Heimskringla - 08.06.1921, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. JÚNI, 1921
HEIMSKRINQLA
(Stofuuö IW6)
Kemur (it A hvcrjum miSvlkudcKl.
ttjsefemdur oyr eÍKendnr:
THE VIKÍNG PRESS, LTD.
721) SI|KKliItOOKK ST„ WUSIPEU, JIAX.
TulNiqiIl \/
VerJS hlaSslnn er SIJ.OO SruunRilrlnil bor*:-
Iut fyrir frnm. Allnr borltnnlr uendlut
rðtSnmnnnl bluSuluu.
Ráðsxnaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Rj t s t j ó r a r :
BJÖRN PÉTURSSON
STEFÁN EINARSSON
Ttanðwk-rlft tlt blaöslnsi
THE VIKIWJ PRUSS, I-td., Uox 3171,
Wlanlpes. Man.
L'tanAxkrlft tll rlt.utjórnnx
EDITOR HEIMSKRISGLA, Boi 3171
WlnnlpeK, Man.
The “Heimskríngla" is printed and pub-
llshe by the Viking Press, Llmited, at
729 Sherhrooke Street, 'VI£ttinipeg, Manl-
toba. Telephone: N-6537.
WINNIPEG, MANITOBA, 8. JONI, 1921
Ávarp.
Með síðasta blaði Iagði herra G. T. Jónsson
á ný niður ritstjórn Heimskringlu, eftir naerri
tveggja ára dygt og dugandi starf, og hélt
hann af stað áleiðis til vslands á föstudaginn.
Honum fanst móðurlandið heimta sig til baka
og mun hann hafa fundið til eins og margir
aðrir sem faeddir eru og uppaldir í öðrum
löndum, að hér eru þeir útiendingar og eiga
ekki heima. Það er skaði fyrir okkur Islend-
inga sem hér búa, að missa svoleiðis menn
úr okkar fámenna hóp, en það er happ fyrir
fósturjörðina, og það gleður oss, að hún bind
ur börn sín svo sterkum ástarböndum, að
Wn heillar flesta sína beztu syni og daetur
aftur til baka heim til sín„ til að eyða kröft-
um sínum fyrir sig eina.
Eg veit að sæti G. T. Jónssonar verður ekki
eins vel skipað og vera skyldi; enda er sæti
það sem skipað hefir verið af mönnum sem
Frímanni B. Anderson, Gesti Pálsssyni og
-^Joni Olafssyni, ásamt mörgum öðrum fleir
um, mjög vandskipað. En eitt viljum vér
'lofa lesendum vorum, og það er að leggja
okkar bezta fram til að gera Heimskringlu
eins vel úr garði og unt er, og vonumst vér
eftir með hjálp og aðstoða góðra manna, að
okkur muni hepnast að gera blað vort sæmi
legt úr garði.
Eins og ætíð hefir verið mark og mið
Heimskringlu að undanförnu mun hún í fram-
tíðinni reyna að efla og styðja allar frjálsar
skoðanir og munu dálkar blaðs vors ætíð
standa opnir fyrir hverjum sem vera skal, til
að láta þær skoðanir í Ijósi sem allmenning
varðar, og miða til að efla heillavænlegar
og mentandi frelsistilraunir. Fréttir mun blað
ið flytja eins fjölbreyttar og frekast er unt
og rúm þess leyfir; einnig ljóð og sögur af
betra tagi.
Vér sem þetta ritum, ásamt herra Stefáni
Einarssyni, sem um tíma var ritstjóri Heims-
kringlu og einnig ritstjóri að nokkrum blöð-
um Voraldar sem út komu í vor, munum ann-
ast um ritstjórn blaðsins um óékveðinn fTma,
og vonumst vér eftir að lesendur og velunn-
arar blaðsins veiti því eins góðan og happa-
sælan styrk framvegis sem að undanförnu.
Fyrir hönd Heimskringlu viljum vér senda
fráfarandi ritstjóri hennar okkar hlýjustu
kveðju. Vér þökkum honum fyrir hans mikla
og góða starf og ámum honum allra heilla
í hverju sem hann kann framvegis fyrir sig
að leggja. Yfir þennan stutta tíma er sam-
vinna okkar varði, fundum vér til með
hverjum degi, þess sanna manns er hjá honum
bjó, og vér erum sannfærðir um að hann á
eftir mikið og fagurt óunnið starf fyrir ætt-
jörðina.
B. PÉTURSSON
“Meir en meðal heimsku” kallar ritstjóri
Ligbergs það í síðasta tölublaði sínu að
Heimskringla skyldi verða til þess að segja
að það væri kominn tími til að skifta um
stjórn í Saskatchewan.
0 jæja, það er nú meir en von að Lögbergi
taki sárt til Martinsstjórnarinnar, það á henni
taísvert gott upp að unna. Lesendum þess er
kunnugt um hvað því Ieið orðið illa og var að
rírna svo átakanlega. En 26. maí er því far-
ið að líða svo dásamlega vel og er þá búið að
ná fullum útblæstrisþroska aftur. Þá er Iíka
ritstjórinn nýkominn heim úr ferð sinni vestan
frá Saskatchev'an og birtir hann þá mikið
mál um kosningarnar í Saskatchewan fylkinu
og einnig stóra grein frá Saskatchev’an
Department of Agrecultrue, “Umsjón með
sandíoki og þvíumuku”! Það er ekki furða
þó riístjóranum finnist Heimskringla meir en
meðal heimsk; hún harði enga “Umsjón með
sandáoki og þvíumlíku” að birta fyir neina
stjórn.
R;tstjórinn segist ekki þekkja Mr. Robert-
son neitt, en fyrst hann var svo djarfur að
tsækja um þingmensku móti Martinsstjórnar-
þingarannsefninu, þá hlýtur hann að tiiheyra
“einaverjum flokki bænda sem er að dreyma
jum einhverja alsælu eins og átti sér stað í
aldingarðinum Eden” og sem Biblfufróðir
menn eins og ritstjórinn er, þekkja svo gerla
skil á. Þetta er fróðíeikur sem vert er að at-
huga og ællast er sjáifsagt til «ð hann sé sann
færandi fyrir bændur. Það t>‘ annars ieið’ t-
legt fyrir Heimskringlu að hún skuli ekki
kunna rökfræðisleiðslu ritstjórans; það er
von hann kvarti sáran og geti ekki skilið.
Sannanir hans eru þessar:
“Vér segjum ekki, að það væri óhugsan-
legt að fá menn, sem eins vel stæði fyrir
málum í Saskatchewan eins og þeir er nú
gera það.
“Vér segjum ekki, að Martinsstjórnin í
Saskatchewan sé aífullkomin; það er engin
stjórn.”
“En vér segjum að stjórnin í Saskatchewan
hafi farið svo vel með mál almennings á
mestu raunartímlim fylkisins, að hún hefir
unnið sér virðingu og tiltrú allra hugsandi
manna; og vér teldum það skaða ef fylkis-
búar væru svo heillum horfnir, eða á tálar
dregnir, að þeir höfnuðu henni við kosning-
arnar!‘” — Þannig er rökfærslan í þessari
snildadegu grein. Það er þetta stóra vér
sem er fullnaðar sannindi og það kemur fram
hræðsla yfir því að þessir “hugsandi” menn
sem stjórninni fylgja, muni láta á tálar drag-
ast. Er ekki þetta hrífandi og sláandi rök-
ifærsla hjá ritstjóranum?
Talsímahallinn.
Tvent er það aðeins sem nefndin er skip-
uð var til að rannsaka talsíma rekstur fylkis-
ins, hefir komist að, eftir því er hún sjálf
skýrir frá, og var mönnum kunnugt um
hvorttveggja áður.
Hið fyrra er það, að tapið á símakerfinu
1920, sé hvorki að kenna hækkandi verði
eða hækkandi vinnulaunum, heldur fjár-
austri til alveg gagnslausra verka og fjölgun
fólks á starfstöðvum símakerfisins að óþörfu.
Lengi var þeim mótmælt. Hinir hálærðu
Jögfræðingar stjórnarinnar setjast við borð-
ið með töflur fyrir framan sig yfilr vinnu
laun og prósentur, og sjá ekkert athugavert
við talsímarekstur stjórnarinnar. En svo
kemur réttur og sléttur bóndi að, og bendir
þeim á, að bygmng og rekstur kerfisins sé
ófær; að alt fyrirkomulagið sé þannig úr
garði gert, að líkara sé, sem það eigi að
vera kosninga-gróðalind stjórnarinnar en al-
ment velferðar fyrirtæki; að talsímakerfið
sé stofnun þar sem vildarvinum hennar sé
aflað atvinnu með góðum launum, en - u
hangi iðjulausir á starfsstofunum mest tímans.
Það geta auðvitað verið fleiri ástæður fyr-
ir tapinu, en þessi eina; en með hana fyrir
augum er óþarft að ryfja þær upp.
Annað er nefndin hefir orðið áskynja við
rannsóknina er það, að alþýðunni eða þeim
er símana nota, hefir verið íþyngt með skatti
langt fram yfir það er ráð var gert fyrir.
Auðvitað. Sannleikurinn er sá, að alm'-nr-
ingur hefir verið hafður til þess að leggja
óbeinlínis fram fé í undirbúnings-kosningar-
sjóð Norrisstjórnarinnar síðast, og að það er
sá Ieki er þar þurfti undir að setja sem féð
var notað til er til símakerfisins er látið heita
að almenningur leggi, og að það er ástæðan
fyrir þurðinni, en hvorki háverð né úr hófi
há vinnulaun.
Slíkt útfiri er miklu auðveldara að opna,
en að stífla. En það verður þó að gera ef
vel á að fara; haldi það áfram, er afleiðingin
augljóst; þessi leki nægði.^kki aðeins til að
tæma símasjóð Manitobafylkis, heldur mundi
hann einnig ærið nógur til að þurausa
Imperial Olíufélagið eða Englandsbanka.
Það má engin stofnun, á hversu traustum fót-
um sem hún stendur, við slíku.
Almenningur á fuila heimtingu á því að
hér sé bætt úr skák. Símarekstur fylkisins
þarf að komast í það ástand, að honum sé
frá viðskiftalegu sjónarmið.i borgið. Fylkis-
búar geta með fylsta rétti krafist þess, að
umsjónin á þjóðeignar fyrirtækjum fylkisins
sé þannig að hún sé ekki til þess að rýra það
fyrirkomulag í augum almennings, eða eyði-
leggia fyrirtækið; ýmislegt af því tagi sem
stríðir á móti vilja almennings, ætti ekki að
eins að vera heft, heldur á sú stjórn, er völd
er að því, það skilið að fyrirtækið væri tek-
ið úr hennar höndum.
Löggjöf vor er ekki það ófullkomin, þó
henni sé í ýmsu ábótavant, að ekki sé af lög
gjöfum vorum hægt að kippa símamálinu í
íiðinn ennþá. Þó gamaldags stjórnmádaandi
sé ennþá rík andi við iöggjöfina, er ekki hægt
að neita hinu, að þar er einnig umbóta-andi
ekki all-lítill; og það hvílir sú ábyrgð á þeim
hlutanum, að ko„.‘varpa eins útlifuðu og ó-
hæfu fyrirkomulagi og því, að almenn fyrir-
tæki séu notuð ti! þess að fylla kosninga-
pyngjur stjómanna.
Eða er það eins fyrir þeim sem eru í lög-
gjafarsmiðju Manitobafylkis nú og fyrir karl-
inum sem kom í hús eitt og þóttist endilega
þurfa að lesa upp úr bók fallegt érindi fyrir
húsfreyjunni, en sem ekki var þó aðalerindið,
heldur hitt, að fá að kljúfa fáein sprek í
ofninn hjá henni fyrir eina máltíð. Ef að
erindi endurbótamannanna á þing reynist
það eitt að fá að kljúfa þar sprek til þess að
fá að borða, þrátt fyrir.öll endurbótaloforðin
þá fer maður að halda að þetta fylki sé svo
heillum rúið, að ein egypska plágan ætli hér
að reka aðra.
(Þýtt úr “Tribune”)
“Fátt er svo með
öllu ilt”.
S Afföllin á canadiskum peningum í Banda-
ríkjunum, er hlutur sem Canadamönnum hefir
I sviðið sárt í seinni tíð, enda er þeim ekki
J bót mælandi.
i En þegar Iitið er á það að verzlun Canada
j við Bandaríkin hefir aukist talsvert á síðustu
i tímum, og að það er þakkað afföllunum, þá
I verður mörgum á að segja: að fátt sé svo
með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott.
Bandaríkja-blöðin eru farin að" hafa það
i talsvert á orði, að hlutur Bandaríkjanna sé
[ að verða minni og minni á viðskiftasviðinu,
og. þeim þykir það dáítið viður-lita mikið,
! að það skuli vera fyrir Canala, sem þeir bíða
sinn halla í viðskiftum.
En þetta er þó svo eðlilegt, að þeim getur
j ekki dulist það. Ef bandarískir borgarar sjá
1 sér hag í því að kaupa vörur frá Canada,
1 eins og auðsjáanlega flýtur af afföllunum á
canadiskum peningum, eru engin ráð til þess
, að stemma stigu fyrir því, önnur en að af-
j nema afföllin.
En það er ekkert útlit fyrir að það verði
gert fyrst um sinn. Og á meðan eru viðskifti
1 við Canada þar ávalt að aukast og möguleik-
! ar til að færa þær kvíar út góðir.
Hvað Canada snertir eru þau viðskifti svo
hagkvæm, að hún me.ra en hefir upp tapið
á þeim sem hún verður fyrir vegna peninga-
affallanna.
Það eiga margar þjóðir um sárt að binda
síðan á stríðstímunum, og Canada auðvitað
að nokkru leyti einnig. En þrátt fyrir alt
munu færri lönd eða þjóðir eiga við betri
kosti að búa, en Canada, þegar á alt er litið,
og ekkert er undan skilið.
Verkamannamál.
I efri deild sambandsþingsins var nefnd
skipuð fyrir nokkru síðan til þess að rann-
saka ástæðurnar fyrir vinnuleysi í Canada.
Formaður nefndarinnar var J. A. McDonald
þingmaður efri deildar, og hefir árangurinn
af starfi nefndarinnar nú verið birtur.
Það sem þar er aðallega talið orsök fyrir
vinnuleysinu, er vantraust sem ríkjandi er
um þessar mundir á meðal ýmsra stétta þjóð-
félagsins, t .d. á milli eigenda iðnstofnana og
framleiðenda, og milli seljenda og kaupenda.
Starfsvið nefndarinnar var aðallega á milli
banka, iðnstofnana og verkamanna, og voru
talsmenn allra þessara stétta í nefndinni. Útaf
fyrir sig fórust þeim orð á þessa Ieið:
Aðstoðar-verkamálaráðherra A. A. Ack-
land kvað vinnuleysi nú alvarlegra en nokkru
sinni fyr í landinu. Tala þeirra er vinnu
hefðu væri nú í apríl 1921, 200,000 manns
færri, en tala þeirra er vinnu höfðu í jan
1920. Hér er átt við verkafólk í bæjum. ,
En þó ástandið væri.svona slæmt, kvað hann
það heldur hafa farið batnandi síðan í apríl.
Kolanámamenn í Britsh Columbia, Alberta
og Nýja-Skotlandi sagði hann vinna aðeins
heltning þess tíma er þeir voru vanir, og þeim
væri með því haldið frá algerðu vinnuleysi.
I Vancouver og Toronto er vinnuleysið \erst.
Arthur Martel talaði fyrir hönd verka-
manna, og sagði að fram úr vinnuleysinu
yrði ekki ráðið á meðan banka og peninga
menn væru eins fastheldnir á peninga og
þeir væru. Allir væru að bíða eftir að verð
kæmi niður. En það Iáti sig ekki gerast
nema að einhverjír legðu eitthvað í sölurnar.
Og það væri nær fjáreignamönnunum að
fórna einhverju í því efni, en eignalausum
verkamönmim. Að kaup þeirra væri Iækkað,
mættu þeir ekki við, að svo stöddu. Hann
kvað nauðsynlegt að stjórnin hjálpaði vinnu-
lausum mönnum að fá vinnu ef hana væri
nokkurstaðar að fá, og jafnvel
hlutaðist til um að vinna væri opn-
uð á vissum sviðum.
J. E. Walsh sagði fyrir hönd eig-
enga iðstofnana, að þeir hefðu gert'
alt sem þeim hefði verið unt til að'
afla heimkomnum hermönnum'
vinnu, en þegar ekki væri hægt að,
selja vöruna, væri ómögulegt að,
halda áfram að framleiða hana.
H. T. Ross, ritari Bankafélags
Canada, sagði ástæðuna fyrir vinnu'
leysi í Canada eiga rót að rekja til
ástandsins yfir í Evrópu. Markað-j
inum þar kvað hann lokað að
miklu leyti borið saman við það
sem verið hefði. Þar við bættist
háverð á efni og há vinnulaun. En
verð væri nú þegar talsvert lækk-
að.
....Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýmame‘Öali‘5. Lækna og gigt„
bakverk^ hjortabihm, þvagteppu.,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pillar
Robertson, verkamálaráðherra k°sta 50c askjan eSa 6 öskjur fyr'
sagði að rétta leiðin til þess að af- * $25°’/AÍ?* £já,°“Um ly?“L
c¥' _ t v . ■ - nm e5a fra The Dodd s Medicme
styra vinnuleysi, væri að stjornm _
keypti þær iðnstofnanir, sem ekki °' 1 " oronto, 1.............
gætu fullkomlega haldið áfram
starfi, og ræki þær sjálf.
Skortur á þjóð-
rækni.
Rækt í smá sem stóru í því efni„
ber oss í áttina til þess er skáldið
kveður um er það segir:
“Og þig eg elska mín eigin þjóð!.
með ættarbragð frá fyrri tíðum—""
Ný bók.
Þið haldið nú, ef til vill, þegar þið
lítið á þessa fyrirsögn, að það séu
enskumessurnar í Norðurkirkjunni, -----
eða ensk-íslenzkar giftingar, sem Síðan hinu mikía nýafstaðna
grein þessi fjaflar um; en svo er stríði lauk, hafa margir verið að
ekki. ' geia ágizkanir um hvrenig hinu •
Það er víðar en í einu eða tveim næsta stríði miili hvíta mannflokks
! ur atriðum “brotinn pottur”, að ins mundi til haga, og hafa komist
j því er þjóðræknina snertir hjá bss að ýmsri niðurstöðu því viðvíkj-
; Vestur-lslendingum. andi. Nú er nýútkomin bók eftir
Aðeins eitt atriði áf mörgum Wíi'I Irvin, Amerískan rithöfund
skail hér ofurlítið minst á. og kemst hann að þeirri niður-
Nokkrir ísfendingar er iðnir stöðu, að afnám stríðs muni hljóta
hafa lært í þessu Iandi og stunda að eiga skamt í land. Hann byrj-
þær sem atvinnu, hafa haft orð á ar með því að lýsa öllum þeim
því, að það væri dálítið undar- skelfingum sem yrðu ef stríð yrði
Iegt, að Isllendingar hér skyldu háð og kveður hann hið nýaf-
ekki skifta við þá. staðna stríð 'bara barnaleik hjá
Þessir menn er átt er við eru tré- slíku stríði. Meðal annars talar
smiðir, tinsmiðir, myndasmiðir, úr- hann til þjóðár sinnar á þennan
smiðir, skósmiðir, o. fl. o. fl. hátt.
Þeir íslendingar er matvöru “Vitið þér, að heimsstríðið ný-
verzlanir reka, hafa ekki eins sárt afstaðna kostaði 186 biljónir dol'l-
undan þessu að kvarta og hand- ara, en öll önnur stríð heimsins.
verksmennirnir; það er því gott frá 1793 til 1910 kostuðu 23 bi'l-
og blessað svo langt sem það á- jónir? Að Bandaríkin ætluðu til
hrærir. herkostnaðar 1909—1910 279
En að ganga fram hjá íslenzku miljónir, en 1921—1922 áætla
handverksmönnunum er ekki frem- þau tíl shks kostnaðar 1,379 milj-
ur ástæða en hinum. ónir?
Þeir kunna iðnir sínar eins vel Að á árunum 1919—1920
og hverjir aðrir, leysa verk sín eins eyddu þau 59 miljónum til menta-
skjótt og vel af hendi og alment stofnana, heilbrigðisstofnana og
tíðkast og eru eins rýmilegir á al'lrar framleiðslufyrirtækja, en
verði og aðrir. 2,890 miljónum í eftirlaun, vexti
Vel þektur mvndar handverks- af peningum og annars kostnaðar
maður íslenzkur í þessum bæ, sem sem leiddi af heimsstríðinu mikla,
býr mitt á meðal Islendinga sagði að undante'knum lánum greiddum
það daglegt brauð, að “landar”} til útlanda?
hans, sem í kringum hann byggju, Skiljið þér: að komandi stríð
færu fram hjá sér og gæfu enskum þýddi heildsöludráp mannkynsins,
viðskiftin. Hann tók t. d. atvik en ekki í smásölu stíl?
er nýlega kom fyrir, þar sem Is- Að enginn, jafnvel niður til
lendingur fékk útlending verk í ungbarna, yrði óhultur fyrir árás-
hendur, sem ekki var færari um um?
það en svo, að hann varð að Að eitt þvílíkt stríð þýddi eyði-
leyta al'lra ráða og upplýsinga um Iegging heilla þjóða, og ef ti! vill
það hjá íslenzkum handverks- gjöreyðilegging hins mentaða
manni. En verkið alt, sem var tölu-' heims? <
vert, því þetta var við stórrýsi.j Sumir prédika, að úr því stríð
mátti ekki í fyrstu láta honum í té. | hafi a!Ia tíð átt sér stað, þá hljóti
Það má eflaust finna nokkur i það ætíð að halda áfram að vera,
dæmi þessu lík. j að tilhenyging sú er veldur stríði,
En það er illa farið að svo skuli n.I. sú, að sækjast eftir völdum,
vera. Nú er dýrtíð og vinnuleysi að sækjast eftir metorðum, að á-
hér í bænum, og menn verða, eins : líta sjálfan sig fremri öðrum og
og hrafnarnir í dalnum, að kroppa: hin dýrslega blóðfýsn, ríki svo
augun svo að segja hver úr öðrum sterk hjá oss að hún sé ómótstæði-
til þess að geta lifað. Það litla: Ieg. Þetta getur satt verið; sagan
sem ísendingar gætu hver fyrir öðr mælir með því, en ef svo er, þá er
um greitt er því tímabært. | einnig annað fleira sem er jafn-
Vanræksla af þessu tagi, ber( sterkur sannleikur, og það er aS
líka dálítinn vott um þjóðernislegt hernaður er kon>inn á það stig að
hluttekningareysi, skort á þjóð-! það er ekkert annað en sjálfsmorð
rækni. Og andvaraleysi í þeim efn-j að halda út í hann.
um er ekki ákjósanlegt, á þeim! Mannleg þekking hefir náð því
tíma sem reynt er að gera alt mögu takmarki að hún verður að hafa
legt til viðhalds þjóðerni voru. j vald yfir tilhneygingum sínum og
Þeir Islendingar sem algerlega! hún verður að bæla niður erfða-
hafa orðið að treysta á ensk við-| einkennin ætttekin frá viltum
skifti, hafa brátt orðið fráskila Is-! þjóðum, ef hún lætur sér skiljast
lendingum og íslenzkum félags-J að þau geta ekki annað þýtt en að
skap; það hefir reynslan sýnt. fyrir fara sínu eigin lífi. Náttúru-
Islendingar verða því að sam-
^■ina kraftana ef Jjjóðernið á að
sjá hér sól og eigaj framtíð. Og það
er ekki nóg að gera það í einu at-
riði; það verður að sjást í sem
flestum greinum.
lögmálið heldur engum hlífðar-
skyldi yfir lögunum, stolti, met-
orðagirndum og veldisfýsni þjóð-
anna og áh nokkurs sársauka gref-
ur hún sínar fegurstu borgir djúpt
í sandi eyðimerkurinnar eða sekk-