Heimskringla - 28.01.1920, Blaðsíða 2

2 BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
V.'INNIPEG, 28. JANÚAR. 1920.
Hverflyndi — Stöðuglyndi.
Eftir Rögnv. Pétursson.
Hverflyndi er einn með hinum mestu göll-
um mannanna* Það hefir aldrei verið talið
til kosta, sem sumir aðrir gallar. Það hefir
fcótt hinn mesti ókostur að vera rei'kull í ráði.
Þeir, sem óstöðugir eru og hvarflandi, eru í
öllum efnum óábyggilegir og ótrúir. Hverf-
ulir menn og hvikulir eru oftast svikulir og
verða sjaldnast mörgu eða mörgum að liði. í
flestum skilnmgi eru þeir á hlaupum og .þá
hvergi að hitta nema ef vera skyldi þar sem
verst gegnir.
Um hverflyndið hafa myndast óteljandi
málshættir, sem um flest það, er mikið er til
af í mannfélaginu og tíðreyndast er. Er því
líkt við brestandi bólu, fjúkanda fis, fljúganda
flein, fallandi báru, hús hálfbrunnið og ein-
nættan ís. Líkmgar þessar eru bæði ljósar
og sannar. Þær eru víti, sem mönnunum er
bent á, að varnaði að hafa, og lýsa þær öll-
um hiiðum hverflyndisins, alt frá því að menn
semja sig eigi að nokkru verki til lengdar- og
afkasta svo engu um æfma, og til þess er þeir
temja sér enga hugsun, mynda sér enga skoð-
un, svo að hinna andlegu áhrifa þeirra og
verka gætir heldur eigi að neinu — eru engin.
Hverflyndið er móðir stefnuleysisins. Þó
áformað sé að stefna að einhverju ákveðnu
markmiði, þá er hætt við það, og eigi sízt ef
einhverri fyrirstöðu er að mæta. Svo er því
takmarki aldrei náð. Annað er sett í stað-
inn, en frá því er horfið líka; er svo þannig
stefnt ýmist áfram eða afturábak og seinast
að engu. Þegar æfin er öll liðin, er engu
lífstakmE”!. náð, nema því eina — er eigi
þarf að k^ppa að, því þangað berast allir
fyrirhafnarlaust, eins og blað með straumif' —
að kveðja þetta vesæla líf og vera eigi fram-
ar til. Sporjn í sanda tímans liggja fram ðg
til baka og í allar áttir, og eigi til neins ákveo-
ins staðar, sem smáfuglasp>or í nýfallinni
fönn, þétt og í einlægum krókum, hvert innarv
um annað’ tómt traðk og spark, en alls eng-
in slóð.
Þegar um verklegar framkvæmdir ræðir,
er hverflyndið hið mesta mein. Það gerir út
af við alt. Allan vilja, alla framtakssemi og
alt starf. Oftar eru margar hinar ytri og erf-
rðu ástæður manna og vandræða kjör hverf-
lyndinu að kenna. Maðurinn byrjar á ein-
hverju og hætt’r við verkið áður en það er
hálfnað. Hann byrjar á öðru og hættir við
það líka, og svo koll af koíli; verður svo arð-
urinn enginn, en nóg stríð og strit, því frá
engu er gengið og við ekkert lokið. Og í
þessu efni má snúa við orðunum alkunnu:
"Uppskeran er mikil en verkamennirnir fáir”.
Verkamennirnir eru margir, ógrynni vinnu, en
uppskeran er engin. Vinnan verður honum
ekki að notum og engum að notum. Eigi er
þ>ó svo að með þessu spari hann krafta sína.
Hann slítur þeim út, tæmir þá — við ekkert.
Margur maðurinn hefir svo lifað fram til
hinnar síðustu stundar að hann hefir eigi upp
frá erfiðinu litið, en lagst lúinn og dauðþreytt-
ur til hvíldarinnar hinstu. Það sem hans
hægri hönd hefir uppbygt, það hefir hans
vinstri hönd rifið niður, vegna þess að hann
hefir aldrei verið stöðugur við neitt. Saddur
langra lífdaga, en þó saddastur allra hluta,
erfiðisins og þreytunnar, kveður hann þetta
Ijf, sem ekkert hefir eftir skilið’ varla rúst eða
tóftarbrot, eða troðinn stíg, til merkis um að
hann hafi verið til.
Sem í hinum veraldlegu efnum svo í hinum
andlegu efnum, hverflyndið hefir gjört flest
að engu. Mörgum góðum gáfum hefir það
spilt, mörgum ágætum hæfileikum, svo þeirra
hafa orðið engin not. Hugsjónaauðurinn
allur orðið að engu. Hugsjónunum hefir
brugðið fyrir sem leiftri, en engar náð varan-
legri mynd í þjóðfélaginu. Úr sjáifstæðinu ^
hefsr það gert hmn aumkunarverðasta háð-
leik. “Frelsisblossinn”, sem um eitthvert
skeið hefir funað upp, hefir orðið að
reyk, og honum svo svörtum að í honum hef-
ir ekki mátt greina hin minstu skil, orðgnótt-
in sjálf að fjasi, framsóknin að flótta. AHar
re.dd rnar, sem bergmálað hafa í sálinni hefir
hverflyndið svæft.
1 fornri tíð voru þannig lagaðar umbreyt-
ingar kendar töíraáhrifum, yfirnáttúrlegum
og dularfullum. Frá fornöld’nni er til um
það mörg fögur saga, Fornöldin kunni svo
vel að segja frá og fallega — eins því sem var
Ijótt. Enihver ill vættur ber fulihugan-
um, spekingnum- ágætismanninum, magni
blandinn mjöð, óminnisveig, í efra eða neðra
hólfi drykkjarhornsins og hann gleymir og
týnir sjálfum sér. Óminnisdrykkurinn slekk-
ur frelsisþorstann, framfaralöngunina, ferða-
þrána. Hann slekkur “frelsisblossann”, en
reykinn leggur þykkan og megnin yfir sæynj-
anina, og í reyknum greinir engin vegaskil.
Hann villir um vegi. Þótt æfintýrin Iáti marg-
an komast undan þessum álögum drykkjarins,
þá er þó ein sagan þar sönnust — Völsunga-
saga — er eigi lætur Sigurð komast undan
þeim, en bíða þess bana. Undan áhrifum,
sem hverflyndið skapar, vei’ður eigi komist,
eigi þá sízt fái það að ráða jafnan um aliar
gjörðir manna. Við það bíður öll nytsemi
æfinnar bráðan bana.
í orðum og dæmisögum Krists finnast
margar líkingar um hverflyndið og hin skað-
legu áhrif þess. Fræið, er féll í grýtta jörð,
“Það óx að sönnu skjótt, því það hafði litla
jörð. En er sól hækkaði á lofti skrælnaði
það og visnaði sökum þess að það hafði ekki
nægar rætur.” — Blaðið spratt en stöngin
ekki og kornið ekki' svo uppskeran varð eng-
in. Þetta land, með kornökrunum endalausu
og ómælilegu, kannast við þessa sögu. Hún
er endurtekin árlega. Margur akur, er
fyrri hluta sumars vi'rðist ætla að bera góðan
ávöxt, ber ekkert þegar kornskerutíminn er
kominn, nema hismi og hýði. Kornhöfuðm
eru tóm.
Það fer svo með marga uppskeruna, að hún
verður kjarnlaus hálmur og hýði — höfuðin
eru tóm, svo hraparlega mörg,- Hugsanirnar,
ákvarðanirnar spretta ekki. Þær hafa ekki
nægar rætur, svo að þegar sól skín og hækkar
á lofti með hita og birtu, þegar dagurinn kem-
ur með viðfangsefnin og erfiðið og þungann,
skrælna þær og ekkert verður úr neinu. Höf-
uðin, æði mörg, eru tóm, og kornhöfuðin virð-
ast þar eins og fylgja fyrirdæmunum æðri, og
taka það eftir.
Menn finna mest til þess með kornhöfuðið,
þegar það er tómt’ telja það landinu mestan
skaða, verkasvikin stærstu, launaprettinn
versta, fyrir alt erfiðið. En hvort höfuðið
tóma, er stærri launaprettur, kornaxið eða
höfuð hús’bóndans? Eða er einu, smáu, vesa-
lings kornhöfði ætlað meira hlutverk í heimi /
þessum en höfðunum hinum, svo að á því sé
orð gjörandi, þegar það bregst og hefir af erf-
iðinu launin, sem því bera?
Sagan af korninu, er féll á meðal þyrna,
“en þyrnarnir uxu upp og kæfðu það”, er um
sama efni. Allur sá ipikli ofvöxtur ætlunar-
verka, er stefna í ól'íkar áttir, er skifta kröft-
unum í óteljandi staði, er ekkert nema illgresi
er kæfir hverja góða og gagnlega fyrirætlun-
svo ekkert verður úr neinu. Hugsun og
skynjun er óræktuð jörð, er ber engan ávöxt,
nema þyrna og þistla. Nóg hefir verið til af
þesskonar jörð til forna og það er nóg til af
þesskonar jörð enn, sem minnir á, sem fyr, þá
sem eigi leggja rækt við neina hugsun, setja
sér ótal markmið, hvert upp á móti öðru,
komast svo hvergh, því engin þeirra er sam-
eiginleg, en eigi er mögulegt fyrir sama mann-
inn að gjöra nema eitt í einu. Þau eru svo
mörg' að hann kemst ekkert áfram. Verk-
efnin svo mörg að á engu er byrjað. Svo
mikið að gjöra að ekkert er gjört. Svo margt
um að hugsa að um ekkert er hugsað. En
altaf er hverflyndið að snúast frá einu til ann-
ars, bæta við- hafa fleira í takinu, leita að nýj-
um og nýjum vjðfangsefnun. Áður en sýnt
er hvað framkvæma má í emu, er við það
hætt og byrjað á öðru, en endmgin er sjálfri
sér Iík. — Sem mylnuvængir gengur hverf-
lyndið og snýst endalaust um sjálft sig.
Dæmin höfum vér fyrir oss, þó eigi sé nema
þegar litið er til andlegu málanna. Til eru þeir
menn, og konur, er sagt gætu í orðum Gríms
Thomsens eins og Tóki í höll Ólafs konungs
t Tryggvasonar:
“Margan hefi eg unnið eiðinn,
ýmist kristinn — stundum heiðinn,
— nú er eg ekki nema skar.” •
Þeim verður nú ekki bylt við það sumum, þó
þeir vinni margan eiðinn, þeir sem eiga guð-
ina til skifta, herrana marga og þá heimtu-
freka.
Nokkrir hafa hallast að frjálslyndi, orðið
hrifnir um stund af hinu fagra ætlunarverki
hinnar frjálslyndu stefnu, að útrýma öfgun-
um; að setja sannir.di í stað hieypidóma; að
skýra fyrir hugskoti mannsins þann hinn góða
kraft, sem fólginn er í allri sannri þekkingu;
sýna helgunaráhrif sannleikans á mannsand-
ann; og beina hinu fálmandi hugboði manns-
ins, er fram kemur í hinni þokukendu hug-
mynd um heilagan anda’ að sannleikans and-
anum, er hreinsar hvern huga, helgar hvert
verk og blessar hvert starf. Þessir hafa orð-
ið snortnir um stund af þessum göfuga ásetn-
ingi og fylst helgum hugmóði. En eigi líður
nema lítil stund, og áður en verk þeirra eru
nokkur orðin eða geta mögulega farið að bera
nokkurn sýnilegan ávöxt, áður en nokkur á-
rangur getur komið í Ijós, hvarfla þeir frá.
Einstöku með einhver lítilsháttar brot af þess-
um hugsunum í huga og ásetningi, að byrja að
nýju, stofna nýjan andlegan félagsskap, en
hinir með þeim ásetningi að hverfa til baka
aftur þangað sem þeir áður voru. Þeim
þykir það fullreynt að þetta sé ómögulegt.
Svo er alt annað látið koma til greina. Þyrn-
arnir vaxa upp, og kæfa allan gróður. —
* Andinn ráfar um eyðimerkur og vatnslausa
staði, snýr svo aftur og finnur hús sitt sópað
og prýtt og tekur með sér sjö anda sér verri.
Meira en þetta er þá eigi orðið af frelsishjal-
inu, ræðunum við tækifærin hátiðlegu, Iof-
orðunum til samtíðarinnar, eiðunum —
kristnu. Vegna þess að kornskerutíminn er
eigi samferða sáningatíðinni’ vegna þess að
verkið, áður en það getur kallast byrjað, ber
eigi þann á rangur, sem til var ætlast; þá er
hætt við aft saman, snúið við og látið berast
niður strauminn.
Þeim, er frjálsum skoðunum vilja á lofti
halda, er fengið þýðingarmikið verk í hend-
ur, er felst eigi eingöngu í því að þeir játi
þessar skoðanir sjálfir, heldur láti þær ná því
að verða að ákveðnu afli í þjóðfélaginu, svo
þær verði sanngirni og réttlæti til verndar og
styrktar, bæði í stóru og smáu, — svo að
sanngirnin og réttlætið verði aldrei yfirstigið í
almenningsálitinu eða að engu haft. f skjóli
þeirra skoðana, nái þær að festa rætur, vaxa
mannréttindin og frelsið. En þar sem frels-
ið á heima, þar á sannleikurinn fríða bústaði.
Ef fara á að útrýma þessum frjálsu lífsskoðun-
um’ ef taka á fyrir málfrelsið, ef banna á rétt-
lætishugsjóninni að lifa, þá kemur til kasta
þessara manna, er játa þessar skoðanir, að
vera meira en játendur, að taka á móti árás-
unum, fylgja sannfæringunni, fylgja skoðun-
unum með oddi og egg og láta eigi staðar
numið fyr en þær fá óhultar og í næði að festa
rætur, þroskast og útbreiðast, í meðvitund
þjóðfélagsins, öllum — og þeim er ofsóttu
þær — tii blessunar. Það er verkið, sem
frjálshugsandi mönnum ber að vinna. Það er
umbótastarfið sjálft, en eigi hitt, aðeins að
játa. -— Allir geta játað. Það er altaf vérið
að játa, játa alt mögulegt og ómögulegt, all-
an þvættmg hugsanlegan' verið með allskon-
ar undanfærslur og afsakanir, til þess að gera
sér mögulegt að játa.
Það er eftirtektarvert, þegar eitthvað reyn-
ir á, hvað marg’r gera sig ánægða með það
að heita litlir, — “fáir,. fátækir og smáir”
Þeir hinir sömu, er endranær yrðu stórreiðir,
ef þeir væru kallaðir smáir. Þá er lítilmensk-
an ekki óvirðuleg, eigi óásjáleg. Hún er ijúf
og blíð sem barn og fögur og fr.'ð sem nakleys-
ið, er aldrei hefir kynst við lífið. Lítill, getu-
laus, vesall, smámenni, smælingi’ fáráður, og
með óteljandi fleiri orðum af þessu tagi, at-
yrða menn sjálfa sig, til þess að lægja í sér
drambið, yf’irlætið að hafa komið einhverjum
til að trúa því, að þeir mundu einhverntíma
verða einhverju góðu málefm að liði.
Laklega er þá staðið við stefnur og skoð-
anir. Smátt er þá orðið úr hinni réttlátu
reiði yfir hmu ósanna, og óþohnmæð’n yfir
öfugstreymmu og rangindunum í heimmum
orðin furðu spök.
Verkið er ákveðið og einskorðað. Skylda
mannsins gagnvart sannfæringu hans eða h'fs-
skoðun er að fyjgja henni, efla hana, láta
sannmdi hennar koma í Ijós hvenær sem hún
þarf að reyna afl sitt og gildi við aðrar stefn-
ur. Þá gjörir hann skyldu sína en fyr ekki.
Hið nýrra og síinnara ber þá jafnan sigur úr
býtum. Þeir ungu eru eigi eingöngu tímans
herrar, heldur og lífsins herrar. — Það er á
þennan hátt, að skoðanirnar og stefnurnar
verði að reyna sig og gildi þeirra að prófast,
— að þessi heimur vor yngist upp jafnóðum
og hann eldist. Framhaldið sýnist vera mið-
að við kynslóðir’ eins í hinum andlega heimi,
sem í hinum líkamlega heimi.
Grillu-herinn er fjölmennur. Hann er
heldur aldrei smeykur við að kalla sig stóran.
“Vér, allur almenningur vor,” segir hann. En
hann er eigi stór. Hann er smár — óvið-
jafnanlega smár. “Þó eins margir séu djöfl-
arnir í Worms og tigulsteinar eru þar á hús-
þökunum, skal eg samt óskelfdur fara,” sagði
Lúter, og hann fór. Honum var það óhætt,
hann einn var meiri og stærri en hinir allir til
samans. Hver sá, er það ber á vitund'sinm
að hann sé sannleikans megin, réttlætisins
megin, getur með sanni sagt: “Eg er stór,
eg er ríkur, eg er voldugur”. Hann er meiri
en allir hinir. Þó eigi væri það nema einn
maður, en hann héldi því fram, sem rétt væri’
og allit aðiir væru á móti honum, væri hann
stærri og meiri en þeir allir til samans.
Og þar er Kristur dæmið sjálft, hið bezta
dæmi. Hugsið yður að þér hefðuð horft á
aðíörina að honum í dómssalnum hjá róm-
verska dómstjóranum Pílatusi, / vordaginn
þann. Hann stendur þar einn, ákærður og
yfirgefinn. Inni er þröng manna, háprestar
og láprestar musterisins, Levitar,, þessir hjálp-
armenn og undirtyllur prestanna, er hafðir
voru til þess að safna saman fé fyrir þá, sam-
ankalla fórnir, Utan af landsbygðinni’ offur-
gjöld og aðrar kvaðir, slátra offurdýrunum,
en fyrir það tóku þeir að launum einhvern bita
af frálagi skepnunnar; allir ákærandi hann
einum rómi. Og þess utan heill hópur Ijúg-
votta, smá handverksmenn, prangarar, lög-
vitringar og annar þesskonar lýður. Útifyrir
er múgurinn, æðisgenginn og vitstola, must-
erinu áhangandi, og hrópar í sífellu: “Kross-
festu, krossfestu hann! ” En hann svarar eigi
einu orði, öðru en því, að 11 þess sé hann
fæddur og til þess sé hann í heiminn kominn-
að hann beri sannleikanum vitni. Hann ber
eigi af sér kærurnar, að hann hafi kent öðru-
vísi en hinir skriftlærðu, né að kenning hans
komi í bága við kreddur þeirra tíma. En hafi
svo verið, var það vegna þess að hann- hafði
borið sannleikanum vitni. I huga yðar gæti
eigi verið neinn vafi um það, hvor meiri væri.
hann emn, þar sem hann stóð bundinn frammi
fyrir dómaranum, eða þeir, allir hinir til sam-
ans, með öskrandi borgarskrílinn að baki sér.
Hugurinn, er hann hvarflar til baka og virðir
fyrir sér þannan atburð, er eigi í nokkrum
vafa um það, hvor ríkari var, hvor voldugri,
hvor fegurri, hvor göfugri og stærri, hann er
ekkert átt’, en átti þó alt, þeir er alt höfðu, en
áttu þó ekkert, vegna þess þeir höfðu mist
bæði drengskapinn og viljann til réttlætisins.
Hvor var sannari, hann, er gróðursetti must-
arðskorn sannleikans í mannfélaginu, þeir,
sem mykju báru að hinum visnu rótum upp-
þornuðu trjánna ? Það er hinn andlegi styrk-
ur, er gjörir myndina hans guðdómlega, —
stöðuglynd’ð, að standa fast fyrir, láta eigi
bugast, standa við alt, sem hann hafði öðr-
um opinberað og kent, alt sem hann hafði
helgað sér og sjálfur vissi og trúði að var
satt. — Það var freisting,/ef til vill önnur hin
mesta, að draga nú fjöður yfir alt; segja að
þetta hefði verið eintómir smámunir. Það
hefði eiginlega ekki verið neitt og hann værí
nú til með að láta af því, ef nokkuð hefði ver-
íð; að sér hefði aldrei neitt á milli borið við
höfuðprestana nema um smámuni eina, og nú
væri hann fús til þess að láta af þeim. En
hann tók ekki þann kost. — Og þann kostinn
taka heldur engir, ef þeir eru menn og hafa
önnur eins dæmi fyrir augum, engir nema þeir
einnir- er blauðir eru og ragir og engar taugar
eiga til.--------- \
Jafnt sem hverflyndi er hinn stærsti ókost-
ur, svo er og stöðuglyndið hinn mesti kostur,
að standa stöðugur við það, sem maðurinn á-
lítur að sé rétt, það sem samvizka hans býður
honum og réttlætismeðvitundin, en fara eigi
með séimvizkuna, sem óþægt barn, til ein-
hverra eða einhverra, og fá þá til að typta
hana til fyrir sig„ fella dóm á hana, og leita á
þann hátt ytra samþykkis til að mega óhlýðn-
ast henni og helzt að vera laus við hana með
öllu. Að setja eigi samvizkuna og sannfær-
inguna á hreppinn, lýsa hjá sér þrotabúi og
fara sjálfur í vinnumensku’ standa girtur fyrir
borði húsbóndans og með fádæma nægjusemí
láta sér lynda molana, sem hrjóta af borðum
hans, meðan samvizkan og sannfæringin
svelta; á niðursetmngi, hjá þeim sem líta á
þau sem þurfal’jiga og leggja því enga rækt
við að ala þau upp Öðruvísi en sem þý og
þjóna. En það er mörg sannfænngm og
samvizkan á hreppnum, þó nokkrar séu farn-
ar að dragast á legg og komast í dvöl eða
vinnumensku, — vera til léttis.
Að standa fast, standa sem maður, hopa
hvergi, en sækja jafnan fram, það eru fríð-
astir kostir,
“Ættgeng er í Egils-kyni
órofa trygð við forna vini.
Vér höfum aldrei getað gleymt.”
Segir Dr. Grímur Thomsen í kvæðinu um
Helgu Þorstesndóttur á Borg. Og lýsir það
stöðugiyndinu og staðfestunni, er auðkendi
margar vorar göfugustu landnámsættir.
Trygð við unnið heit jafnt í lífi og dauða.
Finna má ótal önnur dæmi hinnSr sömu stað-
festu, eigi eingöngu órofa trygðar manna á
millum, heldur og fastheldni við hin andlegu
málefni’ hugsjónirnar miklu, er hertaka allan
huga mannsins, svo hann lifir þeim eingöngu
og engu öðru; og eru þau dæmin æðst og
fegurst. “Þér vinn eg, konungur, það sem
eg vinn,” mælti skáldið, því hann trúði því
að sannleikurinn brúaði að síðustu allar tor-
færur á framfarabraut mannanna. Við það
að lesa um þessi dæmi hlýnar mörgum fyrir
brjóst’, en of oft sækir þó margan hrollur og
kuldi heim að lestrinum loknum. Það eru
þessi dæmi, er verndað hafa sannfæringar-
eldinn til þessa í heiminum, svo hann hefir
eigi í algjörann fölvska fallið, aldrei dáið.
Konungurinn mikli, er hann sté á land í
Rpeing, féll á kné með upplyftum anda til há-
sala hjmins, og vann þess dýran eið- við hafið
er hafði fkrtt skip hans að landi, við þá jörð
er hann hafði undir fótum, að standa stöðugur
við hinn helga ásetning sinn, hverju sem væri
að mæta, að gefast aldrei upp fyr en þau
maktarvöld væri brotin á bak aftur, er mein-
uðu heiminum að hugsa og fyrirbuðu sam-
vizkufrelsið. Andi vor, er fylgir honum á
þeirri ferð og alt fram að haustdeginum
myrka, við Lutzen, gegnum allar umbreyting-
ar örlaganna og gæfunnar, finnur og sér, að
þar við landtökuna virínur hann stærsta sigur-
inn, og að eftir það muni eigi fótur hans hrasa.
En andinn finnur og sér að verkið er svo mik-
ið’ heitið svo heilagt og stórt, að um það því
er lokið, muni æfin þrotin, og öllu til skila
haldið. Það kemur því eigi óvænt að sjá,
hann hníga í valinn, haustdaginn þann, eftir
frækilega framgöngu og sigur í hverri orustu,