Heimskringla - 28.01.1920, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRIMGLA
WINNIPEG, 28. JANOAR, 1920
WINNIPEG, MANITOBA, 28. JANÚAR, 1920.
Manitobaþingið og
Norristjórnin
i.
Fimta og vonandi síðasta þing Norrisstjórn-
arinnar kom saman í nýja þinghúsmu á fimtu-
daginn, eins og til stóð. Var það sett með
talsverðri viðhöfn, eins og siðvenja er til við
sh'k tœkiferi, og fylkrsstjórinn, Sir James M.
Aikins, las upp stjórnarboðskapinn eða há-
saetisræðuna með hljómfagurri roddn og tign-
ansvip, sem er hans eigin en ekki stjómar-
innar.
En þó nú að stjórnarboðskapurinn væri
lesinn vel og sköruglega, þá mun hann hafa
orðið flestum vonbrigði, sem hann heyrðu,
því hann hafði engin nýmæJi að flytja, sem
nokkur veigur var í; var mestmegnis mark-
laust orðagjálfur og glamuryrði, sem ekkert
var á að græða.
Menn höfðu haldið, að þar sem þetta var
náðarþing stjómarinnar og kosnmgar eru fyrir
dyrum, að hún mundi Iáta lxiðskap smn vera
fullan af stórfeldum nýmælum óg loforðum,
svona sem kosningavöru, þó ekki væri meira;
en það er eins og frostvindur hafi farið um
huglendur stjórnarinnar og ^eytt þeim litla
gróðri, sem þar var fyrir. Vér vissum áður
að stjórnm var dáðlaus’ en að loforðaakur
Irennar væri emmg frosinn, höfðum vér tæp-
lega búist við.
Tvent er það þó, sem stjórnin boðar í boð-
skap sínum, sem á má minnast.
Hið fyrra er breytingar á kosnmgalögun-
um, og var þeirra að vænta. Raunar fara
þœr ekki langt, að því er séð verður að svo
komnu máh. Hlutfailskosningar á að lög-
leiða fyrir Winnijoeg einvörðungu og líklegast
að gera úr henni eitt áttmenningskjördæmi.
Þykist stjórmn með þessu 'viss að tryggja
dómsmálaráðgjafanum, landa vorum Hon.
Thos. H. Johnson, endurkosningu, því aldrei
getur svo ílla farið, að stjórnarlistinn komi
ekki einum að í Winnipeg.
Svo kvað eiga að sundurbúta Gimli, Rock-
wood og St. George kjördæmin, að sjóða
saman tvö ný kjördæmi úr afklippunum af
hinum. Eru þetta allar þæV breytingar, sem
fyrirhugaðar eru á kjördæmaskipun fylkisins
og kosningalögunum. J
Almennar hlutfallskosnmgar hefir Norris-
stjórnin ekki þorað að ráðast í að innleiða,
skoðar það of stórt nýmæli fyrir sig og sína
h'ka, og er það ofur skiljanlegt.
Annað fyrirheit stjórnarboðskapsins, sem í
frásögur er færandi, er um að biðja sam-
bandsstjórnina um leyfi til að láta fara fram
ahnenna atkvæðagreiðslu innan fylkisins um
innflutning vínfanga í fylkið. . Á þannig að
gefa fylkisbúum sjálfdæmi’ hvort eigi að leyfa
hann eða banna.
Um atvmnumálin segir stjórnarboðskapur-
ihn ekkert. Hafði þó verið búist við að þar
mundi gefið fyrirheit um að stofnuð yrði sér-
-stök stjórnardeild fyrir atvinnumálin und-
ir stjórn fullveðja atvinnumálaráðgjafa. Nei,
'-ekkert slíkt er þar á ferð. Ekki heldur minst
einu orði á skattamálin, sem telja má eitt af
lífsspursmálum fylkisbúa. Aftur er þar minst
á unglingafélög og kristilegt siðgæði.
Þinghúsið nýja„ er mikil bygging og fögur,
en engan veginn eins skrautleg og Roblin-
stjórnin sáluga gerði ráð fyrir í fyrstu. Engu
að siður mun hún hafa kostað mun meira en
Roblinstjórnin ætlaði í fyrstu, eða fyllilcga 7
miljómr dala, og yirðist því allur sá gaura-
gangur og ákærur, sem Norrisflokkurinn gcrði
í sambandi við þingnúsbygginguna á dögum
Roblins, hafa borið lítinn árangur, né hafa
orðið fylkinu til hagsbóta
Engu að síður er þinghúsið mj ndarlegt og
prýði fyrir fylkið, pn svo ætli það líka að
vera fyrir siö iruliónir dala.
III.
Norrisarþingið, því svo er það réttnefnt,
tck sér hvíld þegar eftir þmgsetningu ti!
mánudags. Drukku þingmenn þó kaffi og
tvíbökur áður en þeir fóru heim, sem forset-
inn veitti þeim af rausn sinni, í þinghúsinu.
Á mánudagmn höfðu þingmenmrnir hvílt sig,
og tók þá þingið til óspiltra málanna.
Þegar maður kannar þingliðið, iiggur
manni við að hlæja og gráta í senn, því her
er í raun og veru ekkert þing’ aðeins þægur
og auðsveipur flokksfundur, sem segir já og
amen við öllu, sem foringjarnir segja og gera.
Andstæðingar fyrirfinnast ekki í þinginu.
Tveir conservativar skipa þar bekkina, báðir
franskir og því nokkurnveginn mállausir, og
tveir óháðir srtja þeim við hlið, en þcirra gæt-
ir engu meir. Stjórnin er því sem einvalds-
konungur innan þingsins, því hjörðin er svo
ósköp þæg og auðleidd.
En það er einmitt í styrldeik stjórnarinnar,
sem veikleiki hennar liggur. Því sú stjórn, er
hefir enga mótstöðu, gengur blindandi veginn
til grafarinnar. Vér höfum þess ótal dæmi.
I British Cohimbia hafði stjórnin, sem var við
völdin næst á undan þeirri sem nú er, allan
þingheim sín megm, að einum manni undan-
teknum. Við kosningarnar næstu á eftir
beið stjómin aigerðan ósigur og kom aðeins
örfáum þingmönnum að. Líkt skeði í New
Brunswick og Prince Edward Isiand. Má því
mikið vera ef stjóm Tobíasar Norris verður
ekki sömu forlögum háð.
IV.
. Vinur vor á Lögbergi hefir núna um tíma
verið að gefa lesendum sínum hugvekjur um
“Góða stjóm”, en svo misnefnir hann Norris-
stjórnina. En sökum þess að þessar hug-
vekjur vinar vors eru ekki ennþá búnar, að-
eins þriðji kapítulinn prentaður, viljum vér
ekki vera að gagnrýna þær að þessu sinni.
Látum það bíða þar til þær em allar komnar
úr fæðingarliðnum, ef þess verður ekki altof
langt að bíða.
En vér viljum gefa lesendum vorum dálitla
hugvekju frá eigin brjósti um “slæma stjórn”’
því svo hefir Norrisstjórnin reynst að voru á-
Iiti.
Norrisstjórnin hefir flestum orðið hin mestu
vonbrigði, og ekki reynst þeim vanda vaxin,
að hafa stjórnartauma fylkisins með höndum.
Hún hafði ágætt tækifæri til þess að ná
trausti fólksins, þegar hún fyrst kom til valda,
ef hún hefði kunnað að nota sér það, með því
að sýna af sér atorku, framsýni og leiðsögu.
En þar hefir hún brugðist gersamlega.
Þegar Tobías Norris valdi ráðuneyti sitt’
leitaði hann ekki eftir hæfustu mönnunum,
heldur valdi þá sem dyggast höfðu þjónað
flokknum, hvort sem þeir voru starfanum
vaxnir eða ekki. Þar gerði hann sitt fyrsta
glappaskot, og skiljanleg afleiðing af þessu
misvitra vali hefir verið fádæma eyðshisemi á
fylkisfé, og vandræða búskapur í heild sinni.
Á síðasta stjórnarári Roblinstjórnarinnar
námu útgjöld fylkisins $5,638,658.61. Þá
þótti Mr. Norris og flokksmönnum hans vera
óstjórnleg eyðslusemi. Ein nú er svo komið,
að á yfirstandandi fjárhagsári eru útgjöldin
áætluð $8,377,000.00’ eða 2J4 miljón döl-
um meira en hæst var hjá Roblinstjórninni.
Sþuldir Manitobafylkis 15. maí 1915 námu
$27,323,273.64. I febrúar 1919 höfðu þær
aukist um $6,560,000. Á sama tíma' hafði
stjórnin selt skuldabréf fyrir rúma 1 Zl miljón,
svo að réttiilega hafa skuldir fylkisins aukist
um $8,140,000 á stjórnarárum Norrrsstjórn-
arinnar.
Þá er hlutdrægm Norrisstjórnarinnar í em-
bættisveitingum í mesta máta vítaverð. Eng-
ir aðrir hafa fengið embætti en dyggir fylgis-
menn hennar, og jafnvel ný embætti hafa
verið mynduð til þess að finna ný rúm fyrir
suma af gæðingunum. Á hæfileika var ekki
litið, aðeins flokksfyjgið.
Fjármálastjórn fylkisins hefir verið þannig,
að helztu fjármálablöð og fjármálafræðingar
iandsins hafa fundið sig knúða til,að fordæma
hana. Stefnan hefir verið að taka peninga
að láni gegn 8 prósent rentu, og Jána þá út
aftur gegn 6 prósent rentu, og að selja veð-
skiildabréf fylkisms á laun vildarvinum og fé-
lögum fjármálaráðgjafans.
Eins er með loforðaefndirnar. Norris-
flokkurinn komst að völdum með ákveðnum
loforðum og háværum um beina löggjöf.
Stjórnin kom henni meira að segja í gegnum
þingið, en kæfði svo þetta afkvæmi sitt í laga-
flækjum, þegar hún sá að nota ætti það gagn-
vart henni sjálfri.
Svona hefir það gengið til með ótal margt
fleira. En að telja upp alt syndart. istur
Norrisstjórnarinnar að þessu sinni- yrði of
langt mál og verður því að bíða betri tíma.
Það sem hér hefir verið sagt, er aðe’as
stutt hugvekja, sem lesendur gerðu vel í a’>
hugleiða.
Dauðahegning.
Nyjar bækur.
aer
Víðasthvar í hinum mentaða heimi er sterk
hreyfing haf’n gegn dauðahegningum, og
fjöigar altaf þeim mönnum, sem þá hreyfingu
aðhyllast, og eins þeim ríkjum sem nema hana
úr gildi.
Hér í Canada er dauðahegning alltíð og fer
vaxandi, en ekki þverrandi. T. d. hafa
núna á tæpum mánuði 8 menn verið teknir af
lífi hér í landi, og á einum stað voru þrír
menn tekn.r af iífi samstundis á sama gálgan-
um, og er það í annað sinn, sem slíkt hefir
komið fyrir í þessu voru landi á ekki fjögra
mánaða fresti. I báðum þessum tilfellum
voru þrír menn teknir af lífi fyrir dauða eins
manns; og í smábæ einum í Ontario voru 5
menn nýlega dæmdir til dauða fyrir verknað
eins manns, og þess utan vildi verknaðurinn
til af slysi. Engu að síður voru fimm menn
í broddi lífsins dæmdir af lífi fyrir slysni eins
einasta manns; þrír voru raunar náðaðir deg-
inum fyrir aftökuna, en tveir voru hengdir.
Endurgjaidsréttmum hafði þar verið fullnægt.
Um dauðahegninguna eru tvískiftar skoð-
anir, eins og flest annað. En athugum báðar
hliðar.
Verjendur dauðahegningarinnar segja að
hún sé réttlát og nauðsynleg. Hún sé rétt-
lát vegna þess, að gamlatestamentið mæli svo
fyrir með orðunum “Auga fyrir auga og tönn
fyrir tönn”. Og hún sé nauðsynleg, bæði til
að gera glæpamanninn óskaðlegan’ og.eins til
þess að vera hræðilegt eftirdæmi fyrir aðra.
Skyldi þá ríkið, sem hefir svo mikið vald yfir
einstaklingnum, þurfa að deyða hann til að
tryggj3 sig sjálft? Vér höfðum haldið að
ríkið hefði nóg meðöl í héndi sér til að gera
jafnvel hinn hættulegasta glæpamann óskað-
legan, án þess að taka hann af Iífi.
Og hvað því viðvíkur að dauðahegning s<
nauðsynleg öðrum til við.vörunar og skelfing-
ar, þá erum vér vantrúaðir á það. Maður-
inn hefir að vísu ótta fyrir dauðanum, en ein-
ungis þegar hann er viss. Lögin eru all holótt
og oft hægt að smjúga í gegnum þau, og flest-
ir glæpir eru unnir án tillits til afleiðinganna,
eða að minsta kosti í von um að komast hjá
hegningunni. Svo er og hitt, að ef hræðslan
við hegn’nguna ætti að aftra mönnum frá
glæpum, þá væri eðlilegast að hafa þær eins
grimmilegar og tök væru á, og ætti þá að inn-
leiða miðalda píslarfærin í öllum sinum óskap-
leik. Murka lífið úr hinum dómíelda á sem
kvalafylstan hátt; þá væri dálirið samræmi í
hlutunum, því langvarandí dauðdagi mundi
verða langtum hræðilegri fyri rglæpamenn en 3tefnum,
íljttur dauðdagi.
Oft er það einnig, að glæpamennirnir 11 ka
sér þennan eða hinn aflífaðan stallbróður til
fyrirmyndar. Verður hann í þeirra augum
að hetju’ og verða þá áhrif dauðahegningar-
innar miklu fremur til að hvetja en letja
glæpat’ilhneigingu mannanna. I sumra aug-
um verður maðurinn, sem aflífaður hefir ver-
ið, að píslarvott og sem látið hefir Hfið fvrir
ilsku heimsins og grimdareðli. Og þá er það
hugsunin, að hefna hans, sem verður fest í
huga félaga hans og vina.
Hjá öðrum, sem eru af hinu sauðahúsinu og
óskyldir glæpaheiminum vekur aftakan venju-
lega meðaumkvun; og það er ekki af virð-
ingu fyrir ríkinu og lögunum, að sú tilfinning
stafar, heldur þess, sem lífið varð að láta, og
jafnframt djúpur efi um réttlæti laganna og
rétti ríkisins.
Á aðra hönd er oss innrætt virðing fyrir
mannlífi og mannrétti. Kirkjan kennir
að maðurinn sé skapaður í guðs mynd, og þar
fram eftir götunum, og að vér eigum ekki að
gjalda ilt með illu’ heldur ilt með góðu, og
boðorðið sbgir: “Þú skalt ekki mann deyða’ .
Boðorðið á jafnt við ríkið sem einstaklinginn
og því megum vér ekki gleyma, að vér lifum
í sannkristnu landi. v
Líflát eru afskræmilegar og viðbjóðslegar
leifar frá fornöldinni, sem úrelt og tilfinninga-
laus réttvísi er að reyna að halda í heiðri,
þrátt fyrir það þó ágætustu mannvinir állra
alda hafi reynt að bera þessar leifar ofurliði.
Þeirra skoðun er sú, að mannfélagið hafi eng-
an rétt til að svifta nokkurn meðlima sinna
lífi fyrir nokkra sök, hversu mikil sem hún
kunni að vera.
Vér erum þessum mönnum samdóma.
Dauðahegningin er vansæmd manrifélaginu.
Hún er leifar hefndargirni og jrlóðhefnda, og
kemur algerlega í bága við mannkæríeika
kenninguna og alment velsæm’. Hún kemur
oftast sárast niður á alsaklausu fólki, ættingj-
um óbótamannsins. Forelddr, kóna og börn
hins líflátna bera þyngsta okið, og þá^dýpstu
sorg í brjósti, sem nokkur maður getur fundið
á þessari jörðu.
Sönn menningarþjóð, sem skilur köllun
kærleikans’ ætti að láta það vera ^sitt fyrsta
verk, að afnema dauðahegningu, nú þegar
herguðinn hefir slíðrað brandinn og engill
friðarins er kominn aftur á stjá.
Einokunarverzlun Dana á
(slandi, 1602—1787, eft-
ir Jón J. Aðils háskólakenn
ara. Reykjavík. Útgef-
andi Verzlunarráð íslands.
1919, 743 bls. 4vo. •
Hér er mikil bók komin á bóka-
markaðinn, mikil í öllum skilningi
orðsins, og höfundinum veglegur
bautasteinn.
Saga einokunarverzlunarinnar er
sögð blátt/ áfram og hispurs-
íaust, án nokkurra útúrdúra eða
dóma. Hér er aðeins sögulegur
sannleikur leiddur fram til að
træða. Einokuninni lýst eins og
hún var í allri sinni hörmunga
mynd, en án þess að draga fram
einstakar skuggamyndir og spinna
um þær söguþráðinn, sem að jík-
indum hefði gert bókina
spennandi aflestrar, en rýrt
’eið sögulegt gildi hennar. Hér er
því sagnfræðingur, sem segir frá,
en ekki skáld.
Höfundurinn skiftir bókinni nið-
meira
um
Dodd’s Kidney Pills, 50c askjan,
eða sex öskjur fyrir $2.50, hjá öll-
um lyfsölum eða frá
The DODD’S MEDICINE Co.
Toronto, Ont.
en venð hefir, aðeins 18 arkir á
ári; enda hefir bókaútgáfa orðið
nærfelt fjórum smnum dýrari en
var fyrir ófriðinn.
En hér skal innhaldsins að
nokkru getið:
Fyrsta hefti byrjar með minn-
ingarorðum um Bjöm M. Olsen eft-
er kallast inngangur og niðurlag.
nngangurinn segir frá upphafi
verzlunar Dana á Islandi- og niður-
lagið sýnir einokunina frá ýmsum
hliðum. Þó þessir tveir kaflar séu
ekxi ýkja stórir, þá eru þeir þó
en
ur í tvo aðal kafla, eða þætti, en j ir Sigurð prófessor Nordal, eftir-
sem liggja á milli tveggja smákafla,' mann Olsens við háskólann, prýð-
is vel skrifuð. Þá er guHfallegt
kvæði, “Nýjar brautir” eftir Guð-
mund heitinn Guðmundsson. Þá
ritar Jón P. Eyþórsson um veður-
fræðisstöð á Isalndi og Matth.
Jochumsson kveður um “Jötunn”;
engu veigaminni en meginþættir eru það minningarstef eftir óðan
bókarinnar. hund. Næst á blaði er Sigurður
Fyrsti þáttur bókarinnar, frá Nordal með skemtilega ritaða grein
bls. 67—258, heitir “Verzlunarút- sem hann kallar “Þýðingar”. Þá
gerðin”, og segir sögu hinna ýmsu Jón Björnsson með kvæði “Hruni”.
verzlunarfélaga, alt frá því að kon- lipurt kveðið. Síðasta ritgerðin
ungur seldi verzlunina á leigu 1602 er “Island 1918”; er það yfirlit
borgurum Kaupamnnah., Málmeyj- yfir helztu viðburði ársins eftir Vil-
ar og Helsingjaeyrar, og ,þar til hjálm Þ. Gíslason.
honungsverzlunin hin síðari endaði Annað og þriðja hefti eru heft
ikeið sitt 1787, og verzlunin var saman. Þar kennir"margra grasa.
gefin frjáls við alla þegna Dana- Byrjar á eftirmælum í Ijóðum eftir
konungs. j dr. Björn Bjamarson frá Viðfirði,
Annar þáttur bókarinnar, bls. er Guðmundur skáld Friðjónsson
259—617, heitir “Verzlunarhætt- hefirort; birtast þau á öðrum stað
irnir”. Þar kennir margra grasa. hér í blaðinu, Þá kemur vel rit-
Þar er öllu lýst, sem að verzlun uð grein um Björn heitinn eftir
-landsins laut; verzlunarhúsum, Guðmund prófessor Finnbogason.
verzlunarþjónufn, varningi, skipa-1 Þá ritar Halldór bókavörður Her-
stól, höfnum’ kaupsviðum, kaup- mannsson um Englendinginn Sir
mynt, vog og mæli, George Webbe Diserd’ er
kuldaviðsk.iftin, launverzlun og hefir tvisvar um Island
viðskiftum einokunarkaupmann- talsvert af íslenzkum fornritum og
anna og Islendinga. Hér er öllu ritað nokkuð um íslenzk efpi. Þá
lýst gaumgæfilega og blátt áfram, ritar Sigurður prófessor Nordal um
og gefur ljósa hugmynd um á- Björn úr Mörk, alkunnu skopmynd-
standið á Fróni undir emokumnni. 1 ina úr Njálu. Er sú grein skemti-
Maður sér í hugamim Hólmfast lega og lipurt rituð. Guðm. próf.
hjáleigumann Guðmundsson, bund- Finnbogason ritar grein, er nefnist
inn við staurinn og hýddan fyrir j “0k nefndi tíu höfuðit”. Skýrir
það skelfingar ódæði að selja í jhann það, hvernig á því stóð að
Keflavík 3 löngur og 10 ýsur, sem mönnum heyrðist Kolur Þorsteins-
ferðast,
og þýtt
hann átti að selja í Hafnarfirði, er
var Iögboðinn verzlunarstaður hans
og Tómas Konráðsson dæmdan til
Brimarhólms þrælkunar og búslóð-
armissis fyrir að selja í Búðakaup-
stað 8 vættir fiska, sem aflast
höfðu undir Stapa. Myndir þessu
líkar verða manni minnisstæðar, en
svipaðir atburðir voru tíðir þegar
einokunin hélt landinu í heljar-
greipum sínum.
Vér erum ekki færir um að dæma
um sögugildi þessa mikla rits. Há-
skóli Islands var það el^ki heldur,
því þegar höfundurinn lagði hana
fyrir dóm háskólans sem doktors-
ritgerð, sendi háskólinn honum
bckina aftur, með þeim ummælum
að það væri þar um megn að dæma
slíka bók, og gerði Jón því að
heiðursdoktor. En hafi nokkur ís-
lenzkur fræðimaður unnið til þess
að verða gerður að heiðursdoktor
við Háskóla Islands’ þá er það Jón
J. Aðils, ekki einasta fyrir þétta hið
mikla verk sitt, heldur fyrir Gull-
öld Islendinga”, og hin önnur rit sín
sem jafnan munu í hávegum höfð.
Einokunarverzlunar sagan færst
hjá Hjálmari Gíslasyni og kostar
$6.10. Það er hátt verð, en bók-
in er þess fyllilega virði.
II.
Skírnir, I—IV. hefti 1919.
Vér höfum nýlega fengið 4 hefti
93. árgangi
if
ar-
Skírnis, allan
ganginn, vel úr garði gerðan or
6'ölbreytilegan, svo sjaldan hefi-
Skírnir haft betra að bjóða, þ'
hann sé nokkuð minni að arkatölu
son, sem Njála segir, nefna töluna
tíu um leið og höfuðið fauk af
bolnum fyrir öxi Kára. Þá kveð-
ur Jakob Thorarensen um Ásdis á
Bjargi, vel og skáldlega. • Stein-
grímur Matthíasson ritar um lækn-
ingar fornmanna, skemtilega grein.
Þá læknuðu menn með rúnum og
töfrum og ákalli á dýrlinga og aðr-
ar góðar vættir. Finnur prófessor
Jónsson ritar grein er hann kallar
“Sannfræði íslenzkra sagna”. Rek-
ur hann þar nokkur dæmi þess,
hversu áreiðanlegir hinir fornu
sagnaritarar vorir séu. Hafa þeir
gott af að lesa þá grein, er halda
því fram, að rit þeirra séu að
miklu leyti skáldskapur. Næst er
stutt grein um árferði á Islandi eft-
ir Þorvald Thoroddsen prófessor og
síðast staka eftir séra Jón Jónsson
á Slafafelli, er hann kallar “Vit og
strit” og er hún svo hljóðandi:
Vegið var með viti
af víkinga lýð-
en stútað með striti
á Sturlun^a tíð.
Fjórða heftið byrjar á fyrirlestri.
sem Sigurður magister Guðmunds-
son flutti nýverið um Jón Thorodd-
sen. Fyrirlesturinn erbæði skemti-
legur og fróðlegur og á ágætu máli.
Frú Theodóra Thoroddsen ritar
endurminningar um Jón Árnason
bókavörð, og um “Mann og konu”
Jóns Thoroddsens, og sýnir þar
eina vestfirzku fyrirmyndina er
Thoroddsen lýsir. Báðar greinar
frúarinnar eru ágætar. Guðm.
prófessor Finnbogason ritar um