Heimskringla - 29.12.1920, Blaðsíða 4

4. Buy&ifeaA
H i£ 1 MS K.&4UC*. A
WINNIPEG 29. DES. 1920.
WINNIPEG, MAN., 29. DESEMBER, 1920.
Atvinnuleysi.
Vér höfum getið þess áður hér í blaðinu,
að atvinnuleysi væri mikið á Englandi, og að
í Bandaríkjúnum væru ískyggilegar horfur í
sömu áttina. Nú er f>að komið á daginn, að
Hér í Canada eru horfurnar engu betri og að
atvinnuleysi er orðið mjög tilfinnanlegt á
mörgum stöðum, sérstaklega í stórborgunum
austurfrá.
Nýlega hafa borgarstjórar í ýmsum helztu
borgum landsins farið á fund sambandsstjórn-
arinnar í Ottawa og tilkynt henni að nauðsyn-
legt sé að bæta úr yfirvofandi harðæri, sem
stafa hlyti af atvinnuleysinu í bæjunum. Sér-
staklega bæri stjórninni skylda til að sjá
heimkomnum hermönnum svo farborða, að
þeir !iðu ekki nauð. Tók sambandsstjórnin
vel í þessar málaumleitanir og kvaðst viljug
til að leggja fram fé að þriðjungi við fylkja-
stjórnirnar og bæja- og sveitafélög, til að
hjálpa bágstöddu fólki, og skyldu sveitafélög
in og bæjarstjórnirnar ráðstafa styrkveiting
unum. En stjórnarformaðurinn tók það
fram, að þetta tilboð stæði því aðeins að
fylkjastjórríirnar og bæja- og sveitastjórnirn-
ar gerðu sinn skerf.
I sveitunum er lítíll bagi að atvinnuleysinu,
og verður líklega ekki, því vénjulegast hafa
bændur björg í búi fyrir sig og sína og þeim
mun varla til þess ællandi að bjóða opinn
vinarfaðm fyrir atvinnuleysingjunum úr bæj-
unum um þenna tíma ársins, þegar lítil þörf
er á verkafólki til sveita. Bæirnir einir hafa
þá byrði að bera að sjá fyrir atvinnulausum
naönnum, nema að því er stjórnirnar kunna
að hlaupa undir bagga með fjárframlögum,
líkt og sambandsstjórnin hefir lofað.
Eftir skýrslum þeim, sem sambandsstjórn-
inni hafa verið sendar, munu um 100,000
manns atvinnulausir í Canada. I vestur-
fylkjunum þremur rúmar 25 þús., álíka margt
í Ontario, um 20 þús. í Quebec og 30 þús. í
sjávarfylkjunum að austan.
Hér horfir því alt annað en glæsilega við
Enn sem komið er mun þetta atvinnulausa
fólk ekki halfa liðið tilfinnanlegan skort,
vegna þess að það hefir verið ao eta út af-
ganginn af sumarvinnulaununum. En þeg-
ar þau þrjóta, hvað tekur þá við?
Það hefir verið skorað á Canadamenn að
bregðast vel við og drengilega og hjálpa Kín-
verjum, sem nú séu að verða hungurmorða í
heimalandi sínu. Það getur nú verið gott og
blessað að hjálpa bágstöddum í öðrum lönd-
um; en hver er sjálfum sér næstur. Can-
adamenn, sem eru þess megnugir að gefa,
ættu frekar að hjálpa bágstöddum í sínu eig-
in landi en fara að senda gjafir til Kína. Hér
í Iandi eru um 80 þús. Kínverjar og margir
stórauðugir. Látum þá styðja hina nauð-
slöddu í Kína, en styðum sjáifir hina nauð
stöddu í Canada.

Kynjalyf.
Svo auðtrúa er margt fólk og nýjunga-
gjarnt, að það metur meira skrumauglýsing-
ar með gleiðletri, en þann kalda sannleika.
sem vísindamönnum og öðrum sannleiks-
leitendum hefir tekist að finna eftir margra
ára eða alda leit.. Enginn kann betur að
nota sér þessa nýjungagirni en þeir, sem hafa
verstu vörurnar á boðstólum. Þeir þuffa
líka mest á henni að halda. Nauðsynlegir og
gagnlegir hlutir.ryðja sér til rúms að mestu
leyti af sálfsdáðum. En fyrir þeim, sem eru
gagnslausir og ^skaðlegir, verður að blása í
básúnu. Annars myndi enginn við þeim iíta.
Verstu eiturbyrlarar heimsins eru kynja-
lyfja-salarnir. Margir -munu kannast við
“Brama lífs elixirinn” og “Kína lífs elixirinn”
að heiman og allir kanznast við pillurnar og
blóðhreinsandi dropana. og meltingarlyfin,
sem auglýst eru hér vestan hafs.
Amerískur höfundur, sem um þetta mál rit-
ar, segir, að eflaust mætti árlega frelsa sex
hundruð þúsund mannslíf í Bandaríkjunum,
ef sjúklingar nytu góðrar læknishjálpar, “og
eins að margir veikjast og verða aumingjar
alla sína æfi að óþörfu. Þetta er,” segir
hann, “kynjalyfjum mest að kenna.” Telur
hann það eitt af aðal velferðarmálum þjóðar-
innar, að finna ráð til þess að stemma stigu
fyrir þessari glæpsamlegu verzlun. Fátt er
glæpsamlegra en það, að hrinda þúsundum
manna á sóttarsæng- eða í gröfina til þess að
fylla pyngju sína. Það eru, blóðpeningar.
“Það er ekki nóg með það, að þessir ó-
svífnu prangarar lei'ki sér að trúgirni almenn-
ings og ræni sjúklingana þerm skildmgum, er
þeir hafa unnið sér inn nrieð súrur.i sveita,
auki veikindi, kveiki falskar vonir, geri börn
að ósjálfbjarga aumingjum og fylli grafirnar
fyrir tímann, heldur gera þeir meira. Þetta
er að vfsu næsta ægilegur sakaráburður, en
það er þó ekki nema nokkur hluti þess böls,
sem þeir steypa yfir land og lýð.”
“Þessir vændismenn hafa, með þeim milj-
ónum, sem þeir ausa út fyrir auglýsingar í
blöðum og tímaritum, náð skaðlegum tökuir
á þessum þjónum þjóðarinnar, sem eiga að
vera boðberar nýrra hugsjóna og verðir lag-
anna.”
“Vér höfum engin lög, sem meini þessum
skrumurum að hrósa lyfjum sínum eftir vild,
hvort sem lofið er satt eða logið. Lögin fara
ekki lengra en að krefjast þess, að satt sé sagt
um samsetningu og hvar meðalið sé búið til.
Enginn getur því haft hendur í hári þessara
þokkapilta ifyrir að selja fáfróðum mæðrum
og skeytingarlausum hjúkrunarkonum alko-
hol og morfinsblöndu, nema þeir skrökvi til
um efnasamsetning eða leyni hinu rétta stað-
arnafni.”
“Ibúar Bandaríkjanna eyða árlega $75,-
000,000 í kynjalyf. Þessu fé er ver eytt en
þó því væri kastað á sæ út. I flestum þess-
um kvnjalyfjum er meira og nxinna af alkohol
eða öðrum efnum, se meru skaðleg líkam-
svo
Kolaþrætan á Eng-
landi.
Það hefir undanfarið verið töluvert rætt
um kolavei'kfailið á Bretlandi, orsakir þess
og afleiðingar. Almenningi hér mun nokk-
urnveginn orðið kunnugt um þetta hvort-
tveggja, að minsta kosti á yfirborðinu. Or-
sök verkfallsins er nefnilega í stuttu máli sú,
að vefkamennirnir í námunum krefjast þess
að ríkið taki að sér námurnar, annaðhvort
kaupi þær eða taki þær eignarnámi og reki
þær síðan sem ríkiseign.
Um fyrirkomulag rekstursins af ríkisins
hálfu hafa námamennirnir eða foringjar
þeirra ekki orðið sammála ennþá, en flestir
þeirra munu þó hallast að því, að sérstakt
ráðuneyti hafi stjórnina á rekstri námanna,
og skipi embættismenn, er sjái um vinsluna í
samráði við nefndir, skipaðar eða kosnar af
verkamönnu mí hverri námu. Yfir þessum
undirnefndum skyldi vera aðalnefnd til að-
stoðar ráðherranum, og skyldi hún skipuð af
legri heilbrigði. Þegar sjúklingarnir
vakna af hinum táldærga draumi, eru þeir enn i gtjórninm og námamannafélagi Bretlands að
hrörlegri en áður eða þrælar einhvers hættu- J jöfnU-
Þessum kröfum hefir hvorki þing né stjórn
legs vana. Þegar þessi svokölluðu meðöl
spilla ekki beinlínis heilsunni, eru þau svc
gagnslaus að vér mundum varla geta varist
hlátri, ef vér vissum ekki hve ósvífin fjár-
græðgi hefir verið orsök þess, að sjúklingarn-
ir keyptu þau.”
“Flestöll kynjalyf, sem hafa no'kkrar verk-
anir, eru eitri blönduð. I þeim meðölum
sem eiga að bæta veiki barna og koma þeiir
í værðina, er oftast ópíum eða morfín, og
svo er mikið af alkohol í sumum styrkingar
meðölum, að margur hefir orðið þræll áfeng-
isnautnar fyrir að nota þau. Ilmsætt vase-
Breta séð sér fært að sinna. Hafa þó námu-
mennirnir eða leiðtogar þeirra tékið það ráð
að herða á kröfum sínum um hærri laun og
styttri yinnutíma, þar til ómögulegt yrði ac
námurftar gætu borið sig, og eigendur þeirra
neyðist til að selja þær eða bjóða ríkinu þær.
Ef þeim krö^fum er ekki sint, gera þeir verk-
fall.
Enn sem komið er, er mikill meirihlut
brezku þjóðarinnar á móti námumönnum og
hinum ósanngjörnu kröfum þeirra; en aðal-
mótstöðumenn þeirra eru þó námueigendurn-
vera óbrigðult við tæringu.”
“Þeir, sem heilbrigðir eru, eiga erfitt með |
að gera sér Ijósa grein þess, hve súklingar 1
standa' varnarlausir gegn þessu voðaböli. j
Heilsan er mönnum dýrmætari en alt annað |
r.g þegar hún bilar, missa f'estir talsvert af 1
dómgreind sinni. Þeir grípa því hvert hálm- J
strá fegins hendi, sem kann að verða á leið |
þeirra. Flestir falla fyrir þeirri freistingu,
að láta e'kkert óreynt; og stóru orðin vanta
ekki í auglýsingarnar og umburðarbréf og
flugrit kynjalyfjasalanna.”
Kaupgjald kvenna.
I flestum blöðum og tímaritum vestan At-
lantshafs er stöðugt kvakað um það og kvein
að undan því, hve stúlkur verði að sætta sir
við að vinna fyrir lítið kaup;, þær geti ekki
lifað á því. Eflaust er þetta ekki með öllu
að ástæðulausu. Margar stúlkur verða að
vinna fyrir miklu minna kaupi en æskilegt
væri að þær fengju. En myndi hitt ekki alt
eins holt, að benda þeim á góð ráð, svo að
þær megi lifa sæmilegu lífi þangað til kjör
þeirra batna?
Sérhver stúlka, sem vinnur í verksmiðju
búð, eða skrifstofu, sýnir með því, að hún
vill standa óstudd á eigin fótum. I stað þess
að leita að bónda eða bóndaefni, leitar húh
að starfa.
Þessar stúikur vita oftastnær fyrirfram,
hve miklu kaupi þær eiga von á, og hve rnikið
viðúrværi þeirra kostar. Þær ganga ekki
að því gruflandi. Þær ganga oftast að þess-
um kjörum með opnum augum, og engum er
um að kenna öðrum en þeim sjálfum. .
Aðal spurningin er því um það hvort stúlk-
ur geti lifað sómasamlega á því kaupi, sem
þær hafa lofað að vinna fyrir. Oftast nær
geta þær það. Þær geta oftast lifað sæmi-
Iega góðu lífi, þó að kaupið sé Iágt, ef þær
reyndu ekki að búa hver í sínu lagi.
Stúlkur ættu að slá sér saman meira en þær
gera, leggja nokkuð af kaupi sín í sameigin-
legan sjóð og verja honum til að borga sam-
eiginleg gjöld. Þetta athuga ekki nærri all-
ar stúlkur. Ef sex eða átta, eða tuttugu
stúlkur byggju saman, gætu þær haft sæmileg
húsakynni og holt viðurværi, þótt kaupið sé
lágt. Þær gætu skifst á um að gera hús-
verkin.
Eða vita ékki allir, að margur maður vinn-
ur fyrir konu og fjölda barna, eða öðrum,
sem hann þarf að sjá fyrir, þótt kaup hans sé
lágt? Myndu fölskyldur þeirar geta lifað á
svo litlu, ef konan, börnin og maðurinn lifðu
hvert í sínu lagi? Þau gætu það ekki. Hið
sama gild'r urn stúlkur, sem vinna fyrir( lágu
kaupi.
Eina ráðið fyrir þessar stúlkur er það, eins
og bent hefir verið á, að búa margar saman.
Þá geta þær látið sér líða vel. Þær geta
haft betri húsakynni, betra viðurværi og
klætt sig betur. Og þær geta litið eftir og
lært hver af annari, og í það er ekki mins!
varið. Þær geta lesið og leikið saman og
betur forðast hættur, sem víða liggja fyrir
þeim í leyni.
byrjun, er leiði til þess að rfkið
taki smám aaman að sér alla fram-
leiðslu, þá er maður þar með kom-
inn að hinu alkunna eidgamla
þrætuatriði sósíalistanna, er vilja
hefta allar framfarir og framleitni
með því að banna einstaklingum
að reka nokkra atvinnu sem sjá'If
stæðir menn.
Það er til tvennskonar óánægja
meðal verkamanna gagnvart vinnu
veitendum: Óánægjan yfir slæm-
um lífskjörum og óánægja sem
stjórnkænskubragð. Vitur maður
hefir lýst einkennum beggja og
sýnt fram á, að hin fyrnefnda lækn
ast við eftirgjöf og bætt lífskjör.
en hin síðarnefnda versnar við
slíkar umbætur.
Það er enginn efi á því, að köla-
verkföll þau, sem gerð hafa verið
á Bretlandi í ár, eru fram komin
sem stjórnkænskubragð til þess að
þvinga námueigendur til þess að
láta námurnar af hendi og fá stjórr
inni þær til reksturs. Deilan er
því um það, hvort slfkt fyrirkomu-
!ag mundi verða heillavænlegt
bæði fyrir einstaklingana og þjóð-
ina og ríkið í heild sinni. Mót-
stöðumenn verkamanna halda því
fram, og háfa fært rök að, að rík
isrekstur á náumm myndi leiða til
þess:
1. Að framleiðsla kolanna mundi
verða dýrari og kolin sjálf þar
af leiðandi dýrari bæði til
heimilisnotkunar og útflutn-
ings.
2. Að fjöldi af iðnaðarfyrirtækj-
um, sem brúkuðu mikið af kol-
um, myndu steypast um vegna
verðhækkunar kolanna.
3. Að útflutningur á kolum myndi
minka af sömu ástæðum.
4. Að siglingum Breta myndi stór
um hnigna sökum dýrara elds-
neytis og minni flutningsþarf-
ar. Þjóðin myndi hafa minna
að flytja út en hún þyrfti inn,
og skip, sem flyttu vörur til
landsins, yrðu að fara tóm
iþaðan aftur.
5. Að þetta myndi orsaka hærra
flutningsgjald og þess vegna
verð á aðfluttum vörunl. Þessi
verðhækkun myndi verða til-
finnanlegust á matvöru og hrá-
, efnum til iðnaðar.
6. Að framantaldar ástæður
myndu verða stórhættulegur
hnekkir fyrir allan iðnað og
verzlun þjóðarinnar og valda
hraðfara afturför í þessum
greinum.
7. Að ríkið myndi missa miklar
* tekjur með afnámi tekjuskatts
og skatts af námuréttindum, er
námuiðnaðinum fylgja nú.
8. Að ríkið þar að auki myndi
verða fyrir beinum útgjöldum,
við útbúnað á nýjum námum
og reksturstap á óarðberandi
námum.
Það, sem hér þarf aðailega sönn
unar við, er það, að kostnaðar-
samara verði að reka námurnar
sem ríkiseign heldur en sem ein-
stakra manna eign. Og' sannanir
fyrir því eru nægar fyrir hendi. >f
flestum stórfyrirtækjum svipaðr-
eðlis og hér ræðir um, hefir ríkis-
rekstur reynst miklu ver en ein-
stakra manna, bæði fyrir verka
menn og eiganda. Sérstaklega
hefir þetta verið svo í Bretlandi
og bar þó mest á því um og eftir
námunnar og alla hagsýni í relcstri hennar. ofriðmn. er ritiS thk aS scr j irn-
oví beir myndu ekki skilja margar af beim brautirnar,. skipasmiSa,. o. fl. ur
ráðstöfunum og ráðagerðum,
nauðsynlegar myndu vera í því til-
liti.
En setjum nú svo að kröfunni
um þannig lagaða tvöfalda stjórn
og stjórnarnefndir yrði ekki haid-
ið fram til þrautar. Námueigend-
urnir og fylgismenn þeirra álíta að
samt séu eftir yfrið nægar ástæð-
ur, er mæli á móti því að ríkið
taki^að sér rekstur námanna. Skal
hér tillfæra þær helztu.
I fyrsta lagi eru engar ástæður:
fyrir hendi, er mæli með því, aðj
r/kið taki að sér þessa iðngrein
fremur en allar aðrar. Það er
þvert á móti hægt að benda á ým- j
islegt í sambandi við námuiðnað.j
er sérstaklega mæli á móti því. Ef nýr‘*r>«,»- — Dodd’* Kidaey Pfil*
aftur á móti þetta á aðeins að vera k°»ta 50c adsjan eð« 6 öckjv tyr-
ir $2.50, og fá*t hjá öUam lyfsöl.
ram frá Tha Dodd’* Medicwe
Co. Ltd., Toronto^ Ont. .....
....Dodd’* nýmapðlur em bexta
nýmameÖalfB. Lcekna og gpigt,
batrerk^ hývtabðon, þvmgtmppv,
og önziur veikándi, sem ctafa fwí
lín á að bæta sjónina, sykur, salt og vatn á að \x og námuverkfræðingarnir. Og þegar tek-
ið er tillit til þess, hvað þessi mótstaða hefir
að þýða, verkföllin og afleiðingar þeirra, þá
er ekki ósennilegt að mönnum sé forvitni á
að vita, af hvaða ástæðu námumönnum er
ekki gefinn laus taumurinn hvað kröfur þeirra
snertir.
Aðal hneykslunaratriðið í kröfunni eru
stjónarnefndirnar. Að tvennskonar hliðstæð-
ir stjórenendur hafi yfirráð yfir sama fyrir-
tækinu er ekki aðeins óframkvæmanlegt,
heldur einnig stórhættulegt fyrir fyrirtækið,
og sérstaklega er það svo um námur. Rekst-
ursskilyrðin í námum þola ekki að vera þann-
ig undir tvöfaldri stjórn. Fyrst og fremst
verður að fylgja sérstökum lagaboðum og
ber námustjórn ábyrgð á að svo sé gert. Auk
þess verður iðulega að taka ákvarðanir á
svipstundu um atriði er snerta hættur í nám-
unum, sprengingar og annað. En þar sem
nefnd ætti að stjórna námunni, þá yrði hún
að halda fundi til þess að geta tekið nokkra
ákvörðun, og yrði þannig að einsoknar mál-
fundafélagi, þar sem búast mætti við skiftum
skoðunum og öllum afleiðingum sundrungar
og framtaksleysis. Nefndarmennirnir hlytu
þar að auki oft og tíðum að vera sinn á
hverjum stað í námunni, svo að langur tími
liði áður en náð yrði í þá alla, þótt snögg-
lega þyrfti að ákveða um eitthvað, en for-
stjórinn einn eða verkfræðingurinn ber á-
byrgðina á öllu mslysum og framkvæmdum.
Það gefur því að skilja, að enginn verkfræð-
ingur með nokkurn snefil af sóma- eða á-
byrgðartilfinningu mundi taka að sér stjórn í
námu undir slíkum skilyrðum. En Iang-
veigamesta atriðið er þó það, að ómögulegt
yrði að búa svo um að líf og limir verka-
mannanna yrðu ekki í margfaldri hættu við
það, sem nú er; en þetta skilja þeir ekki
sjáííir, blindaðir af voninni um að komast ef
til vill í eina af þessum nefndum.
Það liggur í augum uppi, að enginn heil-
vita maður mundi láta sér detta í hug að nám-
urnar gætu borið sig undir slíkri stjórn. Því
þessar nefndir myndu ekki aðeins koma í ver
fyrir sæmilega eftirtekju eða framleiðslu.
heldur myndu þær einnig vanrækja viðhalc
I höndum einstakra manna. Ber
margt til þessa. 1 stórum opin-
berum skrifstofum, með sæg af
starfsfólki, er venjulega svo mikið
af frumatriðum, vilhylli, sérdrægni
áhugaleysi o. s. frv., að alt er gert
mörgum sinnum ver og isemna en
þegar áhugasamur eigandi Iítur
sjálfur eftir. Starfsmenn og stjórn-
endur út um land fara rólega að
öllu, þegar þeir eru einni sinni
komnir í stöðu sína, og má þá
venjulega mikið bera út af til þess
að þeim sé vikið frá. Sést þetta
bezt við ráðningaskrifstofur rfkis-
ins og símann, síðan hann varð
ríkiseign. Af þessu myndi aftur
leiða að námumennirnir yrðu und-
ir síðra eftirliti/ afkasta minna, en
liggja í eilífu þrasi um útbúnað og
umbætur, sem embættismennirnir
þyrftu mánuði eða ár til að sam-
þykkja, og þá venjulega um sein-
an.
Námueigendur hafa lagt mikinn
kostnað í vísindalegar tilraunir til
þess að afla sem fullkomnastrar
þekkingar á iðnaðinum, og námu-
vefkfræðingarnir hafa lagt sig í
líma til að finna upp sem beztar
vélar og aðferðir við vinsluna. Alt
slíkt myndi deyja út undir ríkis-
stjórn. Margar námur bera sig
aðeins vegna annara fyrirtækja, er
standa í beinu sambandi við þær,
svo sem járribræðslu og stálófna.
rafmagnsstöðvar, járnsteypu, gas-
öfna, tjörubræðslu, múrsteinagerð
efnasmiðjur, hafnir, skipaútgerð,
járnbrautir o. s. frv., og slíkar nám
ur yrðu að hætta með vinnast með
tapi, ef ríkið tæki námurnar. Menn
hafa komist upp á að vinna fleiri
og fleiri dýrmæt efni úr kolunum,
til þess að fá hinar lakari námur til
að bera sig. Sem dæmi má néfna
að hin upphaflegu aúkaefni, sem
fengust við koks-gerð, voru Am-
monium Sulfat og tjara, en nú fá
menn þar að auki bensol (bensín),
tölol, xenol, og fljótandi og fasta
naphta. Úr tjörunni eru bræddar
ýmsar þunnar og þykkar olíur og
auk þess ýmsar sýrur, eins og kal-
bórsýra og cresylsýra. Við tilbún-
ing ýmissa af þessum efnum þarf
feiknin öll af brennisteinssýru og
satpéturssýru, og sérstakar verk-
smiðjur til að búa þær til. Og dett-
ur svo nokkrum í hug að halda því
fram, að ríkið hefði ráðist í að
reyna alt þetta, ef það hefði rekið
námurnar? Og hvernig fer um
frekari rannsóknir, ef að það tek-
ur við þeim nú?
Frá sjónarmiði eigendanna
sjálfra er þetta, sem námumenn-
irnir heimta, eins og hvert annað
eignarnám, er myndi hafa í för
með sér tekjumissi fyrir flesta
þeirra og atvinnumissi fyrir marga.
Megiriþorri eigendanna eru tiltölu-
lega fátækir menn, er hafa lagt
sparifé sitt í fyrirtækin á svipað-
an hátt og fólk gerði hér í Eim-
skipafélagið, og yrði því styrkur
að hv'erjum skilding, er hlutabréf
þeirra kynnu að gefa í ágóða.
Mörg af félögunum hafa nýlega
lagt mikið í kostnað, annaðhvort
til að endurbæta gamlar námur
opna nýjar eða reisa aukafyrirtæki
eins og að framan er nefnt. Ef
ríkið tæki nú námurnar, myndu
féiögin fá engar eða þá álls ónóg-
ar bætur fyrir þetta fé, því nám-