Heimskringla - 12.10.1916, Blaðsíða 2

axj^. 2.
HEiMSKKlNGLA.
WINNIPEG, 12. OKTÓBER 1916
Nokkrar frœðandi leksíur um nœringu og heilsu
Eftir
DR. EUGENE CHRISTIAN,
New York.
FJÓRÐA LEKSÍA.
Efnafræði líkamans ag fæðunnar,
útskýrt á einfaldan kátt.
EFNAFRÆÐIN (Chemistry) er fraeðigrein sú, sem
ræðir um samsetning frumagnanna og skyld-
leika þeirra sín á milli. Fyrir sjónum efnafræðings-
ins eru allar myndir efnisins að eins sambönd frum-
efnanna (combinations of elements). Og efnafræð-
isleg rannsókn er í því fólgin, að deila efnunum í
sundur og skilja eitt frá öðru, þangað til hvert efni
verður út af fyrir sig.
Þegar efnafræðingurinn fer að sundurliða efnm
aftur og aftur, og þar kemur loks, að hann getur ekki
deilt þeim lengur í sundur, þá er hann kominn að hin-
um einföldu frumefnum, sem svo kallast.
Nú þekkja menn alls áttatíu o gtvö frumefni. Af
þessum efnum er alt hið líkamlega á jörðunni mynd-
að, og svo framarlega sem vér þekkjum, alt í alheim-
inum. Taki menn vatnsdropann, steininn, blómið eða
líkama mannsins, þá má leysa alt þetta sundur ögn
fyrir ögn, þangað til kemur að frumefnum þeim, sem
mynda hluti þessa hvern um sig.
Efnin í líkama mannsins.
Alt til skamms tíma fékst efnafræðin að eins við
hin óæðri ríki náttúrunnar. Mönnum kom ekki til
hugar, að dýraríkið og þá einnig maðurinn ætti nokk-
uð skylt við efnin í hinni dauðu náttúru. En nú eru
menn farnir að sjá, að alt lifandi stjórnast af hinum
sömu Iögum náttúrunnar, sem gilda um alla dauða
hluti eða líkami. Það hefir því verið talið hið stærsta
skref vísindanna um allar aldir, þegar menn fóru að
beita efnafræðinni við líkama mannsins. Þessi grein
efnafræðinnar skýrir frá öllum efnum mannslíkam-
ans og eins frá efnum þeim, sem hann þarfnast. Hún
segir oss, hvernig vér getum gjört líkamann hraust-
an, heilbrigðan og þolgóðan, og hvernig vér eigum
að lifa í samræmi við lög náttúrunnar. En eðlilega
varðar manninn meira um þessi hin óbreytanlegu lög
lífsins, en um alt annað. Það eru þau, sem tak-
marka starfssvið mannsins og valda eða ráða breytni
mannsins, bæði lífi hvers einstaklings og heilla mann-
félaga.
Af vísindunum sjáum vér, að maðurinn er búinn
mörgum og mismunandi líffærum og líkamspörtum,
og hver þeirra er gjörður af óteljandi þráðum og cell-
um, og allar þessar cellur, æðar, sinar, taugar og
þræðir eru gjörðar af vissum kemiskum efnum, sem
breytast eftir lífsskilyrðunum og ástandi mannsins.
Mismunurinn milli æsku og elli kemur af breytingum
í efnasamsetningu mannslíkamans og mismunandi
hlutföllum hinna ýmsu kemisku efna. En mismunur-
inn milli heilsu og vanheilsu kemur af því, að þessi
kemisku efni í Iíkama mannsins eru ekki í réttu jafn-
vægi hvort við annað.
“Physiological Chemistry” er sú fræðigrein köll-
uð, sem ræðir um efni þau, sem líkaminn er bygður
af og hlutföll þeirra hvers til annars. Þessi efni eru
fimtán, og maður, sem er 150 pund að þyngd, hefir
þessi efni í þeim hlutföllum, sem nú skal greina:
Pund tTnzur Grains
Oxygen 97 12
Carbon 30
Hydrogen 11 10
Nitrogen 2 14
Caleium 2
Phosphorus 1 12 190
Sulfur 3 270
Sodium 2 196
Chlorine 2 250
Fluorine 215
Potassium 290
Magnesium 340
Iron 180
Silicon 116
Manganese 90
Eins og skýrt var frá í fyrstu leksíu, er það kom-
ið undir aldri, störfum og hita loftslagsins, hvaða hlut-
föll efnanna eru hentugust til að halda við góðri
heilsu og halda líkamanum í sem beztu lagi.
Efnin í fæðunni (Chemistry of Food).
Efnafræði fæðunnar eru vísindi þau, sem ræða
um hin kemisku efni í öllum þeim fæðutegundum,
sem mennirnir neyta. Efnafræðin ákvarðar hlutföll
efnanna í hvorri fæðutegund, og segir hvaða áhrif
suðan hafi og samblöndun annara efna. Efnafræð-
ingurinn þekkir öll áhrif efnanna á fæðuna í melt-
ingarfærunum og getur sagt, hvert sé næringargildi
hverrar tegundar, hvað af fæðunni verði að notum
og hvað ekki, eða hver úrgangurinn sé.
Nú vjta allir menn, að ef að menn í hugsunar-
leysi blanda kemiskum efnum saman á efnastofun-
um, þá getur oft illa farið og voði af hlotist. Tvö
efni, sem hvort fyrir sig er meinlaust, geta orðið að
drepandi eitri, þegar þau blandast saman, eða sprengt
alla bygginguna í loft upp.
Fáir menn munu þeir, sem viti, að magi manns-
ins er sem bræðslupottur efnafræðinga, og enn þá
færri, sem hafi tekið eftir því, að í fæðunni, sem þar! sér
er mokað hugsunarlaust niður, eru einmitt efni þau,
sem menn þurfa að meðhöndla rpeð svo óendanlega
mikilli gætm og varúð og viti á stofum efnafræðmg-
anna og vísmdamannanna.
Sambandið milli efnafræði mannslíkamans og
efnafræði fæðunnar er einhver mest áríðandi grein
hinna nýrri vísinda, — og þó var henni ekkert sint,
þegar eg (segir höfundurinn) fyrir tveim árum fór
að leggja stund á hana; enginn maður gaf henni
nokkurn gaum. En eg hefi gjört það að lífsstarfi
mínu, að sameina og skýra þessar tvær óumræðilega
nauðsynlegu greinar vísindanna og gjöra það á svo
einfaldan hátt, sem mögulegt er.
Einföld flokkaskifting fæðunnar.
Meiri hluti þessara 82. kemisku efna, sem vér
höfum getið, eru í fæðu mannsins. En vér notum hér
hina vanalegu skiftingu þeirra í 4 aðal-flokka, og
eru þeir Carbohydrates (kolahydröt), Fats (fituefni),
Proteids (vöðvamyndandi efni) og Mineral Salts eða
málmsölt. Kemur þá hver ein fæðutegund í einhvern
þessara flokka, eftir því hvaða efni ræður í þessari
og þessari tegund. Þannig hefir hveiti 70 prósent af
“Carbohydrates”, 12 prósent af “Proteids” og 2 pró-
sent af “Fats Nú er lang-mest í því af “Carbohy-
drates” og kemur það því í þann flokkinn. En þar
sem jafnt er í einni fæðutegund af tveimur eða fleir-
um efnum, má setja þá tegund í tvo eða fleiri flokka,
eins og t. d. “peanuts”. Þær hafa 20 prósent af pro-
tein, 29 prósent af fitu og 19 prósent af kolahydröt-
um, og má því hafa þær í öllum flokkunum.
Flokkaskifting helztu fæðutegunda.
Carbohy- drates. Fats Proteids Mineral Salts.
Butter Eggs
Wheat Miik Milk Lettuce
Corn Cream Cheese Celery
Rye Cheese Bean String Bean
Barley Almonds (dried) Green Pea
Riee Pignolia Peas (dried) Dandelion
Oats nut Lentil Turnip-tops
Tapioca Walnut (dried) Beet-tops
Sugar Peanut Wheat Radish-tops
Syrup Pecans Bran Romaine
Honey Hickory Peanut Watercress •
Potato nut Pignolia Wheat Bran
(white) Filbert nut
Potato Cocoanut Meat
) sweet) Chocoiate Poultry
Squash Pumpkin Bananas Grapes Persimmons Dates Figs Raisins Peanuts Pignolia nut Chestnuts Chocolate Meat Eish
Skýring á “Carbohydrates”.
Nafnið “Carbohydrate” táknar: “carbon” (kola-
efni sameinað vatni). Oss er nóg að vita, að í efni
þessu eru: Línsterkja (starch), sykur, celluefni (cel-
lulose) og vatn.
Skýring fitunnar.
Öll fita hefir í sér kolaefni (carbon), vatnsefni
(hydrogen) og súrefni(oxygen). En fitan myndast
við sameining fitusýranna við “glycerin ’. Þessar sýr-
ur auðkennast með nafni efnisins, sem blandast við
sýruna. Þannig er “stearin”-fitan komin af sam-
blöndun “stearic acid” við “glycerin”, o. s. frv. En
“glycerin” er ætíð annað efnið.
Skýring á “Proteids”.
Allar fæðutegundir, sem í sér hafa töluvert mik-
ið af prótein, eru kallaðar “proteids ’, og er því
“proteids” og “protein” eiginlega sama nafnið.
Prótein er þó ekki eitt efni, heldur allur sá fjöldi
fæðutegundanna, sem í sér hafa frumefnið “nitro-
gen” í þeim samböndum, að það geti samlagast lík-
ama mannsins. Og prótein-efni líkamans verða að
myndast af prótein efnum í fæðu mannsins (eða dýrs-
ms), því að prótein-fæðutegundir eru þær einu fæðu-
tegundir, sem hafa þetta nauðsynlega efni fyrir lík-
ama mannsins: nitrogen”.
En hlutfallslega er þyngd efnanna, sem mynda
próteinið, hér um bil þessi:
Carbon...................32 prósent
Hydrogen................. 7
Oxygen ..................22
Nitrogen................ 16
Sulfur....................2 “
Phosphorus................ 1 “
Dtskýring hinna málmkendu saita.
Blóðið og allur líkami mannsins (tissues) hefir í
vissar tegundir málmkendra salta, og án þeirra
gæti maðurinn ekki lifað. En þar með er þó ekki sagt
að maðurinn geti tekið málma þessa og nærst á þeim,
því það er óhugsandi. Hann getur ekki neytt þeirra,
nema fyrir jurtalífið. Jurtirnar verða fyrst að draga
þá úr jörðunni og breyta þeim og gjöra þá að lík-
ama sínum. Þá fyrst getur maðurinn neytt þeirra, er
hann borðar plöntur eða ávexti.
Ef að maðurinn til lengri tíma ætlaði að lifa á
eintómri olíu og tilbúnum prótein-efnum, þá mundi
fæða sú verða óheilnæm til lengdar, þegar málm-
kendu söltin vantaði í hana. ÖJl fæða frá náttúrunn-
ar hendi, hvort heldur það eru jurtir eða ávextir eða
dýrafæða, hafa meira eða minna af söltum þessum.
Einkum þó mjólkin og eggin og fræin og hinir grænu
hlutir plantanna. En maðurinn þarf góðan skerf af
söltum þessum, einkum af “calcium phosphates”, sem
beinin eru mynduð af. En á degi hverjum þarf hann
þó ekki mikið, því að sölt þessi eyðast ekki eins fljótt
og hm önnur efni fæðunnar.
“ MÓRAUÐA MÚSIN ”
Þessi saga, sem verið hefir í blaðinu, er nú
því nær fullprentuð í bókarformi og er um
200 blaðsíður, prentuð á góðan pappír og
innheft í sterka kápu. Saga þessi er, eins og
menn vita, sem hafa lesið hana, einhver hin
bezta í sinni röð, og hefir notið mikillar hylli
og verið hrósað víða af enskumælandi gagn-
rýnendum. Hún fjallar mjög blátt áfram og
Ijóslega um breytingar á fyrirkomulagi sveita-
skólanna, til að gjöra þá að verulega nytsöm-
um stofnunum fyrir þjóðfélagið í heild sinni,
og bændastéttina sérstaklega.
Bókin verður seld á 50c og getum vér af-
greitt pantanir í kringum miðjan október. —
Sendið oss pantanir yðar sem fyrst.
Kvennarán Þjóðverja.
Þeir stela ungum stúlkum í stór-
hópum.
MACLENNAN BROS.
Vaffn»tttt(vununi. KORNVARA
r m 1m» <V.ss:i I» r.
“Eg sá stórflokka halda til Þýzka-
lands samkvæmt skipun foringja
eins”, segir sjónarvottur. “Það^ sem
mér sveið sárast var, að sjá konur
o" un"::r stúlkur í flokkum þess-
um. Það er auðvelt að hugsa sér,
hvernig íoreldrunum hefir liðið, er
urðu að sjá dætur sínar, 16 til 20
ára, vera reknar þannig frá foreldra-
húsum af unguin, ósvífnum mönn-
um. Og hvert? Það veit enginn.
Þótt ótrúlegt megi virðast þá hef-
ir þó þýzki kardinállinn í Cologne
ritað langt mál um það, að þessi svl-
virðilegi mannstuldur sé að öllu ó-
saknæmur og leyfilegur, þar sem að
Þýzkaland vanti svo mjög vinnu-
krafta.
Eiga konur að prédika?
Eiga konur að prédika eða ekki?
Þannig hijóðar spurningin. Það er
biskupinn af Lundúnaborg, er
hrundið hefir þessari spurningu af
stokkunum. Um hana hafa orðið
snarpar umræður á Englandi. Hinn
háæruverðugi biskup hefir í þeirri
von, að vekja meiri athygli á og
laða menn að kyrkjunni, tilkynt
klerkum í biskupsdæmi sínu, að
hann væri því hlyntur, að konur
prédikuðu í biskupsdæmi hans: —
Hann setti að eins einn eða tvo skil-
inála.
Um tíma leit svo út, sem þessi
skoðun biskups mundi fá góðar
undirtektir. En brátt tóku lærðir
menn kyrkjunnar að efa lögmæti
þessarar skoðunar. Nú dundu á
mótmæli úr öllum áttum. Meðal
þerra, er harðast mótmæla biskupi,
eru: Lafði Henry Somerset og hr.
Athelston Riley, einn hinna at-
kvæðamestu leikmanna, er að pré-
dikun starfar í Bandaríkjunum.
— Hin meiri spurning þessara
tveggja — réttur kvenna til að pré-
dika — er nú rædd af kappi miklu.
Um þá spurningu segir Lafði Som-
erset: “Það væri sjálfsmorð fyrir
ensku kyrkjuna, að taka upp slíkt
gjörræði, þar sem frá fyrstu stofn-
un kyrkjunnar slfkt hefir aidrei
leyft verið”.
Erelsismáli kvenna mundu kven-
prédikarar gjöra ómetanlegan skaða
og lafði Henry Somerset segir, að
slíkt mundi hrinda því máli engu
minna aftur á bak, en mótstööu-
menn þess b«fa gjört.
Herra Riley heldur þvl fram, að
biskupinn hafi engan lögmætan
rétt að bakhjarli. Hann gengur svo
langt að segja fyrir óþægilegar af-
leiðingar, er brátt gjöri vart við sig,
ef að erkibiskupinn af Kantaraborg
taki ekki þegar I tauma þessarar
nýju hreyfingar. — Biskupinn af
Lundúnum heldur samt ósmeykur
áfram að gjöra ráðstafanir í þá átt,
að konur hafi prédikunar-starfsemi
mcð höndum.
Það eru ekki ástabréf
•
Á mörgum hinna þýzku fanga, er
Bretar og Frakkar hafa tekið, hafa
fundist sendibréf frá vinum og
kunningjum, er öll hljóða líkt og
þetta bréf, dagsett í Bryslau: —
“Við óskum sem fyrst eftir friði.
Sfðustu viku varð upphlaup hér út
úr kartöfluin’”.
Annað bréf frá Winden segir:
‘Eg gjöri ráð fyrir, að þú hafir
heyrt um upphlaup það, er hér varð
í námunum. Hagiega koma hér her-
menn frá Essen til þess að stilla til
friðar”.
Bréf frá Porow segir:
“I Kiel voru upphlaup mikil í
járnverkstæðunum. Yerkamennirnir
neituðu að vinna. Þú getur getið
þér til, hvað þá kom fyrir. Eg þori
ekki að skrifa þér meira um þetta
mál: eg gæti ient í bölvun”.
! bréfi frá Berlín stendur: —
“Þú getur rent grun f ástandið
hér, er eg segi þér, að allir hér óska
friðar. Það eina, s<an vér höfum til
þessa haft upp úr öllu þessu, er að
fórna dýrinætum mannslffuin. Og
til hvers? Og fyrir hvern?”
FULT LEYFI. ÁBYRGSTIR. I EKKI MEÐLIMIR
undir Canada kornvörulögunum. | Winnipeg Grain Exchange.
SJ ALFSTÆÐIR
Vér erum tilbúnir a’ð vlrn etSn fónn hærrl prlnn, heldur en nokkrir
aörir kornvöru-kaupmenn. Korn af öllum tegundum keypt og má
senda í gegnum hvaöa Elevator sem er. Borgum hæstu upphæt5ir á
korniö til þeirra, sem senda þaö til vor, og lánum peninga þeim,
sem vilja geyma kornitJ sitt.
705 Union Trust Building, Winnipeg.
Kornvöru kaupmenn Umboðssalar
Licensed and Bonded. Hveiti keypt á brautarstöðvum
Acme Grain Co., Ltd.
Walter Scott Bldg. Union Trust Bldg. Canada Bldg.
SASKATOON, WINNXPEG, MOOSE JAW,
VAGN-HLÖSS. VANTAR UMBOÐSMENN
Fáiö vora prísa áöur en þér selji®. í>ar sem vér ekki höfum þá
Telephonen: Main 37S0 og 3700
♦
l H veitibœn dur!
♦
Sendið korn yðar í “Car lots”; seljið ekk i í smáskömtum.—
Reynið að senda oss eitt eða fleiri vagnhlöss; vér munum
gjöra yður ánægða, — vanaleg sölulaun.
Skrifið út “Shipping Bills’ þannig:
NOTIFY
STEWART GRAIN C0MPANY, LIMITED.
Track Buyers and Commission Merchants
WINNIPEG, MAN.
Vér vísum til Bank of Montreal.
T Peninga-borgun strax Fljót viðskifti
VÉR ÞURFUM PENINGANA
og til að fá þá fljótt og ráðvandlega ætlum vér að selja
eftirfarandi vélar án alls hagnaðar og með
nokkrum af tilbúnings kostnaði.
Aflvélar fyrir bændur
Ohio Gasolin Vélar.
. $328.75
.. 300.30
180.00
300.00
173.ÍK8
85.00
15 H.P. Standard (ný) .............................
12 H.P. Standard (ný) .............................
11 H.P. Special Hooper cooled (ný) ................
12 H.P. Standard (smíöutS upp) ....................
8 H.P. Standard (smit5uö upp) ....................
2% H.P. Farm Engine Hooper cooled (ný) ............
Badger Engine Gas Standard.
14 H.P. (smíðu?5 uppq í góöu standi ...............
Gasolin Tractors.
45 H P. 4 Cylinder Tractor (smítSutS upp).......
45 H. P. 4 Cylinder Tractor (ný) ..................
Manitoba Universal (bygð upp) ...................
Tractors, Steam.
35 H.P. Double Cylinder (smít5ut5 upp) ........
25 H.P Northwest (smít5uð upp) ....................
Portable Engines.
22 H.P. Single Cylinder, portable, Geiser (ný) ........ $800.00
22 H.P. Single Cylinder, portable, Geiser (smíðuð upp) .... 000.4M)
20 H.P Single Cylinder, portable, Geiser (smíðut5 upp) 500.00
Vér höfum einnig tvær 20 og 22 heetaafls vélar, sem vér erum
reiðubunir at5 smít5a upp, og selja fyrir $350.00 hvora.
$1200.00
$1200.00
1750*00
000.00
$2,500.00
1,000.00
Fáeinar Mölunar-Vélar
(Grinders).
6, tommu Superior Grinde ijllS.OO
Peninga-prísar, en góðir skilmálar gefnir á
öllum stórum Tractors.
Skrifið eftir hvaða upplýsingum, sem yður vantar, — bara
segið oss, hvað þér þurfið.
R. S. EWING, 200 Union Trust Building, WINNIPEG
Wonder 0/7
DRÝGIR GASOLIN STÓRKOSTLEGA.
Þú leggur ekki í neina hættu með að kaupa WONDKR OIG. Hún er ábyrgst
að gefa þér 25 til 50 prósent meiri vegalengd og meira afl úr sjálfhreyfivagni
þínum, ef hún er hrúkuð samkvæmt fyrirsögn. Það er ekkert í þessari olíu,
sem getur skemt hinar fínustu vélar
Spyrjið Mr. Yule, Manager Northern Crown Bank, um áreiðanleik félags-ins.
Spyrjið Mr. Mundill, frá Ogilvie Flour Mills Co., Wtnnipeg, Mr. Pope frá Tri-
bune og Mr. Lincoln, frá Telegram, hvað þeir viti af reynslunni um WOSDEIl
OIL.
Komið á skrifstofu vora og leieið hundruð meðmæla frá fólki, sem brúkar
olíuna, — og veit, hvað það segir.
Reynið $3.00 dunk. Það borgar sl§/ ekki að vera án olíunnar.
WONDER OIL COMPANY.
1101 McArthur Building, Winnipeg.