Heimskringla - 20.09.1917, Blaðsíða 7

Heimskringla - 20.09.1917, Blaðsíða 7
WINNIPEG, íö. SEPT. 1917 HEIM3KRINGLA 7. BLAÐSIÐA Guðmundur Magnússon sagnaskáld. (JÓN TRAUSTI.) Ritstjóri “Skfrnis” hofir beðið mig að skrifa grein með mynd Guð- mundar Magnússonar í Skírni. Eg hefi engan tíma til þess að líta á ný yíir skáldsögur hans og rifja þær á annan hátt upp fyrir mér, og engan tíma til að rita um þær eins rækiloga og vera ætti. En eg man það, að þegar eg fyrir 11 árum las fyrst yfir handritið af “Höllu”, sem við Arinbjörn Sveinbjarnarson gáfum út sumarið 1906, þótti mér sagan taka svo langt fram því, sem eg hafði gert mér vonir um, þegar eg tók við handritinu, að mig furð- aði á því, að höf. 'skyldi vera í vandræðum með að koma henni á prent. En hann kom með handrit- ið til mín f því skyni að fá það gefið út, afturreka frá helztu bók- sölunum í bænúm, er ekki höfðu viljað taka f mál að gefa söguna út. Við Arinbjörn höfðum þá gefið út í félagi eina bók, þýðing á “Quo vadis?”, og þvf hugkvæmdist hon- um að reyna við okkur. “Halla” kom svo út um haustið 1906, og það mátti heita, að henni væri vel tekið. Áður höfðu komið út eftir Guðm. Magnússon kvæðasöfn, ljóðlei'kurhm “Teitur^- og “Eerða- minningar”, frásögn um ferð hans suður um Evrópu árið 1904, og hafði hann fengið styrk hjá alþingi til þeirrar ferðar. “Eerðaminning- ar” komu út sumarið 1905. Með þeim fylgdi dálítið safn af ljóðmæl- um, sem hann hafði ort í utanför- inni. En þessar bækur hans munu ekki hafa selst vel, og frá ritdómur um biaðanna 'höfðu þær ekki feng- ið vingjarnlega dóma. Af þeim á- stæðum varð höf. afturreka með “Höllu” frá þeim bóksölum, sem áður höfðu gefið út bækur hans. En nú skifti um þetta, þegar “Halla” kom. Hún fékk fremur góðar viðtökur í þeim blöðum, sem á hana mintust. Samt seldist hún ekki mikið f byrjun. En tveimur árum síðar, 1908, kom út framhald hennar í 1. þætti “Heiðarbýlisins”, sem heitir “Barnið”, og svo enn þrjár bækur í viðbót, “Grenja- skyttan”, "Pyigsnið” og “Porradæg- ur,” sinn þátturinn hvert árið fram til 1911. Sögurnar vöktu meiri og meiri athygli eftir því sem á leið, og það má heita, að síðari heftin flygju út um leið og þau komu í bókabúðirnar. Nú eru allar þess- ar sögur að mestu upp seldar og þörf á nýrri útgáfu. Jón Trausti var orðinni, þegar sagnaflokkur þessi var allur út kominn, einn aí þektustu og mest lesnu rithöfund- um landsins, og erlendis höfðu sög- urnar einnig vakið eftirtekt. Jafn- framt þessum sagnaflokki komu og út eftir Jón Trausta tvær aðrar sögur: “Leysing” 1907 og “Borgir” 1911 (2. útg.), og þar að auki safni af Smásögum 1909 og 1912. Þessar sögur, sem hér eru nefnd- ar á undan, mynda sérstakan flokk í rítstörfum Jóns Trausta. Þær eru allar lýsingar á nútíðariífinu. I>ótt “Halla” fari nokkuð aftur í tímann, þá er þar þó að eins lýst því, sem borið hofir íyrir augu höf. sjálfs, því sagan er bygð á endurminning- um frá bernsku hans. En eftir 1911 snýr hann sér að sögu landsins á fyrri öldura, og þaðan er tekið efn- ið í allar sögur hans, sem síðan hafa birzt. Framan við aðra útg. af “Bprg um” skrifaði eg fyrir sex árum stutta greim um skáldsagnaferð Jóns Trausta íram til þess tíma og um æfiatriði hans hefi eg áður skrifað, í aprílblað “óðins” 1907 og í aprílblað hans 1911. Tek eg hér upp kafla úr því, sem eg hefi áður sagt um sögur hans í greininni framan við “Borgir”: í þessum sögum rekur hver lýs- ingin aðra úr íslenzku þjóðlífi, hver annari trúrri og sannari—úr sveita- lífinu, úr kaupstaðalífinu, úr við- skiítalífinu, úr safnaðalífinu, úr heimilislffinu. Alstaðar liggur söguefnið opið fyrir Jóni Trausta; alstaðar finnur hann fólk, sem vert er að lýsa, og dregur fram við- burði, som í meðferð hans verða sögulegir. Innan um sögur hans koma og fyrir Ijómandi fallegar og vel gerðar náttúrulýsingar. Sögu- lýður Jóns Trausta er þegar orðin svo margiháttaður, að erfitt er að eegja, hverjar mannlýsingarnar iáti honum bezt. Hann for inn í kofa fátækustu vesalingan'na og opnar hugskot þeirra fyrir lesend- um sínum; og hann fer inn á heim- ili höfðingjanna og fer þar eins að. í "Höllu” iýsir ihann þremur mann- eskjum: unigum presti og vinnu- konu og vinnumanni á prestsetri á útkjálka iandsins, Höllu og ólafi— öllum listavel. "Heiðarbýlið” lýsir svo í fjórum söguþáttum lífi þeirra Höllu og ólafs uppi í afskektu heiðarkoti. Mjög átakanlegar eru t.d. lýsingarnar á dauða barnsins f 1. þættinum, og þorradægrahörm- ,, ’wgJUUSa T3nrsasxs3 ungunum í síðasta þættinum. Það cru lýsingar úr basllífi fátækustu fátæklinga landsins. Með óteljandi smáatriðum, er höf. 'hofir svo næmt auga fyrir, er lífinu lýst þarna uppi í heiðarkotinu, hvað þar huggar og hvað grætir, skuggunum og sól- skinsblettunum f þessu fátæklega líifi. Byssuskotið, sem fellir kúna í hlaðvarpanum og sagt er frá í byrjun “Þorradægranna”, er stór- viðburður, sem höf. lýsir út í yztu æsar. Og mjög vel lýsir hann börn- unum í heiðarkotinu, leikjum þeirra og samitölum. 3?ær lýsingar festast í minni, og eru líka athugunar verðar. — Hreppstjóraheimilið í Hvamimi er næsta heimilið, sem lýst er. Agli hreppstjóra kynnast menn í öllum “Heiðarbýlis”-sögum um, alt af betur og betur. Honum er vel lýst, og hann vex alt af f á- liti lesandans við kynninguna. Hreppstjórakonan er líka mann- eskja, sem vert er að kynnast. Ef til vill hafa höf. óvíða tekist betur lýsingar en á henni í “Fylgsni”, því l>ar er hún ein af helztu söguhetj- unum. Ferð hennar inn að Kroppi og lýsingin á hugarástandi hennar þá, er meistaralog lýsing. Sömu- leiðis sætt henmar við Höllu. Bæði Jón Thoroddsen og Gestur Pálsson hafa áður lýst skapmiklum og ráð- ríkum húsfreyjum í sveit. En Ihúsfreyjan mikla” í Hvammi, sem Jón Trausti hefir l>arna leitt fram á sjónarsviðið, mun verða minni» stæðust. Benda má líka á eitt, sem skilur á milli hjá honum og þeim. Þeir hafa gert þá, sem þessar kon- ur áttu f höggi við heima fyrir, að vesalmennum og meinleysingjum. í sambandi við það kamur fram hjá þeim skörungsskapur húsfreyj- anna og mikillæti. En hjá Jóni Trausta á “húsfreyjan mikla” mann eins og Egil í Hvammi og son, sem ekkert lætur undan síga fyrir henni. l>að er hún, sem verður, þrátt fyrir alt, að lúta f lægra haldi. Þorsteinn sonur þeirra Eg- ils er ein af söguhetjunum f tveim- ur þáttum “Heiðarbýlisins.” Það er enginn hversdagsmaður, íremur en móðir hans, og saga hans er fá- tíð, en þó eðlileg. Sama er að segja um Pétur á Kroppi, sem er aðal- maðurinn í “Fylgsni”. Hann á ekki marga sína líka hér úti um sveit- irnar. En engu að síður er honum ágætlega lýst. Setta í Bollagörðum er og afbrigði írá öðrum mönnum. Hjá Pétri á Kroppi eiga gáfur og hæfileikar í stríði við lífskjörin, og það gerir hann að glæpamanni og þjófnaðarfélaga Settu í Bollagörð- um, sem er ófreskjan í sögunni, reyndar greind og kjarkmikil, en annars hlaðin öilum ókostum. — Þessi sagnafiokkur, “Halla” og “Heiðanbýlið”, er svo ríkur af myndum, manulýsingum og æfin- týrum úr almúgalífinu hér á landi, að ekkert íslenzkt skáldrit opnar þá heima neitt til líka við hann. Höf. styðst þar án efa við bernsku- minningar sínar, lýsir héraðinu og sveitinni, sem hanm er fæddur í og upp alinn f fram á tvítugsaldur. Frá þeim tím'a þekkir hann líf fá- tækustu fátæklinganna af cigin reynslu og hugsunarhátt þeirra, sem lifa við þau æfikjör. í “Leysing” tekur Jón Trausti sér fyrir hendur að lýsa öflugri þjóðfélagshreyfingu. Það er kaup- félagamyndunini á síðustu áratug- um 19. aldarinnar og baráttan, sem sú nýbreytni á í við selstöðuverzl- anirnar dönsku, sem fyrir eru. 1 "Borgum” lýsir hann fríkirkju- hreyfingunni. A báðar þossar hreyfingar lítur höf. mjög skynsam- lega og með heilbrigðum augum. Sögurnar verða ekki hjá honum málsinnlegg, til skemda skáld- skapnum, heldur er skáldskapur- inn höfuðatriðið. Hann lætur söguimenn sína vegast með þeim vopnum, sem málstaður hvorra um sig á til, en reynir að líta sjálfur á viðureignina sem mest frá áhorf- endanna sviði, hlífir engri skoðun við ákúrum og hörðum dómum, og áfellir eigi iheldur neina án þess að lelða fram varnarmenn hennar á móti. Hann reynir að fá alt fram í sókn og vörn báðumegin. — 1 þessum tveimur sögum eru íumar af beztu mannlýsimgum Jóns Trausta. 3>orgeir ólafsson verzlun- arstjóri í“ Leysing”, og séra Torfi, í “Borgum”, eru stærstu mennirnir í sögu hans, báðir höfðingjar og mikilmenni. En þeir eru báðir fulltrúar gamla tímans, hvor í sinni sögu. 3>að eru mennirnir, sem standa á móti nýju hreyfingunum, ganga á móti straumnum. Báðum er ágætlega lýst. Fríkirkjufundur- inn í “Borgum” er ein af meistara- legustu lýsingum höf. Hliðstæður honum er í “Leysing” kaupfélags- fundurinn, og svo mannamótið við réttirnar, sem þar er lýst. — Kaup- félagsforingjarnir í “Leysing” eru allir menn, sem eru blátt áfram, eins og menn gerast alment, og þvf er vel lýst, við hvað þeir eiga að stríða. Hreppstjórinn í Vogabúð- um og fleiri áf þeim verða dálítið epaugilegir í sögunni. Eins er um forkólfa fríkirkjustofnunarin'nar í "Borgum”, konsúlinn, ritstjórann og aðstoðarprestinn. Þeir eru all- ir gallagripir, hver á sinn hátt. En öllum er þeim eðlilega lýst; menn kannast við gallana á þeim öllum. Þeir eru algengir og al- þektir. Það, sem nú hefir verið sagt, á við skáldsagnagerð Jóns Trausta fram til 1911, eða þann flokk skáld- sagna hans, sem fæst við lýsingar á nútíðarlifinu. En hér á eftir verður í stuttu máli minst á hinar sögulegu skáldsögur hans. “Sögur frá Skaftáreldum’” eru' elztar þeirra og komu út 1912 og 1913. 1 þeirri bók kemst höf. ef til t vill lengst f skáldsagnalist sinni, að minsta kosti í sumum köflum ^ sögunnar, og má því til stuðnings' benda á t. d. Eldmessuna o. fl. í fyrra bindinu. Yfir höfuð er fyrra bindi þeirrar bókar betra en hið síðara, með því að í síðara bindinu t virðist höf. binda sig um of við. frásögn séra Jóns Steingrímssonar, sem síðar er prentuð í ritum Sögu- j félagsins, eða meira en þörf gerist j' til þess, að sagan yrði sem bezt j úr garði gerð og presturinn, séra Jón Steinigrímsson sjálfur, sem er höfuðmaður og stólpi sögunnar, nyti sín þar sem bezt. Sá Ijómi, sem um hann leikur í enda fyrra bind- isins, hverfur mjög er fram í síðara bindið sækir, og virðist manni sem skáldsagan ihefði átt að halda honum som mest í þoirri hæð, sem húni hafði lyft honum upp í, enda þótt sagnheimildirnar geri það ekki og beri vitni um ýmislega veikleika hjá honum á efri árum. 1 heild sinni er samt þessi bók Jóns Trausta mikið og merkilegt verk. Séra Jón heitinn Bjarnason taldi Skaftáreldasögurnar stærsta skáld- verk nýíslenzkra bókmenta. Ann- ar prestur, sem nú býr á stöðvum þeim, sem sagan most lýsir, séra Magnús Bjarnason á Prestsbakka, sagði um fyrra bindi Skaftáaelda- sagnanna.eftir að hann hafði lesið bókina í þriðja sinn og þá upphátt fyrir fólki sínu: “-----Mér þótti hún starx góð, er eg las hana fyrst, en betri er eg las hana í annað sinn og langbezt nú, er cg las hana í þriðja sinn, en það er einkenni góðra bóka.að þær vinna við ítrek- aðan lestur-------Hún sækir í sig veðrið eftir þvf sem á hana líður, og nær hástigi sínu 1 “Eldmoss- unni”, sem er stórfalleg — — eiv sögulokin þar á eítir, um legu Guð- rúnar á Prestsbakka og veru Vig- fúsar þar, varpar mildum og ang- urblíðum blæ á alt það stórfeng- lega, hrikalega og hrottalega, sem á undan er gengið í viðburðum sögunnar, bæði 1 náttúrunnar ríki og mann lífinu, og sefar og kemur í jafnvægi skapsmunum lesandans, svo að hann rór og ánægður leggur aftur bókina.” Hann segir og, að höf. hafi “snildarlega tekist að sýna hjátrú og hugsanalif þátíðarinnar og flétta ihinum stórfengilegu nátt- úruviðburðum inncn um söguvið- burðina, svo að hvorttveggja fær eins og blæ og lit af hinu og má ekki án þess vera.” (Lögr. 5. marz 1913). Þennan dóm séra M. B. um bókina tel eg réttam Annars kann eg ekki um það að dæmia, 'hve réttum tökum Jón Trausti hefir náð á því, að lýsa menning og hugsunarhætti liðinna alda rétt og nákvæmlega. Til þess að dæma um það, þarf meira en al- menna þekkingu á sögu landsins. H'ann hefir á síðari áruin sökt sér mjög niður f lestur íslenzkra sagnarita, og hann hefir jafnan ferðast um þau svæði, sem sögur hans segja frá, áður en hann fer að skrifa um þau og viðburði þá, sem þar hafa gerst, t.d. dvaldi hann um tfma austur í Skaftafellssýslu og fór þar víða um, meðan hann var að búa sig undir að skriía “Sögur frá Skaftáreldum.” Eg ætla um þetta efni að færa hér til ummæli þess manns, sem færastur er um það að dæma. 3>orv. Thoroddsen prófessor segir um fyrra bindi Skaftáreldasagnanna: Eg hefi með mikilli ánægju lesið sögur Jóns Trausta frá Skaftáreldi, og finst mér höf. hafa ágætlega tekist að leiða í ljós áhrif þessa voðavið- burðar á þjóðlíf þess tíma. Það er mjög sjaldgæft, að skáldsagnahöf- undur kynni sér jafn vel sögu þess tímabils, sem þeir rita um, eins og Jón Trausti hefir gert; til þess hef- ir þurft mikla elju og fyrirhöfn. — Smávegis galla má eðlilega finna í þessari bók, sem öðrum, en þeim er svo varið, að hægt er að leið- rétta þá í nýrri útgáfu. Erlendis hefir það verið talin skylda skálda, sem um söguleg efni rita, að láta aðalpersónur sagnfræðinnar koma frarn með réttum einkennum hinn- ar ftrustu söguþekkingar, en það er talið fult skáldaleyfi, að lýsa og skipa niður viðburðunum í lífi smámenna, eftir því sem bezt henfc ar í skáldsögunni. Með þessu fær alþýða manna gott og rétt yfirlit yfir aðaldrætti sögunnar, en skáld- ið hefir fult frelsi fyrir hugmynda- flugið innan við vébönd aimennr- ar sagnfræði. að er ekkl hlutverk skáldsins, að fræða menn um æfi- atriði, ætt og einkenni ómerkilegra manna, sem enga þýðingu hafa í þjóðarsögunni. — Náttúrulýsing arnar f bók þeasari eru mjög góð- ar, sannar og áhrifamiklar, og höf. notar -heimildarritin mei athygli og dómgreind. Yæri óskandi, að íslendingar fengju margar slíkar skáldsögur, sem jafnvel og þessi sýndu þeim viðburði liðinna alda í skuggsjá nútímans; af þeim gætu þeir margt lært um landið sitt, og um kjör og lffsskilyrði hinnar ís- lenzku þjóðar. Það gæti ef til vill nokkuð lægt belging heimskra manna og sýnt hugsandi fólki, hve áríðandi það er, að íslenzk alþýða lagi sig eftir þeim náttúruskilyrð> um, senn fyrir hendi eru, svo að hún hlaupi ekki í gönur og sé svo óviðbúin og ráðalaus, þegar ó> lánsviðburðir skella yfir.” (Lögr. 5. marz 1913). (Meira). Sreiinm Swanson................10 Guðm. Johnson..................50 Mr. og Mra. S. Björnsson.. .. 2.00 Björg Björnsson............. 1.00 Guðrún Björnsson............ 1.00 Björn Björnsson............. 1.00 Jón Olafsson...................50 Steingrímur Olafsson......... .50 Reimar Olafsson.............. .50 Mr. og Mrs. Br. Josephson .. 3.00 Anna Thordarson............. 1.00 C. A. Oleson...................50 Ohris. Swanson.............. 1.00 Alls $26.25 EINMITT NÚ er bexti tími að gerast kaupaidi að Heims- kringlu. Sjá anglýsÍBgn vera á öðram stað í blaðin. Spellvirkjarnir Skáldsaga eftir Rex Beach, þýdd af S. G. Thorarensen, — Bók þessi er nú fullprentuð og er til sölu á skrifstofu Heimskringlu. Bókin er 320 bls. að stærð og kostar 50c., send póstfrítt. Sendið oss Pantanir Tafarlaust. Sögusafn Heimskringlu Spellvirkjarnir Saga eftir Rex Beach Þýðing eftir S. G. THORARENSEN WINNIPEG : Prentsraiðjaa Viking Press, Limitsd i ð 16 Hér sjáið þér kápusíðuna, eins og hún lítur út á bókinni. Hún er prentuð á bleikan pappír (þykk- an), með grænu bleki. Gjafir frá Skálkolt, Man., í jólasjóð hermajinania. Tryggvi Olafsson............$1.00 Mrs. Berglaug Olafsson .. .. 1.001 Abegail C. Olafsson......... 1.00 Gunnar Olafsson............. 1.00 Hialldóra Lilja Anderson.......25 Ingólfur Árnason...............50 Mrs. María Ármason.............50 Mr. og Mrs. B. Heiðman .. .. 2.00 Mr. og Mrs. G. Heiðman .. .. 1.00 Mr. og Mrs. Ben Heiðman.. .. 1.00 Mr. og Mrs. Árni Paulson .. .50 Mrs. Sigurveig Oleson..........25 Árni Paulson ..................25 J. S. Heiðmann.............. 1.00 Mr. og Mrs. S. A. Sigurðsson.. 2.00 Mrs. Kristín Swanson...........50 Ingiberg Swanson...............50 ™ D0M1NI0N RANK ■ml a«b« ■ ItrMi ---- T«m«|*a«> — llhi rhrolr ------- TSr »ftU .. hiurM«»* oa Ibyr >*4» 8» M »4 ataMrotu i«a IU tr 1 l«rfl««t. IMmIW kMM hl hu ■« ikiA* ti» nt« «« «r »i»«n r«rt »r fulltry ■pjn »*»rf Imi . rvur, kun »g bðru. W. M. HAMHTOM, raoaa eia«T BORÐVIÐUR SASH, DOORS AND MOULDHfGS. Vi8 Kofum fullkomnar birgSir af öllum tegundum VerttekrA verður aend hverjum jteim er þess óskar THE EMHKE SA3H & DOOR CO., LTD. Heor7 Arm. EaO, Wkaiptf, Man., Telephone: NUb 2S11 Minnist íslenzku drengjanna sem berjast fyrir oss. Seadid.beim Heúukriafla; það kjálpar til að gera lífið léttara KOSTAR AÐ EINS 75 CENTS I 6 MANUBI eða $1.5« I 12 MANUDI. Þeir, sem vildu gleðja vini sína eða vandamena í *kot- gröfunum á Frakklandi, eða í herbúðunum á EngLedi, með því að senda þeim Heimskringhi í hverri viku, ættu að nota sér þetta kostaboð, sem að eini stendur um statt- an tíma. Með því að slá eínum fjérða af vaaalefn verði blaðsins, vill Heimskringla hjáipa til að bera kestnaSnu. Sencfið om nofnin og skildingaaa, og skrifið vandkga utanáskrift þess, som blaðið á að fá. The Vlklng Press, Ltd. P.O. Bex3l71. 729 SbexWsoke St., Wamipeg

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.