6
mánuði að vaxa. Bn í Norður-Banda
ríkjunum og Canada hafa verið
vinzaðar úr tegundir, sem vaxa á
styttri tíma en hveiti. Samt hefir
ekki lukkast að láta þær móðna
hér í Manitoba, því maís er mjög
frostnæmur og má ekki sá honum
fyrr en urn 24. maí, vanalega, eða
mánuði seinna on hveiti. Hinar
köldu Manitoba nætur eiga illa við
maísinn, en eftirfylgjandi tegundir
hafa þó gefist vel; Longfellow, Comp
tons Early og North Dakota Flint,
fyrir Manitoba; North Western Dent
og Gehn, fyrir Saskatchewan fylki.
í sárafáum tilfellum mun maísinn
móðna, en liað má búast við 10—20
tonnum af ekrunni af grænu fóðri.
Eyrir litla bletti má nota bara
vanalega sáðvél og láta hana sá í
raðir, með þriggja feta millibili, og
sá 2—3 þumlunga á dýpt. — Fyrir
stærri bletti má nota mafs sáðvél.
Hálfu busheli skal sá í ekruna und-
ir flestum kringumstæðum. úr Jiví
maísinn móðnar ekki hvort sem er,
þá ætti að sá mjög þétt. Plönturnar
ná þá ekki fullum þroska og verða
smærri en safameiri, og ef til vill
meiri uppskera af hverri ekru. En
ekki má sá fyrri en svo seint, að það
sé engin hætta á frostum, og eins
að slá á haustin óður en frost
koma. Það má slá með vanalegum
bindara, sérstaklega ef nógu Jiétt
hefir verið sáð að vorinu. Það fer
samt illa með bindara, og ætti að
hafa vél til þess ætlaða.
Eftir tveggja daga Jiurk má hirða
það og setja í “silo”, og gjöra úr því
súrhey. En ef það er ekki hægt, þó
verður að geyma það á akrinum,
því það er of •safamikið til að setja
það í stakka, J)ó með öðru heyi sé.
Þá skal reisa bindin upp á endann,
og setja svo mörg saman, að hi'úgan
verði 3—6 fet í Jivermál. Vindurinn
leikur í gegn, og við Jiessu má svo
ekki hreyfa fyrr en að vetrinum. —
Auðvitað skrælna yztu laufin, en
miðparturinn tajiar helzt engu fóð-
urgildi.
Þar sem maís gefur af sér 10 til 20
ton af ekrunni, er skiijanlegt að
jörðin þurfi að vera rík; en minna
gjörir til, þó að dálítið sé af illgresi,
ef maísinn er ekki kæfður strax í
byrjun. Það ætti því að bera mykju
á landið og plægja undir strax að
haustinu hæfilega djúpt. Sérstak-
lega á Jietta við á leirkendri jörð.
Einnig ætti að pressa og herfa að
haustinu, og rifherfa aftur að vor-
inu eins oft og J)örf gjörist. Þegar
plægt er djúpt að vorinu, plægir
maður upp mikið af súrum jarð-
vegi, og þá þarf að þjappa landið
strax með akurvaltara, svo vatnið
geti gengið eftir hinuin hárfínu píp-
um í jörðinni.
Eftir sáningu þarf að brúka rif-
herfi miskunnarlaust. Þá eru ill-
gresis plönturnar smóar og við
kvæmar, en nauðsynlegt að eyði-
leggja Jiær, svo J)ær nái ekki yfir-
höndinni. Tilraunastöðvarnar jafn-
vel halda því fram, að það megi
herfa Jiangað til plönturnar eru 5—
6 þumlungar á hæð, þó ótrúlegt
þykji. Þetta verður J)ó að gjöra var-
lega; alls ekki í bleytu eða eftir
rigningu. Þegar maísinn er orðinn
of hár fyrir herfi, ætti að fara viku-
lega með “cultivator” (eins hests
plóg) á milli raðanna. Ekki ætti að
fara dýpra en 2 þumlunga, því ræt-
urnar liggja grunt. 1 byrjun júlí
koma ofanjarðar rætur (aerial
roots). Það má ekki renna plógnum
svo nærri að þessar rætur séu slitn-
ar. í júlí lok er ekki nauðsynlegt að
hreyfa neitt meir við rnoldinni, því
þá æt)ti alt illgresi að vera eyðilagt.
Sáið rneir af maís, án þess þó að
leggja minni áherzlu á hveitirækt-
ina, sei* er og verður aðal spurs-
mólið í þessu landi.
S. J. S.
Æfiminning.
Þann 3. marz síðastliðinn andað-
ist að hoimili foreldra sinna norðan
við Gimli, eftir Jiriggja sólarhringa
legu, María Jónsdóttir Dalmann,
stúlka á unga aldri og hin efnileg-
asta. Foreldrar hennar eru Jiau Jón-
as Guðmundsson Dalmann og Rósa
Marteinsdóttir Dalmann; eru Jiau
bæði ættuð úr Suður-Þingeyjar-
sýslu á íslandi og fluttust hingað
vestur snemma á tíð, árið 1882. Sett-
ust þau fyrst að í Winnipeg og áttu
þar heima í mörg ár, en fluttust svo
hingað norður fyrir nokkrum árum
síðan.
María sáluga var fædd í Winnipeg
þann 25. októbef. 1900, og var næst
yngsta barni foreldra sinna; en alls
eru systkini hennar 8 nú eftirlifandi
— 3 systur en 5 bræður, og eru tveir
hinir yngstu nú í Canada hernum,
annar á Frakklandi, en hinn á Eng-
landi.
Til sjúkleikans, er dró hana til
dauða, fann hún fyrst fyrir rúmum
tveimur árum sfðan. Var ])á hjálpar
leitað, en til lítilla nota. Smá-ágjörð-
ist veikin eftir því sem á leið, J)ó að
hún hefði fótaferð. Dvaldi hún ým-
ist f Winnipeg hjá systur sinni Jiar,
eða hjá foreldrum sínum. Að síð-
ustu kom hún heim alfarin og átti
þá eftir tæpar tvær vikur ólifaðar.
Jarðarför hennar fór fram 8. inarz,
og var hún jarðsungin af síra Karli
Olson, að viðstöddum flestum nó-
grönnum og vinum foreldranna, er
sýna vildu þeim hluttöku sína í
hinni stóru sorg þeirra og söknuði.
Á kistu hennar lögðu skólasystkin
hennar fagran blómsveig.
Fyrir góðvild þessa og hluttekn-
ingu, er Jieim var sýnd við Jienna
sorgaratburð, vilja foreldrarnir af
heilum huga Jiakka. Er Jietta hinn
annar missir, er Jiau hafa orðið að
bera, því fyrir nokkrum árum síðan
mistu þau mjög efnilegan son, er
kominn var á sama aldur. Og með
því að J>au eru nú sjálf að færast á
efri ár, verður hver missirinn öðr-
um erfiðari að bera.
Friður og blessun guðs hvíli yfir
moldum hinnar ungu og burtsofn-
uðu stúlku, og helgi minningu
hennar í huga og hjarta eftirlifandi
ættingja og óstvina.
Vilhjálmur og Filipps-eyjar.
Það er að komast upp og verða
viðurkent, að Þjóðverjar voru fast
að J>ví komnir að gjöra samninga
við Spánverja um að kaupa Filips-
eyjar í Kyrrahafinu af Spánverjum,
þegar stríðið skall á milli Spánverja
og Bandaríkjanna. Sagði Mr. Wm.
Alden Smith, einn af isenatorum
.Bandaríkjanna, frá þvf á fundi ein-
um núna nýlega, og-bar fyrir sig að-
mfrál Dcwey. Og þegar Dewey kom
til eyjanna, var l>ar herskip Þjóð-
verja fyrir.
Þetta var ekki leynt þeim, sem
nokkuð tóku eftir málum þjóðanna
á Jieim tímum. Jafnvel blöðin voru
að tala um J»að. I*að voru bæði Jap-
anar og Þjóðverjar, som vildti fá
eyjarnar ]>á, en Þjóðverjar stóðu
nær þvf, því að þeir höfðu meiri
peningaróð. Fjölda manna var J)á
ljóst, að stefna Þjóðverja var sú, að
ná sinátt og smótt, svo lítið bæri ó,
yfirráðum yfir öllum heimi. Þeir
voru einlægt að undirbúa það, með
ölluiri hugsanlegum ráðum og
brögðuru.
Ef þú skuldar fyrir Heimskringlu,
kæmi sér rel að fá það borgað nú.
IV. KAFLI.
Fyrsti skóladagur.
Eg býst við, aS flestir muni álíta, aS stórmenni
hafi þannig til orSið, aS þau hafi séS tækifæriS
bera aS höndum sér og gripiS þaS og náS aS not-
færa þaS .
AS minsta kosti mun Jim Irvin hafa haft þá
skoSun. -Hann trúSi á leiSandi menn, eftir Emer-
son; var stórhrifinn af stjórnarbyltingarsögu Car-
lyles, og fullur af fróSleik úr gömlum og góSum
bókum, sem kostaS höfSu 25 cents hver, og svo
miklar mætur hafSi hann á hinni ágætu bók Mat-
thews: “AS komast áfram í heiminum”, aS nær lá
viS dýrkun. Og hans skoSun var þaS, aS þaS sem
gjörSi mennina mikla, væri aS sjá ög notfæra tæki-
færin, þar sem aSrir sáu þau ekki.
Alla æfi sína hafSi Jim bollalagt þaS, aS verSa
mikill. Hann ætlaSi aS verSa hershöfSingi, sem
ræki fjandmannaher þjóSar sinnar á flótta; — hann
ætlaSi aS verSa andlegur leiStogi þjóSar sinnar.
Hann hafSi ætlaS sér aS verSa stjórnmálaspeking-
ur, vísindamaSur og uppfindingamaSur, líkt og
Edison, og hann hafSi þózt vera kominn vel á veg,
þá hann fann upp músagildru, sem veiddi mýs. AS
verSa forseti Bandaríkjanna voru alvanir draumar
hans. En meSan þetta hugmyndaflug gagntók sálu
hans var hann berfættur og tötralegur; og drauma
dreymdi hann, þá hann var aS aka áburSi í hjólbör-
um, plægja akurinn eSa mjólka kýrnar. . Þá hann
náSi 2 7. aldursári, og enginn fögru draumanna hans
hafSi ræzt, áleit hann tíma til kominn, aS hætta
slíkum draumum.
HvaS hinni nýju stöSu hans viSvék, þá sá Jim
þar litla möguleika til þess aS komast til frama, því
hversu mikla hæfileika sem hann sýndi, og viö
hversu mikiS andstreymi, sem hann yrSi aS stríSa,
— en viS þaS eiga öll mikilmenni aS berjast, — þá
bjóst hann viS engum hagsbætandi ávöxtum af starf-
inu. Hann tók því viS þessu lélega, vanþakkláta
starfi, án hugmyndar um, aS hægt væri aS vekja
menn til meSvitundar um, aS sveitaskólunum yrSi
aS breyta samkvæmt kröfum tímans, og aS í þess-
ari stöSu lægi vegur til upphefSar og gengis. Hann
var ekki latínuskóla-lærSur og ekki einu sinni gagn-
fræSingur. Allir hinir fögru framtíSardraumar hans
höfSu strandaS á því, aS hann hafSi ekki þá skóla-
mentun, sem mikilmenni vanalega hafa. Hann gat
þess vegna ekki orSiS ofburSamaSur. HiS eina,
sem hann var hæfur fyrir, var aS vera sveitakenn-
ari, sem hann nú var orSinn, vegna missættis og
slysni; og þeirri stöSu var þó óvíst aS hann gæti
haldiS, vegna mótbyrs og illvilja. Raunar hafSi
hann getaS fengiS eins góSa stöSu annarsstaSar
fyrir all-löngu síSan, og hann hefSi þegiS hana, ef
þaS hefSi ekki orSiS aS skilja hann viS móSurina,
litla húsiS þeirra og alifuglana þeirra. Nú undraS-
ist hann yfir því meS sjálfum sér, því hann hefSi
látiS háS Jenníar Woodruff hafa þau áhrif á sig, aS
hann tók upp þessa iSju, sem virtist gjöra hann aS
ásteitingarsteini nágrannanna.
SkoSun hans var sú, aS umfram öllu yrSi und-
irstaSan aS vera trygg, — og líkt og hershöfSingi
grandskoSaSi hann orustuvöllinn, og bjó sig sem
bezt undir komandi bardaga. Hvernig hann fór aS
þessu vakti aSdáun Woodruffs offursta, sem veitti
öllu háttalagi hans nána eftirtekt, og sem vakti þá
skoSun í huga hans, aS möguleikar myndu á því,
aS Jim reyndist “mórauS mús". Hann sá, hvernig
Jim á illviSrisdögunum heimsótti bæjina í skólahér-
aSinu, og hvernig hann þráSi þessa daga, líkt og
bóndinn þráir þurkinn um sláttinn. Einnig vissi
offurstinn, aS Jim gjörSi margar húsvitjanir á
kveldin.
En offurstinn vissi ekki, aS Jim var þaS sem fé-
lagsfræSingarnir kalla: vekjari. Raunar vissi Jim
þaS ekki heldur; hann hafSi aldrei lesiS félags-
fræSi, því fræSibækur þess efnis kostuSu meira en
25 cents bindiS, og hafSi Jim því aldrei séS neina
slíka bók. En “vekjari" var hann engu aS síSur. ---
AuSvitaS hafSi hann þekt alla sveitunga sína um
lengri tíma, nema Simms-fólkiS, og nú var hann
orSinn vildarvinur þess. Hann hafSi heilar vasa-
bækur útskrifaSar meS upplýsingum um sveitunga
sína. Hann vissi, hversu margar ekrur af landi hver
bóndi hafSi, og hvers konar búskap hann stundaSi:
kvikfjárrækt, akuryrkju eSa blendings-búskap. Og
honum voru kunnar skuldir bænda og veSlán. Hann
þekti heimilislíf þeirra til hlýtar. Hann vissi, hvaSa
stelpur og strákar voru kenjótt og óstýrilát. Hann
vissi og, hversu langt hver skólanemandi var kom-
inn í námi, og hvaS var þess og þess nemanda upp-
áhalds námsgrein; eins hvaSa skemtanir hverjum
nemanda líkuSu bezt. Hann átti langt tal viS mæS-
urnar og systurnar, ekki um skólanám eSa skóla-
göngu, svo aS nokkuS gæti heitiS, heldur um veSr-
iS, hesta, bifreiSar, skilvindur og ágóSann af bún-
aSinum.
Eg býst naumast viS því, aS nokkru sinni í sögu
sveitaskólanna hafi sá, er fræSa átti ungdóminn,
unniS jafn atorkusamlega aS þannig löguSum und-
irbúningi og vinur vor Jim gjörSi. I raun réttri, Þó
aS Jenný Woodruff gaéti ekki séS, hversu þetta
kæmi skólakenslunni viS, eSa yrSi aS notum viS
hana, mátti segja, aS skólinn væri í fullri starfsemi
í heimahúsum og huga nemendanna vikum áSur en
hinn reglulegi skólasetningardagur rann upp, sem
var mánudaginn fyrstan í vetri.
Kornelíus Bonnar, sem var viSstaddur skóla-
setninguna, gaf til kynna skoSun eldra fólksins, er
hann kvaS skólann vera í óstjórn. Raunar sóttu skól-
ann aS þessu sinni fleiri nemendur, en nokkru sinni
áSur, svo aS örSugt reyndist aS koma þeim fyrir;
en aSfinslur skólanefndarmannsins bygSust á því,
hvaS nemendurnir voru ófeimnir í framkomu og ó-
þvingaSir. Flestir þeirra höfSu haft útsæSiskorn
meS sér og var því all-mikil útsæSis-sýning í skóla- ,
stofunni. Var mikiS rætt um gæSi og galla þess.
Og í staS þess, aS láta nemendurna lesa kafla úr
lesbókinni, sem venjan var, varSi Jim tímanum til
aS skýra fyrir þeim eiginleika útsæSisins, og hvern-
ig mætti þekkja gott útsæSi frá slæmu. Lét hann
þá af nemendunum, sem skrifandi voru, skrifa stíl
um útsæSi, svo þaS, sem hann hafSi veriS aS skýra,
festist ennþá betur í minni þeirra.
Þennan dag hafSi Jim fariS í sparifötin sín; en ,
fremur voru þau tötraleg. Og þó hann gengi bros-
andi ámilli nemendanna, þá var hann samt bæSi
hræddur og í vandræSum; en ekki lá hann þó á
liSi sínu, því hann var sífelt á ferSinni frá einum
nemanda til annars, og ef einhver skildi ekki eitt-
hvaS, var hann þangaS kominn til aS skýra þaS,
svo þaS varS ljóst sem dagsins ljós.
“Þessi náungi dugar aldrei”, sagSi Bonnar næsta
dag viS Bronson. “Hann lítur út sem flökkuræfill
í skólastofunni".
Eg býst viS, aS hann hafi veriS í því bezta, er
hann á”, var svar Bronsons.
“Og krakkarnir kalla hann Jim”, sagSi Bonnar.
"ÞaS sakar nú ekki, aS mér finst”, sagSi Bron-
son.
“Og í kenslustofunni”, hélt Bonnar áfram, “var
slíkur hávaSi, aS þaS líktist pólitiskum fundi, og
svo var þar alt fult meS útsæSi, og stofan leit út
sem svínastía.
Já, eg ímynda mér, aS hann verSi ómöguleg-
ur , sagSi Bronson; “en drengurinn minn er stór-
hrifinn af honum og öllu þessu, og segist ætla aS
sækja skólann aS staSaldri í vetur”.
ÞaS er af því, aS Jim heldur enga reglu, og
lætur Tona aShafast sem honum sýnist”.
‘Fyrsta sinni, sem honum hefir geSjast aS nokk-
uru, nema strákapörum”, mótmælti faSirinn. — “En
því er ver og miSur: Jim verSur líklegast stöSunni
ekki megnugur, og viS verSum aS reka hann. En
eg vildi óska, aS viS gætum fengiS góSan kennara,
sem gæti náS líku taumhaldi á Tona og Jim hefir
náS”.
•
V. KAFLI.
Jenný kemst til metorSa.
Ef Jenný Woodruff var orsökin í hinni snögg-
legu framkomu Jims á mentasviSiS, er hún meS
þessu hæSnis-“húhi" gjörSi gys aS því, aS vinnu-
mannsrolan færi aS kvongast, — var hún einnig ó-
beinlínis orsökin í því, aS hann sló til jarSar öku-
manninn, eins og fyrr er gettiS, og meS því óx aS á-
liti í augum sveitunga sinna, þó hann sjálfur hálf-
skammaSist sín fyrir þrekvirkiS.
Feiti maSurinn í bifreiSinni, sem var eigandi
litla hundsins, og kallaS hafSi aS hætta, þá hæst
ólgaSi blóSiS, hét Charles Dilly og var hann kaup-
maSur í þorpinu á hinum enda bygSarinnar. FerS
hans inn í Woodruff skólahéraSiS hafSi sinn á-
kveSna tilgang, og eg finn mig ekki skyldan aS
halda honum leyndum. Hann kom til aS sjá Wood-
ruff offursta og dóttur hans. Dilly var aS sækjast
eftir því, aS verSa féhirSir sveitarinnar, og vildi ná
útnefningu á komandi kjörfundi. I þeim hluta bygS-
arinnar, sem hann átti heima, átti einnig aSsetur
skóla-eftirlitsmaSur sýslunnor. Hann var maSur lítt
mentaSur, hvorki betri né verri en skóla-eftirlits-
menn voru vanir aS vera; en hann var upp meS
sér af embættinu og vildi því ná endurkosningu, og
hann var þess utan kænn pólitíkus.
(Framhald).