Heimskringla - 08.09.1920, Blaðsíða 4

4. blaðsiða
HEIMSK-RINGlA
WINNIPEG, 8. SEPT. 1920.
HEIMS KRIN GLA
(Stodaft 1884)
Kemur *t á hverjum MiUvlkuée^l
íHgeíenuur og elgoodur:
FHE VIKJNG PRESS, LTÐ.
Maötfin* ' >nada og Bandarikl-
jr-viixt $2.00 uro Anö (fyrirfram borgao).
f>Znt ti! tnlands $2.00 (fyrJrfram borffaaj.
AUar borganir eendist ráö^mannl bla^a-
>r**. ©Öu banka ávi&anir stilist i*l
tTie Vlklnff Preaís. Ltd.
Ritatjóri og ráSsmaSur:
GUNNL. TR. JÓNSSON
Skrlfatatei
T*» tHERRROOKB
P. O. Bn 3171
KTREET, wnstrat
Talataal: H
WINNIPEG, MAN., 8. SEPTEMBER, 1920-
Fjárhagur Canada.
Canada, eins og öll önnur lönd, sem tóku
Jaátt í heimsstríðinu mikla hefir þunga skulda-
byrði að bera, sem afleiðingar þess, og er það
aðeins með viturlegri fjármálastjórn, að fjár-
hagur landsins getur rétt við- Að núverandi
sambandsstjórn vici, hvað til hennar köllunar
heyrir í þessum efnum, er auðsýnilegt af því,
hvernig hún hefir búið í haginn fyrir fjárhags-
» búskapinn. Tekjur landsins eru nú miklu
hærri en nokkru sinni áður og fara altaf vax-
andi eftir því sem tímar Iíða.
Fyrstu fjóra mánuðina af yfirstandandi
fjárhagsári námu tékjur landsins $145,509,-
588, og er það $46,000,000 aukning frá því
sem var á sama tímabili næstliðið ár. Þessi
aukning ein fyrir þetta 4 mánaða tímabil, er
eins mikil og allar tekjur landsins voru fyrir
20 árum síðan. Tolltekjur landsins hafa
auki:t um $20,000,000 á þessum 4 mánuð-
um, og svipaður vöxtur hefir átt sér stað að
tiltölu í öðrum tekjugreinum. Tekjuskatt-
urinn er t. d. miklu hærri en hann var í fyrra.
Þrátt fyrir það þó óánægja hafi átt sér stað
allvíða meðal þeirra sem minst til hans þektu
og minst eða ekkcrt höfðu að gjalda, þá er
sannleikurirm sá að tekjuskatturinn er alls
ekki lágur eins og skattleysingjarnir hafa
haldið fram, heldur þvert á móti fult eins hár
og í nokkru öðru landi. En það eina, sem
er ábótavant,' er að fullkomna kerfið, svo
það vinni hindrunarlítið. Nú er það að ták-
ast og landinu áskotnast meiri og meiri tekjur
úr þeirri áttinni. Skatturinn á skrautvarn-
ingi, sem síðasta þing setti, gefur og meiri
tekjur en menn höfðu gert sér í hugarlund.
Ef að tekjulindirnar halda áfram að renna í
landssjóðinn, svipað því sem undanfarna 4
mánuði, verða tekjurnar í lok fjárhagsárs-
ins helmingi meiri en þær voru næstliðið ár,
eða um $600,000,000.
Tölur þessar eru svo stórfeldar, að þær
virðast næstum ótrúlegar, en engu að síður
eru allar horfur á að þær reynist sannar.
Tekjurnar verða því ekki aðeins nógu
miklar til að mæta öllum nauðsynlegum út-
gjöldum sambandsstjórnarinnar, heldur munu
og margar miljónir ganga af.'sem varið verð-
ur til að gyrnna á þjóðskuldinni. Utgjöld
landsins verða auðvitað stórum mun minni en
verið hefir á undanförnum fjórum árum,
vegna þess að nú höfum við ekki lengur við-
hald hers og herbúnað að sjá um. Stríðs-
útgjöld vor eru nú í því eina ínnifalin, að
borga vexti og afborganir af stríðsskuldinni,
og eftirlaun handa hermönnunum. Fyrstu
fjóra mánuðina af næstliðnu fjárhagsári námu
stríðsútgjöld landsins $1 I 7,276,824, þar sem
þau nema nú á sama tímabili $2,078,074-
Stjórnin borgaði á þessu fjögra mánaða tíma-
bili $25,000,000 af þjóðskuldinni og gat
sarr.t staðið straum af öllum nauðsynlegum út-
gjöldum. Þetta er í sannleika vel að verið,
og munu allir sanngjarnir menn vera þakk-
látir stjórninni fyrir, hversu vel hún hefir
stjórnað fjárhagsbúi landsins.
4<Uían flokka”.
Vér höfum aldrei haft miklar mætur á þeim
stjórnmálamönnum, sem kallað hafa sjálfa
sig óháða, eða utan flokka í pólitíkinni. Vér
höfurn álitið þá menn stefnulausa og ósjálf-
stæða, og ekki til gagns eða uppbyggingar á
stjórnmálasviðinu. Og undarleg hefir oss
fundist kenning þeirra manna, sem haldið
hafa því fram, að þao bæri vott um sjálf-
stæði að vera flokksleysingi.
Fylkiskosningarnar hinar síðustu hér í
Manitoba leiddu heil marga utan flokka póli-
tíkusa fram á sjónarsviðið, og voru jafnvel
nokkrir þeirra kosnir á þing. Hvort þessir
herrar muni stofna utan flokka bandalag
þegar á þing er komið, eða renna inn í ein- I
hvern hinna flokkanna, sem hafa flokksnafn
og stefnu, vitum vér ógerla.
Vér lásum nýlega í blaðinu Tíminn, er gef-
ið er út í Reykjavík og telja mun mega mál- *
gagn bændafjokksins, grein, sem nefnist “Ut-
an flokka”, og kemur þar fram nákvæmlega
sú skoðun, sem vér ætíð höfum haft í þeim
efnum. Vér birtum hér grein þessa, svo les-
endum Heimskringlu gefist tækifæri að siá
og sann'færast um, að vér erum ekki
einir um að haf óbeit á þessum pólitísku
spekúlöntum, sem kalla sig “utan flokka .
Tíma-greinin er þannig:
“Rétt áður en kosningar.iar síðustu í Dan-
mörku fóru fram komst dálíti? riðl á stjórn-
málaflokkana í þinginu Einn þingmaður úr
hverjum þriggja flokka, róttækari vinstri-
manna. afnaðarmanan eg hægri manna,
.-.nerust á móti stefnu flolrks ri í stórmáli og
gengu ur flokknum. Tveir hinir síðarnefndu
\ cru í lre~ .tu röð r!ckksm >nr t oö buðu sig
fram á ný ulen flokkanna. I’ att fyrir viður
i'enr’i ræ' eika mannanna. þrátt fyrir | að
þótt þeir æ.u báðir þraunoyndir ’pingmenn
og hefóu nt! kosningu tvímcclalaust vísa inn-
an flokks ., . s, biðu þeir fu l- omutn ósigur við
kosningar.,:<r og náðu hvcrugur þingsæti.
Létu þó einkis ófreistað um að halda áfram
þingsætum sínum.
Þótti þetta engum sérstökum tíðmdum
sæta í Danmörku. Þjóðin er orðin svo þrosk-
uð i stjórnmálum, að hún skilur nauðsyn og
þýðingu flokkaskiftingarinnai Hún veic að
’pað eru stóru flokkarnir, sem ráða úrslitum
allra mála- Þeir, sem utan við þá eru, þótt
hæfir menn séu, verða með öllu áhrifalausir
og gagnslausjr menn í þmginu. Það vær:
því með öllu þýðingarlaust að kjósa slíka
menn á þing. að er með öllu tilg'-ngslaust
fýrir flokksleysingja að bjóða sig fram $
i þings í Danmörku og yfirleitt í ílestum þeim
löndum, sem ráð hafa nokkrum verulegum
sijór”málaþroska.
Hér á Islandi mættu þetta aftur í móti heita
miki! tíðindi. Margir íslenzkir kjósendur eru
svo barnalegir að halda, að það beri vott um
sjálfstæði manna að telja sig u-an flokka, að
þeir séu þá “óbundnari” o. s. frv. Hafa
lajigsummennirnir velflestir gengið á þetta
lagið, kallað sig við framboð utan flokka, og
síðan stofnað “utanflokka”-banda!ag, til þess
að halda áfram að “spekúlera” í þessum
hugsunarhætti.
Vegna þess sama barnalega hugsunarhátlar
getur það átt sér stað, að stjórn situr á Island:
skipuð svo ólíkum efniviðum um stuðninc:,
að hún getur enga stefnu haft í neinu máli, af
því að þeir, sem að henni standa, fylla ger-
ólíka stjórnmálaflokka.
Þ^ð liggur næst að segja, að stjórnin sé í
heild sinni “utanflökka”, c: sé stefnu- og á
hugamálalaus, þótt svo sé ekki um hvern ein-
stakan úr henni. Mundi hún af því vera sjálf-
stæðari og óbundnari? Þvert á móti. Hún
verður að taka tillit í allar áttir. Hún er svo
margbundin á báða skó, að hún getur engu
afkastað nema daglegum störfum. I öilurr
stórmálum er hver höndin up pá móti annari.
Það er líkast því að hver þriggja ráðherra
sæti hver á sínum hesti, sem væru tjóðraðir
saman og héldi tjóðurbandið meðan haldið
væri kyrru fyrir, en slitnaði óðarar og fara
ætti eitthvað úr stað, því þiá spertust hestarn-
ir við að hlaupa hver í sfna áttina.
Þetta er afleiðingin af trúnni á flokksleys-
ingjana. Heimskt er heima alið barn og er
holt að skygnast um á aðra bæi og sjá að þar
eru menn löngu vaxnir upp úr þessum barna-
sjúkdómum.
Þess verður ekki langt að bíða, að við vöx-
um upp úr þeim líka-”
---_—1 " ■■ ' 1 ~ ^
Landbúnaðarauðlegð i
Canada.
Blaðið “Financial America” flutti nýlega j
ritgerð um vaxandi landbúnaðarauðlegð Can-
ada, og telur þá auðlegð samanlagða að hafa
verið við Iok ársins 1919 $737914 miljónir.
Bændaframleiðslan á síðastliðnu hausti varð
nálega 2000 miljóna dala virði, eða svo sem
svarar/allri þjóðskuld ríkisins. Landbúnað-
arframleiðslan hefir farið stöðugt vaxandi á
hverju ári, þrátt fyrir þátttöku ríkisins í stríð-
inu mfkla, frá 1914 til 1918, svo sem hér
,segir:
1915 1919
Uppsk. af ökrum .. ..$825,371,000 $1452,437,000
Lifandi peningur .. .. 73,958,000 180,569,000
XJll................... 3,360,000 11,000,000
Mjólkurafurðir....... 146,005,000 252,320,000
Aldin og garðávextir.. .. 35,000,00 40,000,000
Fuglar og egg......... 35,000,000 40,000 000
Alls .............$1118,694,000 $1975,841,000
Friðarsc mningarnir
yið Tyrki.
Þann 30. ágúst s. I. voru friðarsamningarn-
ir milli Tyrkja og bandamanna undirskrifaðir,
eftir mikla vafninga af Tyrkja háífu, þó þeir
kæmu þeim að litlum notum. Með þessum J
samningum hefir friður verið saminn við ail-
ar þjóðir ófriðarins mikla, enda mál til kom-
ið eftir tveggja ára tíma frá því er stríðinu
lauk. Helztu atriðin í friðarsamningunuir; i
við Tyrki eru sem hér fer á eftir:
1. Dardanellasundið skal opið til umferðar
skipum allra þjóða á öllum tímum, hvort held- J
ur það eru verzlunarskip eða herskip.
2. Skipaleiðir um sund þetta og nærliggj-
andi siglingaleiðir skulu settar undir umsjór.
þar til kvaddrar nefndar.
3. Allar vígstöðvar, hverrar tegundar, sem
þær eru, skulu lagðar í rústir á 12 mílna
breiðu svæði með fram ströndunum. Með
þessu svæði telzt Gallipoliskaginn, sem jafn-
framt er tekm nundan yfirráðum Tyrkja,
4. Tyfkir mega halda yfirráðum yfir Kon-
stantinopel borg og svæði nokkru umhverfis
hana, að meðtöldu stöðuvatni nokkru, sem
•byrg.'r borgina að neyzluvatni Þó skal haft
eftir'it með aðíörum Tyrkja á svæði þessu.
5. Aðrar landeignir Tyrkja í Evrópu, þar
með Austur-Þrakía, eru afhentar Grikkjum til
eignar og umráða.
6. Tyrkir viðurkenan sjálfsforræði Arabíu
og Armeníu.
7. Sýrland og Mesopotamia eru og viður-
kend sjálfstæð ríki, þó með tilsjón þar til
settra nefnda.
8. Palestína er sett undir stjórn þar til settr-
ar nefndar, sem skal framkvæma það ákvæði
Breta að gera þar þjcðlegt heimili fyrir Gyð-
inga.
9. Leyft skal Tyrkjum að hafa alls 50 þús.
manna her að meðtöldu verndarliði Tyrkja-
soldáns. En ekki mega þeir hafa fleiri en
2500 lierforingja alls.
10. Öll herskip Tyrkja, að undanskildum
nokkrum smáskipum til löggæzlu, skulu af-
hent bandaþjóðunum.
1 1. Tyrkjum er bannað að smíða eða á
annan hátt afla sér nokkurra herskipa, og her-
skip þau, semxnú eru í smíðum, skulu eyði-
lögð.
Tyr'kir kvarta sáran yfir því áð hafa orðið
að ganga að þessum samningum, er. þeim var
ekki annað fært. Með þeim eru þeir úr sög-
unni sem Evrópuveldi, eftir 500 ára harð-
stjórn og kúgun- Munu það fá;r harma og
flestir búast við bjartari og betri framtíð fyrir
lönd þau, sem frá þeim hafa verið tekin.
Dýrtíðiri.
1 síðasta blaði var með nokkrum orðum
drepið á dýrtíðina í ýmsum löndum heimsins
og sýndu skýrslur þær, er tilfærðar voru vöru-
verðshækkunina mesta á Frakjdandi. Þar
hefir heildsöluverð hækkað um 457 prósent
að meðaitah síðan 1914. En Island var ekki
talið með. Vér höfðum engar skýrslur það-
an og höfum raunar ekki ennþá. En ef dæma
má eftir greinarstúf, sem nýlega stóð í dag-
blaðinu Vísir, og sem hvergi hefir verið mót-
mælt, að því er vér vitum bezt, þá mun dýr-
tíðin í höfuðstað Islands engu minni en á
Frakklandi ef ekki merj. Mun ekki mjög
langt frá því að ætla vöruverðshækkunina þar
nema um 500 prósent, frá því sem var fyrir
stríðið.
Til þess að gefa löndum vorum hér yestra
hugmynd um dýrtíðina í Reykjavík, birtum
vér hér mánaðarreikning fátæklegs húshalds,
eins og Vísir kemst að orði, og er hann tekinn
þaðan:
Mánaðarúttekt heimilis.
(6 manns og auk þess kvenmaður til hjálpar
húsmóður.) :
Brauð........................... kr. 50.0C
Margarine...................ca. — 30.00
Fiskur 26 daga ................. — 65.00
Kjöt, salt., 4—5 hádegisverðir
og ofan á brauð ............. — 32.00
Jarðepli ....................... — 12-00
Mjólk, 1 líter á dag ........... — 27.00
Sykur .......................... — 35.00
Olíæá prímus.................... — 24.00
Haframjöl............J.......... — 12.00
Húsaleiga í Iélegri íbúð ....... —100.00
Hjálp í húsi ...........•. ..... — 60.00
Kr. 447.00
Sé viðhald á fatnaði og skóm mán-
aðarl. um .................... — 53,00
þá stemmir það með................ kr. 500.00
á mánuði, — en þetta er fyrir sumarmánuð
og kol ekki reiknuð og engin fatakaup, en
marga mánuði verður ekki lifað eftir þess-
ari snúru, því á heimili hverju þarf að endur-
nýja svo margt; þar koma fyrir fatakaup
eldiviðarka.up, skókaup og svo annað, sem
fólk getur ekki án verið, svo sem ýmislegt til
hreinlætis o. s. frv.
500 krónur á mánuði þykja nú sæmileg
laun fjölda heimilisfeðra, en í hverju á að
spara af ofangreindum vörum — og hver
ræður við heilsuleysi, læknishjálp
o.g meðalareikninga?
Hvernig komast þeir af, sem
hafa 300—400 kr á mánuði ?”
Þessi úttektarreikningur segir
sína sögu og er hann þó ófullkom-
inn. Þar er hvorki talið kaffi eða
te, og vita þó bæði guð og menr
að kaffilausir geta íslendingar alls
ekki verið. Mætti því óhætt bætó
einum 30 krónum á reikninginr
fyrir þá vöru. Og það, að hafa
kjötmat aðeins á sunnudögum, er
sýnist auðlesið út úr reikningnum
mun neyðarúrræði.
Laun manan kváðu að sönnu
vera hærri en nokkru sinni áður
en að meðaltlaun alþýðumanns fari
fram úr 500 krónum á mánuði að
jafnaði, trúum vér tæpast, og er
því auðsýnilegt að vöruverðið fer
langt fram úr gjaldþoli manna.
Fimm hundruð krónur á mánuði
til húshalds, og það án kaffis, kak-
aós, tes, klæða og skæða, að ko!
um ógleymdum þegar kólna fer,
er í sannleika hámark dýrtíðarinn
ar.
Og hér í Canada finst oss sem
dýrtíðin liggi sem mara á þjóðinni
og þó hefir vöruverðið síðan 1914
1 aðeins hækkað um 154 prósent.
Hvað um Frakkland og Gamla
Frón, þar sem það héfir meir en-
fimmfaldast? Vér erum sannar-
lega betur í heim settir þar sem
vér erum. Canada mun enn serr
oftar reynast bezta landið undir
sólinni, þegar á alt er litið.
----------x—————
Langiífi gerfa,
I póvember síðastliðnum flutti
| Yves Delage fyrirlestur fyrir frakk-
| neska vísindafélagið, og lýsti þai
rannsóknum þá nýgerðum af gerla-
j fræðingi frönskum, að nafni Gal-
ippe, til þess að ákveða um líf-
j seigju og langlífi gerla. Fyrirlest-
ur bessi hefir vakið mikla eftirtekt
! 4
um heim allan, og útdráttur úr hon-
um birtist í júlíhefti “The Scientific
j Monthly”-
Galippe hefir við rannsóknir sín-
ar sannfærst um, að í öllum parpp-
írstegundum finnist gerlamergð, er
Iífga megi og örfa til starfs. Eftir
að hafa rannsakað pappír, sem
feerður var á átjándu öld, og fund
ið í honum gerla, sem enn héldu
lífi, rannsakaði hann 15. aldar
pappír með sömu afleiðing. Þá
fann hann einnig gerlakerfi enriþá
lifandi í kínverskum “papyros”, 4
þúsund ára gömlum. Þá rannsak-
aði hann plöntu þá„ sem “papyr-
os” er gerður úr, og fann í legg
hennar algerlega samkynja gerla-
tegundir þeim, sem í voru pappír
og “papyros”. Engum getum leið-
ir Galippe að því, hve gerlar þessi
fái lengi lifað, en hann kvaðst nú
með óbrigðulli vissu hafa sannað 4
þúsund ára aldursmöguleika þeirra.
----------x----------
Gimnar á Hlíðarenda.
Eitt af lárviSarskáldum okkar
Vestur-íslendinga —sem um mörg
ár. hefir varpaS geislum sínum á
myrkfaélna^r sálir og sem til þess
aS Vera nú viss um, aS jáfnvel
myrkfaelnustu sálirnar skyldu ekki
án yls og birtu geisla sinna, hefir
jafnvel oft veriS svo lítiSlátiS aS
birta sama kvaeSiS í tveimur og
þremur blöSum.
Og í eyra þess befir nú skálda-
gySjan sungiS Gunnari á HlíSar-
enda unduífagurt ljóS. ÞaS byrj-
ár á lýsingu af Gúnnari; og af því
hversu dásamleg hún er, leyfi eg
mér aS endurprenta hana:
“Hár„ þrekinn, snar og beinn —
------fránhýr, bjartur.”
ÞaS er sem eg sjái hina tigulegu
hetju í anda.
Og svo kemur landiS, Gunnars-
hólminn^ en ekki þó:
“....... meS blíSri brá-
og bláum tindi fjalla,
og svanahljómi, silungsá
og sælublómi valla,
og bröttum fossi, björtum sjá
ng breiSum jökulskalla, —
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýmameSaliS. Lækna og gigt,
bakverk( hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum.
Dodd’s Kidney Pills kosta 50c
askjan eSa sex öskjur fyrir $2.50,
og fást hjá öllum lyfsölum, eSa frá
THE DODD’S MEDICINE CO.,
LTD., Tbronto, Ont.
því lárviSarskáldiS, sem Baldwin-
son krýndi, sér þaS í hyllingum og
segir:
þá var (bjart um velli víSa,
vit og göfgi héldu ráS;
yfir svein og svannan blíSa
sólin skein á hólmann fríSa.” —
ÞaS er fögur mynd, sem bregS-
ur fyrir augun — bjartir, víSir
vellir, og sól, 'sem y*fir svein og
svannan skín á hólmann fríSa ------
hversu hrtfandi er ekki útsjónin.--
Svo lætur skáldiS okkur fylgja
Gunnari nokkuS á lífsleiSinni, og
viS finnum:
“— Hann þar meSal höfSingjanna
hugSi víSa leiS aS kanna, —
þarna mætti hann dýrri drós —”
Þetta er vel sagt, en þaS er ekk-
ert listaverk til, sem ekki má út á
setja, og mér er sem eg heyri rödd
vandlætinganna spyrja: "Hvar er
nú þetta “iþarna"t iþví á víS og
dreif voru höfSlngjarnir í landinu?
— En þeir fáráSlingar, segi eg fyr-
ir hönd skáldsins, vita ekki allir„
aS þaS var aSeins á Þingvöllum,
sem aS Gunnar kyntist HallgerSi.
Og á sá staSur nokkuS betra skil-
iS en aS vera ávarpaSur út í blá-
inn og kallaSur "þ a r n a” ?
SíSur en svo.
Næst iber ástin aS dyrum hjá
Gunnari og hinni “dýru drós”, og
er henni allvel lýst hjá skáldinu í
þes3ari línu: “Strax hjá báSum
brenriur Ijós”. Því engum getur
blandast hugur um aS þaS hafi
veriS ljós ástarinnar, sem brann
hjá þeim báSum, Iþó þess sé nú
ekki beinlínis getiS. En samt
skarar þaS ékki fram úr öllum öSr-
um, og margir hafa reynt á liSinni
tíS, ja'fnvel nú á dögum, aS lýsa
þessari einkennilegu tilfinning
mannanna, sem kölluS er ást, fyr
en í byrjun næstu vfsu:
“Lengi bíSa ekki eirSi ’ann,
einkamálin flutti þýS.
Kosti og lesti hennar heyrSi ‘anir
Hrúti frá, en ástin reyrSi’ ’ann.—”
Lesari góSur, ef þú skyldir vera
svo óheppinn, aS hafa ekki veriS
snortinn af áhrifum ástarinnar, þá
munt þú ékki þurfa aS ganga grufl
andi í því efni lengur, þessar lín-
ur skáldsins hljóta aS hafa hrifiS
þig-------og þar skarar þaS jafn-
vel fram úr sjálfu sér.
Svo koma lýsingarnar á Hall-
gerSi og erjum þeim, sem Gunnar
átti í, og mundi höfundur Njálu ef-
laust rísa up púr gröf sinni af
blygSun, yfir því hversu klaufa-
lega sér hafSi tekist, ef hann
aSeins gaeti lesiS þetta síSasta
kvæSi um söguhetju sína, Gunnar
á HlíSarenda.
Og loksins sjáum viS drenginn
góSa:
“Þegar búinn síSsta sinni,
svásu bóli reiS hann frá;
fegurSin í FljótshilíSinni
fyr svo aldrei stóS í minni —
aftur sneri hetjan há — -»—”
AuSvitaS verS eg aS viSur-
kenna aS fér finst þessi partur
kvæSisins ekki aldeilis gallalaus —
t. d. fyrsta línan: “Þegar búinn
síSsta sinni”. Því margur mundi
%aka þetta sem svo, aS Gunnar