Heimskringla - 23.11.1916, Blaðsíða 4

é
BjL*. 4.
H EIMSKRINGLA
WrNNÍPEG, 23. NÓYEMRER 1Í»1S
HEIMSKHINGLA
LSIoínnð 1SKÍI )
Keraur út á hverjym Flmtudegl.
Útgefendur og eigendur:
TIIK VIKIXCi PIIESS, I/I’D.
Verh blatSsins í Canada og Bandaríkjun-
Jm $2.00 um áriT5 (fyrirfram borgab). Sent
líl Islands $2.00 (fyrirfram borgab).
Allar borganir sendist ráT5smanni blaT5-
ilns. Póst eT5a banka ávísanir stýlist til The
Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri
S. D. B. STEPHANSON, ráT5smaT5ur.
Skrifstofa:
720 SHEKBROOKB STHEET., WINXIPKG.
P.O. IIox 3171 TalMlnit Garry 4110
ÉR SKULUM ALDREI SLIÐRA
SVERÐIÐ fyrri en Belgía í fullum
mæli er búin að fá alt, sem hún
hefir í sölur lagt og meira; ekki
fyrri en Frakkland er trygt og óhult fyrir á-
rásum fjandmannanna; ekki fyrri en rétt-
indum hinna smærri þjóða í Evrópu er áreið-
*anlega borgið, og ekki fyrri en hervald Prússa
er brotið og að fullu eyðilagt.—ASQUITH.
Oss vantar menn, fleiri menn !
Oss vantar þá nú undir eins og framveg-
is vantar oss alla þá menn, sem hægt er að
fá. Hér er vandi úr að greiða og hann mikill.
Stríðið er ekki alt bardagar. Og hér kemur t
margt til greina. Það er hlutverk stjórnar-
innar að sjá fyrir þessu. Það er hún, sem
verður að ráða fram úr þessu . Og af eigin
sjón og reynslu get eg sagt, að stjórnin hefir
einlægt látið þetta vera sitt mesta áhugamál.
Og það er ekki mitt, að fara frekara út í það,
en eg verð að segja það hiklaust, að vér get-
um ekki búist við, að vinna þetta stríð, nema
hver einasti karl og kona í öllu Bretaveldi
komi fram svo að stjórnin geti haft þau not
af honum eða henni, sem framast er mögu-
legt. Stjórnin þarf og heimtar fult dagsverk
af hverjum einasta karli og konu, ungum og
gömlum á Iandi úti á búum manna, í verk-
smiðjunum og hvar sem er, til þess að losa um
menn, svo að sem allra flestir geti farið, að
hjálpa hinum hraustu mönnum á vígvöllunum.
WILLIAM ROBERTSON,
General, Chief of Staff.
Burt með fína hvíta brauðið
og sætu kökurnar.
London hinn 15. nóv.: Þaðan kemur fregn
ein, sem oss þykir nokkuð nýstárleg, en í
hæsta máta heillavænleg fyrir land og lýð. En
fregnin er sú, að einn þingmaður Breta og
forseti verzlunar-samkundunnar (Board of
Trade) í Lundúnum, kom með það Iagafrum-
varp fyrir þingið, að menn skyldu með lögum
verða neyddir til þess, að nota heilmalað
hveiti í brauð alt, í staðinn fyrir “fína, hvíta
mjölið’’; bann skyldi einnig lagt á allar fínar
kökur (Cakes and Pastry), og í þriðja lagi
skyldu verða ákveðmr vissir dagar í hverri
viku, er menn mættu hvorki selja kjöt í búð-
um neinum eða matreiða og eta á matsöiu-
húsum.
Hon Walter Runciman er einn af fremstu
og merkustu þingmönnum Breta, og er hann
kunnur orðmn um allan heim, þó að ungur
sé ennþá. Honum er falið, að ráða fram úr
vandræðum Breta að hafa eitthvað að eta, og
þegar kjötið fór upp í þetta feykilega verð,
þá urðu menn hræddir um, að fóikið myndi
svelta fyrri eða síðar. Það má segja hann sé
nú alræðismaður yfir öllum bjargræðisvegum
Breta, og til hans líta allir, hvað mat og bjarg-
ræði snertir og vilja hans verða allir að lúta
í þessu efni. En honum var nú falið þetta á
hendur af því að allir treystu honum.
Mr. Runciman lét það í ljósi, að meira
þyrfti að gjöra en þetta, því að það þyrfti að
koma í veg fyrir hið mikla óhóf, sem menn
hefðu í sykurnautn. Menn hefðu sykurinn
sem sannkallaða munaðarvöru. Hann kvað
nóg af öliu nú sem stæði; en næsta ár myndi
fara að herða að mönnum, og þó að það
myndi aldrei verða neitt líkt því, sem óvinir
þeirra yrðu að þola, þá væri samt nauðsynin
Ijós, að búa sig undir hina hörðu tíma. Næsta
ár yrði England mestmegnis að treysta upp á
Ástralíu með hveiti, og þá þyrftu þeir að vera
vissir um, að hafa nógan skipakost til að
flytja það. Þeir þyrftu því að halda áfram að
byggja ný skip til flutninga.
Stórblöðin öll taka ágætlega í þessa stefnu
Mr. Runciman’s og lofa að styðja hann eftir
megni.
Það sézt af þessu, að tímarnir eru alvar-
legir og að það þarf bæði á viti og sparnaði
að halda. Allir, sem nokkuð þekkja til þess,
vita, að hveitið er kanske sú korntegund, sem
mesta næringu hefir í sér af öllum, og hefir í
sér flest þau efni, sem líkaminn þarfnast.
Hveitið myndar hold og vöðva efns og kjöt-
ið og þó bctur; en* þá mega menn ekki
treysta á fínasta hveitið. Þetta ‘patent’ hveiti,
cem menn af vanþekkingu æt'a að sé bezta
tegund hveitisins; menn verða að borða
hveitið alt og láta ekkert taka úr því við möl-
unina; rétt eins og menn borðuðu rúginn
úti á Islandi, og varð gott af, þó að hann sé
lakari fæða en hveitið. Hvað kökur og sæta-
brauð snertir, þá er lagt bann á það, bæði
fyrir það, að fólk eyðir sykri og kryddi alls
konar í það, og svo af hinu, að það er eigin-
lega engin fæða, heldur ruslmatur, sem þeir
brosa að, sem vit hafa á. Og það skemmir
heilsu manna, eyðileggur smekk þeirra og er
eiginlega ímyndað sælgæti, sem maðurinn
væri jafnsæll, þó hann smakkaði aldrei á æfr
sinni. Sumir halda, að þetta sé svo fínt, og
vilja líkja eftir öllu, sem fínt er; en gæta eigi
þess, að engir hafa meiri kvillana, engir verða
jafn fljótt ellihrumir og hrörlegir og fína fólk-
ið, eða lasburða og karlægir. Og vissulega
væri það ný kenning, ef að það væri eitt af
því eftirsóknarverðasta í heiminum.
Hvað kjötið sjálft snertir, þá er það orðið
viðurkent, að það er einkum hermannafæða,
með öllu því, sem það innibindur. En nú sézt
það bezt, að menn geta lifað án þess, þegar
með lögum er farið að banna mönnum að eta
þa nema dag og dag í viku, sem fyrir löngu
er búið að gjöra á Þýzkalandi. Og það er
ekkert launungarmál, að menn geta lifað al-
veg eins saddir, alveg eins hraustir, alveg ems
þolgóðir, alveg eins fjörugir, þó að menn
smakki aldrei kjöt á æfi sinni.
En þegar snögglega þarf að gjöra breyt-
ingu á þessum hlutum, hjá stórþjóð, sem tel-
ur 40—50 milíónir manna, þá er það al-
gjörlega ómögulegt nema með valdboði; —
þó að menn viti, að það sé til heilla og vel-
ferðar þjóðarinnar, þá sér hún það ekki, trú-
ir því ekki og hlýðir því ekki, nema hún sé
knúð til þess, nauðug viljug. Og bak við
þetta liggur því það, að fara að eins og Þýzk-
ir gjörðu fyrir löngu, af því að þeir voru til
neyddir, að skamta þjóðinni eins og her-
mönnunum. Að Bretar taka þetta upp, sýnir
það skýlaust, að þeir ætla aldrei undan að
láta, fyrri en Þjóðverjar liggja flatir við fæt-
ur þeirra; og því fyrri, sem Bretar taka upp
á þessu, því minni verður skorturinn og því
áreiðanlegri sigurinn.
Um sama leyti eða áður en Mr. Runciman
kom með uppá stungur sínar, kom Mr. Hew-
ins með þá uppástungu í neðri málstofunni,
að stjórnin gjörði gangskör að því, að efla
og halda við fæðustofni landsmanna og sjá
um að ekki gæti orðið skortur á neinum nauð-
synjum, og enn að varna því, að verð á nauð-
synjum keyrði úr hófi. Við umræðuna gat
Mr. Churchill þess, eð mesta furðan væri, að
stjórnin skyldi þurfa 27 mánaða veraldarstríð
til þess að átta sig á því, að þessar einföldu
og eðlilegu varúðarreglur væru nauðsynlegar.
Fjárhagur.
Það hefir nú um all-langan tíma verið
mikið taiað um það, að Bandaríkin söfnuðu
til sín öllum auði heimsins, og á þessum stríðs
tímum lánuðu þau svo mikið fé þjóðunum,
sem nú eru að berjast, að þau ættu þær, að
kalla mætti, og gætu ráðið öllum mörkuðum
þeirra, því að þau hefðu í höndum skuldabréf
þeirra upp á milíónir og biiíónir dollara. En
nú hefir “Federal Reserve Board’’ rannsakað
þetta og gefið út skýrslur um það, er sýna, að
menn hafa gjört hér úifalda úr mýflugunni.
Og skýrslan um skuldabréf þau, sem
Bandaríkin halda frá öðrum löndum, er þess
Frá Bretaveldi (einkum þó Canada og ný-
lendunum.................$ 212,000,000
Frá Evrópu ............ 1,627,000,000
Frá latnesku ríkjunum í
Ameríku............. 88,000,000
Frá Kína ................... 4,000,000
Samtals.............$1,931,000,000
Þessar upphæðir allar verða þá til samans
nærri tvær bilíónir; en nú er stríðið búið að
kosta Breta um $13,000,000,000, eða þrett-
án bilíónir dollara. Þjóðverja hefir það kost-
að 12 bilíónir, Frakka er það búið að kosta
hið sama eða 12 bilíónir dollara, og Rússa
um 9 bilíónir dollara. Þetta munu vera bein
útgjöld þessara þjóða: alls 46 bilíónir doll-
ara; en ef alt væri til tínt, má ætla kostnað-
inn fullar 75 bilíónir dollara. En beri menn
nú saman við þetta skuldabréf þau, sem
Bandaríkin haida frá Evrópu, sem ekki ná
tveimur bilíónum, eftir því sem að ofan er
sýnt, þá verður það gjörsamlega hverfandi
upphæð: tvær bilíónir á móti 75. En það
lán, sem Evrópuþjóðirnar hafa fengið frá
Ameríku er nálægt hálfri annari bilíón doll-
ara, og sé það borið saman við fé það, sem
Evrópuþjóðirnar verða að leggja fram heima
hjá sér, verður það Iítil upphæð, og þegar
stríðinu er lokið, mundu þær geta borgað
skuldina út með því að fá lán hver í sínu eig-
in landi.
Áður en stríðið hófst átti Bretland úti-
standandi í lánum hjá öðrum þjóðum rúmar
$20,000,1)00,000 — tuttugu bilíónir dollara.
En þá átti Þýzkaland útistandandi lán hjá
öðrum þjóðum upp á $5,000,000,000, —
fimm bilíónir dollara.
Þarna geta menn séð, að Fvrópuþjóðirn-
ar gætu svo léttilega borgað þessa hálfrar
annarar biííón dollara skuld, með því að
leggja móti því lítirin, sáralitinn hluta af þeim
skuldum, sem þær eiga hjá öðrum þjóðum.
Það er því ímyndun ein, að Bandaríkin séu
lánardrotnar Evrópu og geti þar af leiðandi
ráðið þar íögum og lo’’Um og prísum öllum.
Það heíir eðliiega komist orð á þetta við
það, að þegar Bretar voru að borga sínar
eigin og annara skuldir í Bandaríkjunum, þá
sendu þeir til Ameríku feikna-mikið af gulli,
svo að kistur allar og kirnur og skápar urðu
fullir af gullinu, og þótti mörgum nóg um.
Það er hins vegar áreiðanlegt, að Banda-
ríkin hafa mikinn fjárhagslegan hag af því,
þegar stríðinu er lokið, að eiga sjálfir öll sín
skuldabréf. Evrópuþjóðirnar hafa tínt saman
öll skuldabréf Bandaríkjanna í sínum lönduir.
og selt þau með háu verði á markaði Banda
ríkjanna. En nú um stund geta Bandaríkin
tekið leigu af peningum, sem þau eiga á lán-
um úti um Evrópu, í staðinn fyrir það, að áð-
ur þurftu þau að borga leigu af lánum til Ev
rópu, og ætla menn að þetta muni hafa góð
áhrif á verzlun milii þeirra og Evrópuþjóð-
anna, svo framarlega sem vmnulaunin í Ev-
rpu verða ekki svo um muni lægri en í Banda-
ríkjunum, og hafi þannig áhrif á vöruverðið,
svo að þeir geti þar selt vörurnar billegri en
þær eru framleiddar í Bandaríkjunum. En
þarna kemur það, sem margir eru búnir að
spá, að koma muni eftir stríðið: Annað
stríð friðsamt eða án blóðsúthellinga, en
kanske engu vægara, hvað efnahag snertir.
Þeir kalla það sumir: “The war after the
war’.
Prísarnir fljúga upp.
Það er eins og það séu vængir á öllu, sem
menn þurfa að kaupa á þessum dögum. Allir
hlaupa til stjórnarinnar, því að hún er móðir
allra manna, af hvaða flokki sem eru, og
koma þeir fram með spurningar og bænir til
hinnar elskuðu mömmu sinnar. Þeir segjast
einlægt hafa elskað hana; grátið með henni,
þegar hún hafi grátið, og hlegið með henni,
þegar hún hafi hlegið. Nú segja menn að sé
orðið svo hart í ári, að þeir geti ekki keypt
brauð handa börnum sínum eða skó á fætur
þeirra, eða hlýja flík að verja þau fyrir vetr
arkuldanum. Og stjórninni hrekkur tár af
augum, að heyra alla þessa eymd og vill nátt-
úrlega hjálpa sínum elskuðu börnum; ^g í
Manitoba á að setja nefnd stóra og mikla,
eða láta “Public Utilities Commissioner” rann
saka, hvernig á þessu standi. Og Ottawa-
stjórnin samþykkir tilskipun (Order in Coun
cil), og sendir út Iista yfir allar nauðsynja-
vörur, sem eru allar fæðutegundir og allur
fatnaður, og lætur víti varða, að færa óhæfi-
lega upp verð á þessum hlutum með samtök-
um (combination) eða öðrum orðum: gróða-
bralli. Einkum á þetta við flutning, fram-
leiðslu, geymslu eða afhendingu á vörum
þessum. Svo að nú mega allir “Skylocks”
vara sig; því að ráðgjafi opinberra verka
hefir fult vald til að rannsaka alt ítarlega,
sem að þessu lýtur. Alt að 5,000 dollara sekt
varðar það, ef brotið er á móti reglugjörð-
um þessum.
Menn segja, margir nokkuð, að prísarnir
fari eiginlega ekki upp, en blessaður dollarinn
sé á hraðflugi niður á við og sé nú kominn
ofan í 67 cents. Vér erum ekki hagfræðing-
ur og getum lítið um þetta dæmt. En skemti-
staði borgarinnar sjáum vér einlægt troðfulla
af prúðbúnu fólki; búðirnar eru svo fullar,
að menn geta varla snúið sér við í þeim. Og
menn lifa á hinu bezta og dýrasta, sem hægt
er að fá, og ekkert þykir nýtandi eða etandi,
nema það sé nógu dýrt, hvort sem það er
matur eða eitthvað annað.
Hið fyrsta, sem menn ættu að gjöra, er
að hugsa sér, hvernig þeim líði, sem lifa í hin-
um hernumdu löndum og eru öllu sviftir og
mega lofa hamingjuna, ef þeir finna harða
brauðskorpu að bíta; hið annað er að spara
dollarinn og kaupa ekki nema hið allra nauð-
synlegasta. Það á margur harða tíma í heim-
inum nú, osfher naá segja, að menn lifi í vel-
lystingum. — En hvað stjórnirnar snertir, sjá-
um vér ekki annað en að þær komi vel fram
í málum þessum. Það er eftirspurnin og
framboðið, sem ræður verðinu.
Hámarkinu náð.
French, hershöfðingi Breta segir að nú sé
stríðið komið að hámarkinu, og hljóti aðal-
kviðan annaðhvort að koma bráðlega eða
með vorinu. En því mega menn ekki gleyma,
að það er ekki hið sama og að stríðið sé bú-
ið þá. Hámark stríðsins og endir þarf ekki
endilega að vera hið sama.
ÞRIÐJA RÖDD.
Þú mmnist í óS (þaS er ágætis ljóS)
Hins alkunna glaesimanns,
Sem sómi varS þjóS, framar samlöndum stóS
Sem sómi síns fósturlands.
AS viSgangi þjóSar á þessari grund
Hver þumlungur í honum vann,
Og ónotuS leiS ekki’ ein einasta 'stund
Af æfinni frá því hún rann.
Og honum sem prúSasta prúSmenni ann
Hver piltur sem meta hann kann, '
Og hafi eg séS nokkurn sjen.tlimann
Þá sannlega er þaS hann.
Þótt ýmislegt taki hann upp í sitt fang
Er altaf hann Baldvin hreinn.
I sextugri æsku hann gengur sinn gang
Um götuna fríSur og beinn.
Og fremur en þú (ekki fremur en eg)
Er frúnum hann Baldvin kær,
Þótt víSar kannske’ en í Winnipeg
Hann v i n k i framan í þær.
— Hann læzt vera saklaus, er sumum aS tjá
AS sé þaS ei alvara full;
En svei mér, eg vildi ekki sverja neitt á
HiS sextuga kvennagull.
VerSi æfi hans löng! Eg tek undir þann söng
MeS öllum í Vesturheim.
(Aldrei bregst mér nein von). Lifi Baldvinson
Til blessunar mér og þeim!
Þó aS ljóS mitt sé smátt, get eg haft þaS svo hátt,
AS heyrist um allan geim.
Gutt. J. Guttormsson.
Konungur samþykkir
Allir tala nú ineira um hinar nýju
reglugjörðir og stjórn á fæðuteg-
undum á Bretlandi, og konungur
Bretlands er búinn aö samþykkja
og undirskrifa reglugjörð, er skipar
allri stjórn á málum þessum í hend-
ur eins einasta manns, sein verður
alræðismaður (Food Dictator) yfir
allri fæöu í ríkinu. Þenna mann er
ekki húið að tiltaka, ]>ó að nefndur
liafi veriö til þess starfa Lord Milner
(Higli Commissioncr fyrir Suður-
Afríku) og Lord Havenport. Aðrir
vilja, að Walter Runeiman fái stöð-
una; maðurinn ,sem öilu þessu hef-
ir komið á stað og gjört hefir meira
fyrir mál þetta en ndkkur annar
maður á Englandi.
J>essar hreyfingar á Englandi, að
Játa stjórnina taka að sér urnsjón
og eftirlit á sölu og kaupum allra
fæðutegunda, hafa verið gjörðar í
þeim tiigangi. að varna því að
skortur verði, að auka sparnað og
koma í veg fyrir alt sukk og eyðslu,
að iáta hina fátæku hafa sinn
skamt sem hina ríku, og að skamtur
sá sé nærandi og haldi við kröftum
manna og holdum. t>að verður því
Ll fræðslu fyrir aiþýðu í þessum
malum, og þess er sannarlega þörf.
En svo verður þetta einnig til þess,
að styrkja hendur og allar fram-
kvæmdir manna þeirra, sem berjast
fyrir afnámi víndrykkjunnar á Eng-
landi, og sá flokkur er mikill og
fjölmennur og segja menn að hann
eflist ineð hverjum degi sem líður.
Eru ]>cir nú ]>egar búnir að hefja
hina snörpustu baráttu til útrým-
ingar vínsins, að ininsta kosti með-
an stríðið stendur yfir.
Og þegar Mr. Runciman var bú-
inn aö flytja ræðu sína á þingi á
miðvikudaginn var, ]>á lýsti hópur
þingmanna því yfir í þinginu, að
þeir ætluðu að koma fram mjög
bráðlega með lagafrumvarp um að
banna allan tilbúning á áfengum
drykkjum.
l>á var einnig nýlega lögð fyrir
stjórnina bænarskrá, .ineð undir-
skriftum þúsunda hinna mcrkustn
manna landsins, og fór bænarskráin
frain á, að öll vínsöluleyfi yrðu af-
jiumin meðan strfðið stæði yfir- —
Þarna voru undirritaðir merkustu
listamenn, skáld, fræðimenn, fjár-
hagsfræðingar og auðmenn, iðnaðar
menn og verksmiðjueigendur, em-
bættismenn og hershöfðingjar.
Matspjöld koma ekki strax.
Stórblaðið Times segir i ritstjórn-
argrein. að ekki sé líklegt, að mat-
spjöld komi strax, svo að hver mað-
ur verði að sýna matspjald sitt, er
hann kaupir sér í matinn, og áái
ekki annað en það, sem þar sten^
ur, eins og á sér stað á Þýzkalanét.
En það væri hið sama og úthluta
hverri einustu manneskju mat siisn
í hvert skifti eins og hcrmönnuw.
En harðni mikið má búast við að
svo fari-
A Englandi hefir fæða öll hækkað
ákaflega. Frá byrjun stríðsins til 1.
nóvember hafa matvörur farið .upp
um 78 prósent f smásölu. Er hækk-
un þessi svo mikil, að menn eiga erf-
itt með að sjá fram úr því. Það er
því ckki furða, þó að menn eéu
þreyttir á þessu og taki fúslega hin-
um nýju breytingum- Og viidu marg
ir að þetta hefði verið gjört fyrri.
Sendið Heimskringlu
til hermanna á
Englandi og Frakklandi
KOSTAR AÐ EINS 75 CENTS I 6 MANUÐI
eða $1.50 I 12 MANUDI.
Þeir, sem vildu gleðja vini sína eða vandamenn í skot-
gröfunum á Frakklandi, eða í herbúðunum á Englandi,
með því að senda þeim Heimskringlu í hverri viku, ættu
að nota sér þetta kostaboð, sem að eins stendur um stutt-
an tíma. Með því að slá einum fjórða af vanalegu verði
blaðsins, vill Heimskringla hjálpa til að bera kostnaðinn.
Sendið oss nöfnin og skildingana, og skrifið vandlega
utanáskrift þess, sem blaðið á að fá.
THE VIKING PRESS, LIMITED.
P.O. Box 3171. 729 Sherbrooke St., Winnipeg