Heimskringla - 26.04.1922, Blaðsíða 4

& BLAÐSIÐA.
HEIMSICR INGL A
WINNIPEG, 26. APRIL, 1922'
i" 11 --------'J----'-*■>
HEIMSKRINQLA
<stofiuitt ism>
Kemur fit á hvcrjum mlDtlkaáffL
Ctfefeidor •* elfeadin
THE VIKÍNG PRESS, LTD.
8S3 ug 853 SAKGBNT AVE., WIA’NIPEG,
Talxlml i N-«537
Ver» blaSnlan er (3.M Incutartai b»r«-
lat trrtr fria. AUtr krriutr teillal
rltaauil blaCalna.
Ráðsínaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ritstjórar:
BJÖRN PÉTURSSON
STEFAN EINARSSON
Vtulakrlft tlli blaSalaai
THE VIKINvi PKBSS, Ltd., B«x 8171,
WtnBlref, Maa.
Utandakrtft tll rltatjðrna*
EDITOR HEIMSKKINGLA. Bux 3171
Wlulfef, Max
The "Helmakrlinla” ls prlntod and pub-
lishe by the Vlklnp Press, Llnlted, at
853 og 855 Sargent Ave., Wlnnlpeg, Manl-
toba. Telephone: N-6537.
■ ,:~v • • J
WINNIPEG, MANITOBA, 26. APRIL, 1922
Genua fundurinn
Störf Genúa fundarins eru eitt af því sem
meiri eftirtekt vekja út um allan heim um
þessar mundir en nokkuð annað.
Einkum eru það samningarnir milli Rúss-
lands og Þýzkalands sem blöðunum virðist
starsýnt á og misjafna dóma fá hjá þeim.
Halda sum þeirra, einkum brezk, frönsk og
ítölsk blöð því fram, að fundurinn hafi með
samþykt þeirra stígið það spor sem óheilla-
vænlegt sé, og sem haft geti í bráðina þaer
afleiðingar að fundurinn verði leystur upp
og starfi hans sé með því lokið. Gera þau svo
mikið úr þessu, að þau þykjast ekki sem
stendur sjá neina leið opna fyrir þennan
fund til að halda áfram starfi.
Ástæðan fyrir þessum undirtektum blað-
anna, er ekki alls kostar skiljanleg. Á fundi
þessum virðist ekkert hafa átt sér stað, sem
ekki mátti vænta. Lloyd George skýrði það
ótvírætt, að tilgangur fundarins væri sá, að
reyna að bæta ástand Evrópu efnalega, en
það verði ekki gert með því að einangra
Rússland að öllu leyti, eins og gert hefir ver-
ið. Hann þóttist sjá þar svo mikinn auð í
landi, esm aðgerðarlaus læi. Og með því
að iðnaðarlöndin kæmust í eitthvert sam-
þand við Rússland og gætu hagnýtt þetta
mikla óunna efni, eem þar væri, mætti skjót-
ara búast við viðreisn á hag Evrópu en ella.
Frakkland og fieiri lönd voru á móti því
að.Rússlandi yrði leyfð nokkur þátttaka í
þessum fundi. En Lloyd George og blöðin á
Englandi og þjóðin öll virtist eindregin þeirr-
ar skoðunar, að Rússland yrði að. vera tek-
ið til greina.
jNú eru ensku blöðin sjálf á iftóti samning-
unum sem Rússar og Þjóðverjar hafa gert
jfn á fnilli. Og hvers vegna? Ástæða þeirra
virðist nú vera hifí satiia 9? Frakka var, að
við Rússland ætti ekki að gera neina samn-
inga. Þykjast þau nú sjá, að með þeim sé
lagður grundvöllur til annars stríðs, ekki að
vísu í bráðina, en semna. Þau líta svo á,
sem Rússland hafi þarna fengið þann ómetan-
lega styrk, til þess, að etja kappi við Vest-
ur Evrópu þjóðirnar, sem ilt verði að brjóta
á bak aftur.
En hvernig stendur á þessum ótta Vestur-
Evrópu þjóðanna við stríð frá hendi Rúss-
lands, þó samningar þessir væru gerðir?
Svíþjóð og flest Norðurlöndin og Eistrasalts-
löndin, Lithuania, Ukrania og Pólland hafa
gert slíka samninga við Rússland. Hvers-
vegna mátti það ekki eins gera samninga
við Þýzkaland?
Rússar komu ekki til þessa fundar til þess
að seba stjórnarfarslegt sjálfstæði sitt. Við
því gátu Vestur-Evrópu þjóðirnar ekki búist.
Það sem Lloyd George að minsta kosti áleit
að gera þyrfti, var að koma á viðskiftum við
Rússland. Og fylgir þeim ekki oftast einhver
viðurkenning í stjórnarfarslega átt?
Hví geta ekki hinar vestlægu þjóðirnar
farið að dæmi Þjóðverja og viðurkent Rúss-
Iand og byrjað að reka viðskifti við það?
Kemur ekki að því fyr eða síðar úr þessu?
Annars eru Iýðveldisstjórnar ríki að jafn-
aði ekki eins herská og konungs og keisara-
ríkin. Að fyrra bargði leggja þau sjaldan út
í ófrið. Það virðist að minsta kosti sem að
þeim sé fyllilega eins trúandi til að halda
frið og hinum síðar nefndu.
Lloyd George sér vonandi einhvern veg
út úr þessum áminstu klípum, sem Vestur-
Evrópu-þjóðirnar tala um í sambandi við
þessa samninga milli Rússa og Þjóðverja og
þær þykjast vera komnar í. Og vantreysti
Vestur-Evrópu þjóðirnar friði nema því að
eins að þær geti ógnað öðrum þjóðum með
vopnum, ættu þær eitt augnablik að geta
sett sig í annara spor og fundið að aðrar
þjóðir hafa einnig nokkra ástæðu til að van-
treysta jafnvel þeim með vopnin yfir höfð-
um sér.
Þýzkaland er afvopnað og Rússland er
með afvopnun. Norðurlöndin eru einnig með
henni. Á hverjum stendur í því efni? Af-
vopnunuin er vissasti vegurinn til algers frið-
ar.
Hver á að ráða?
I síðasta “Lögbergi” er æðilöng ristjórnar-
grein með fyrirsögninni: “Fólkið á að ráða.”
En hálf óheppilega er sú fyrirsögn valin, því
efni greinarinnar lítur alt að því að sanna
hið gagnstæða, eða að fólkið eigi e k k i
að ráða.
Hvaðan blaðinu kemur þessi lýðfrelsis-
andi eða hitt þó heldur, nú á tímum, sem í
greininni hefir tekið holdgan, er erfitt að
gizka á. Að vísu hefir ýmislegt áður bent á,
að andi frelsisins hafi ekki sveimað yfir rit-
stjórnarborði Lögbergs. En að hann íklædd-
ist ham, eins og áminst grein ber með sér og
æddi svona út í dagsljósið, það hefði fáum |
dottið í hug að óséðu.
Verkefni nefndrar greinar er hvorki meira :
né minna en það, að sýna fram á, að alþýða
manna sé sá óviti, að henni sé ekki trúandi
fyrir því að fara með völdin.
Og mál sitt sannar ritstjórinn með því að
benda á að verkfæri hafi verið uppgötvað
til þess að mæla með vitsmuni manna. Verk-
færinu er ekki lýst, en það á að hafa verið j
notað við inntöku manna í herinn og hafa I
reynst mætavel.
Eftir jví sem vér vitum bezt, var þetta
nýja verkfæri, sem notað var til þess, að ;
; reyna að komast að því, hve fljótir menn, i
sem í herinn gengu væru að hugsa, ekkert !
annað en vanalegt pappírsblað og blýantur.
Með blýantinum voru tölustafir skrifaðir á i
blaðið — og munu einhverjir hafa séð eitt-
hvað svipað því aðhafst áður — og menn- |
irnir yoru látnir reikna dæmin sem þeim voru
gefin.
Sumir eða ef til vill flestir þeirra er undir
þetta “próf” gengu, höfðu auðvitað ekki
lagt stund á reikning að ráði í langan tíma. i
En þó að þeim tækist ekki að skila dæmunum,
réttum innan ákveðins tíma, er það heldur rýr
sönnun fyrir því, að þeir væru óvitar eða
vissu ekki meira en 9 ára gömul börn.
Einn af fjölnismönnum, Brynjólfur Pét-
ursson, var gáfumaður mikiil, eins og þeir
félagar aliir. En í reikningi botnaði hann al-
drei verulega, að sagt var. Og því kvað |
Grímur Thomsen um hann: “Hverja réði
hann rún sem vildi, en reikning hjartað al-
drei skildi.”
Ætli að því hafi ekki getað verið svipað
farið með mennina sem undir þetta “próf”
gengu. Ætli að lífsreynslan hafi ekki verið
búin að færa þeim sum þau sannindi, sem
9 ára barnið vissi lítið um?
“Reynslan sannaði í hernum að þessi mæ!-
' ing vitsins í mönnum var óskeikul,” segir í
greininni. Samkvæmt því er vit mannsins
mikið eða lítið eftir því hve snarráður hann
er í stríði. En ef sú staðhæfing er rétt, þá
ættu vitrustu menn heimsins’ að vera hep.
foringjar.
Menn eins og Edíson, Marconi, William
James, Finsen og Darwin, og eiginlega flestir
uppgötvarar og vísindamenn, ættu þá ekki
að vita mikið, bornir saman við menn eins
og Foch, Hindenburg, French, Ha[g eða
Perching. Þó allir þessir herforingjar sýndu
snarræði og framsýni í stríðinu, dettur fáum
í hug að skipa þeim í tölu að því er vit snert-
ir hinna fyrtöldu manna.
Hver á að ráða? Hugtakið sem felst í
þessari spurningu er jafn gamalt mannkyn-
inu. Ein kynslóðin eftir aðra hefir leitast við
að svara henni og heíir svarað henni hver
á sinn hátt. En öll svörin lúta að því einu
og san*a, því, að fólkið eigi að ráða sér
sem mest sjálft. Saga stjórnmálanna sýnir,
að stjórnarumbæturnar hafa einmitt verið
fólgnar í því, að greiða frelsi fjöldans í þjóð-
félaginu veginn. Og þó mjög hafi verið farið
í kring um þessa stefnu af þeim, sem einir
vildu öllu ráða og það lið hafi öðru hvoru
orðið sterkara, þá virðist þó, sem meðvit-
undin um það að allir séu jafningjar, og
allir eigi að vera jafnir, sé ekki hægt að
kæfa. Miklu veikari í sessi meðvitundarinn-
ar er einveldið orðið hjá þorra manna. Dag-
ar þéss spá margir að þá og þegar séu taldir.
Enda geta þjóðirnar séð sælli daga en þá,
er það hefir úthlutað þeim síðustu árin. Það
er hálf hlægilegt að hlusta á einveldisstefnu
mennina vera að tala um uppreistaranda
hjá alþýðunni, sem stafi auðvitað af fáfræoi
hennar, eftir aðrar eins blóðsúthellingar og
einveldið, ráðríknin og fégræðgin kom af
stað og hélt blygðunarlaust uppi mörg ár til
eymdar og bölvunar fvrir aílan heim, eða
alþýðuna að minsta kosti; það má vera, að
einhverjum hafi fundist það alt borga sig.
En það eitt er víst, að alþýðunni finst ekki
til um þá viturlegu ráðsmensku einvaldanna.
Og það er engan veginn ólíklegt, að ein- j
veldið hafi með því framferði búið sjálfu
sér til þá gröf, er það ætlaði öðrum að detta
ofan í.
Einn hinn vitrasti og kærleiksríkasti og
yfirlætislausasti maður í Bandaríkjunum.
Abraham Lincoln forseti, sagði þessi orð um
sama efni og hér er um að ræða: “Því minna
sem oss er stjórnað, því betra er það.” Á
hvað bendir þetta annað en að einvaldið
eigi að hverfa og að þjóðin öll eigi að ráða.
Vér erum að minsta kosti trúaðri á orð þessa
mannvinar og spekings, en vitsmuoa mæl-
ingar á landi sálarlífsins af herþjónustu vitr-
ingum.
Það mun nú orðið stoða lítið í kosningum,
að telja alþýðu manna trú um, að vegna þe .s
að hún viti ekki meira en 9 ára gamalt barn
ætti hún ekki að sækjast eftir að fara með
völd. Alþýðan kann orðið dálítið að laka
höndum saman og er eigi síður líkleg til, að
taka til sinna ráða ef á að fara að beita hana
slíku vopni.
Fólksflutningur frá
Bandaríkjunum.
Það er talsvert áhyggju-efni fyrir Banda-
ríkin hve mikið flyzt þaðan af fólki til Can-
ada um þessar mundir. Bændur þaðan eru að
taka sig upp hópum saman og setjast að hér
í Vesturlandinu og er engin mótvon, þótt slíkt
þyki ærið umhugsunarvert í Bandaríkjunum.
En hvað veldur því að þessir menn eru að
yfirgefa Bandaríkin og setjast hér að?
Bandaríkin eru frelsis og framfaraland.
Þjóðin þar er ein sú auðugasta í öllum heimi.
Veldi hennar er óskaplegt í augum annara
þjóða, og mun þó ekki ofsögum af því sagt,
þó rannsakað sé niður í kjölinn.
En samt er því nú svo háttað, að bændur
í Vesturfylkjunum þar hafa -síðustu árin átt
all erfitt aðstöðu og hafa ekki komist of vel
af. Stafar það einkum af því, hve jarðir
eru orðnar dýrar þar og öðrum en auðmönn-
um um megn að eignast þær. Verðhækkun-
in sem átt hefir sér stað á þeim síðustu árin,
hefir farið fram úr öllu hófi. Gróðabrallið
með þær á stríðstímunum gekk eins langt
og það hefir nokkru sinni gengið. Afleiðing-
in hefir svo nú orðið þessi, að alt of mikið
af jörðunum lenti í hendur stóreignamanna,
sem leggja urðu svo þungan skatt á leigu-
liðana, að þeir gátu ekki risið undir því; en
það urðu jarðeigendur að gera til þess, að
fá þaer rentur af fénu sem þeir lögðu í jarð-
irnar, sem þeir þóttust þurfa að fá.
I Canada er land ekkert síður fallið til
framleiðslu en í Bandaríkjunum; landskost-
ir hér eru nálega hinir sömu og sunnan landa-
mæranna. Hér má framleiða eins mikið af
hverri ekru og þar. En munurinn er þessi,
j að ekran kostar hér ekki nema $30. í stað
þess sem hún kostar í Bandaríkjunum frá
$300. til $500.,
Þetta er ástæðan fyrir því að bændur
þaðan flytja umvörpum hingað. Þeir sjá
veg sinn greiðari hér með því fé er þe:r hafa
í fórum sínum en suður frá. Canada býður
hinum fátækari opnari arma og betri tæki-
j færi en Bandaríkin.
j Gefur þetta ekki tilefni til að spyrja? Eru
Bandaríkin að verða skjól auðmanna einna?
Er auðvalds fyrirkomulagið í þessu lýð-
frjálsa landi í þann veginn að svifta alþýð-
una eða hina fátækari verndinni sem einu
sinni var búist við að í þeirra hlut féili?
! Hvert stefnir þetta?
Bútar,.
heita þættir úr ættarsögu íslendinga frá
fyrri öldum, sem Steinn Dofri hefir samið
og nú hafa verið gefnar út í sérstakri bók.
Ættarsögubútar þessir birtust áður í “Syrpu”
tímariti 0. S. Thorgeirssonar. Að efni til
fjalla þeir um: ætt frú Þrúðar á Grund, upp-
haf Langs-ættar, og þátt úr ætt Oddverja á
14 öid. Ættir þessar munu vera einar af
þeim, sem allra óljósastar eru í ættarsögu
íslendinga og má því nærri geta hvort ekki
! hefir þurft á miklum sérfróðleik að halda
í þessum efnum til þess, að rita þessa búta.
Hvernig höfundi hefir tekist það, verða ætt-
fræðingar að skera úr. Ritið er því vísinda-
legt, þó auðvitað geti margir er ættfræði
unna, haft gagn og skemtun af lestri þess.
En gallinn er, að sú fræðigrein er nú að
Ieggjast á kistubotninn hjá almenningi og er
þó ekki hægt að vita mikið um sögu þjóðar
vorrar eða hverrar þjóðar sem er án nokk-
urrar þekkingar á ættfræði. Þættir sögunn-
ar eru spunnir þannig, að vita verður nokkur
deili á ættum, ef rétt skal skilja hana, á sama
hátt og þekking á ætt hvers manns sem nú
er uppi, getur mjög hjálpað mönnum til að
skilja og vita hvers vænta má af þeim manni.
“Það kemur ekki dúfa úr hrafnseggi,” segja
menn. Nú — ættfræðin getur um það frætt,
hvort búast má við góðu eða illu í fari manna
ef augað er glögt fyrir þeim fróðleik.
Hvað verður gert til þess að vekja áhuga
fyrir þessari gagnlegu fræðigrein, sem svo
lengi hefir verið í hávegum höfð að mak-
legleikum, en virðist nú vera á hverfanda
hveli hjá' íslenzkri alþýðu?
SumargleÖi í
Tjaldbúðinni.
Mér fanst sumardagurinn fyrsti
ætla að vera lengi að líða. Veðrið
var alls ekki eins og maður hefði
ákosið þennan gamla hátíðisdag
okkar Islendinga. Eg leit út á Dall-
inn fyrir framan húsið mitt nokkur-
um sinnum um daginn til þess að
aðgæta hvort eg ætti engin merki
sumarsins að sjá þann dag, en alt-
af varð eg fyrir vonbrigðum. Altaf
var sami kuldagjósturinn, þegar
höfðinu var stungið út úr dyrun-
um. Eg var búinn að sitja yfir
dagblöðunum og treina mér þau
meiri hluta dagsins, og var farinn
að hálf kunna þau. Þá vildi svo
til, að eg rak augun í “Heims-
kringlu”. (Það var eins og vant
var, eg, húsbóndinn á heimilinu,
fékk ekki að hla í blaðið fyr en
allir aðrir voru búnir að lesa það.)
Eitt af því fyrsta, sem eg rak aug-
un í, var auglýs'ng frá Kvenfélagi
Scimbandssafnaðarins um kveld-
skemtun, sem það ætlaði að efna
til í kirkjunni um kvöldið.. Eg leit
á úrið. Klukkan var jöfnu milli
nóns og miðaftans. Þá mintist eg
þess, af fyrri reynslu minni af sam
komum á þeim stað, að lítil lík-
indi mundi vera til þess að eg
kæmist að, fyrst ekki væri fyr á
stað farið til þess að ná sér í að-
göngumiða. Það sýnast eins og
álög á því húsi, að þar sé altaf
fult, þegar efnt er til einhverra
mannfunda, hvort sem það eru
guðsþjónustur eða annað. Þetta
var því lakar sem skemtiskráin
var mjög freistandi. Eg kallaði þá
fram í eldhús til konunnar minnar
og spurði eftir “Lögbergi”. Það
var ekki alveg óhugsandi, að þar
Dodd’s nýrnapillur eru bezta
nýrname'Salið. Lækna og gigt.
bakverk, hjartabilun, þvagteppu^
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr.
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
um eSa frá Th'e Dodd’s Medictoe
Co., Ltd., Toronto, OnL
væri sagt frá einhverri annari fs-
lenzkri samkomu, sem meiri lík-
indi væri til að hægt væri að kom-
ast að á.
Konan mín vissi ekkert um Lög-
berg. Það er borið í húsið af göml-
um vana og krakkarnir eru farnir
að þekkja það og vita að það
verður engin rekistefna úr því, þó
þeir taki það, þegar það kemur í
húsið, og noti það til bátasmíða
eða annara þarfa. Eftir nokkura
leit hafðist þó upp á slitrum af
blaðinu og þar var auglýsing frá
öðru kvenfélagi um skemtun þetta
sama kvöld. Það var kvenfélag
hins fyrsta ísl. lúterska safnaðar.
Eg leit á skemtiskrána. Hún var í
tólf Iiðum. Af því var ein ræða.
Hjálmar Bergmann! Eg kallaði
aftur til konunnar minnar. (Hún
^í^^^^s^osoosíífloocsMossocooossessosossooeosoDSöosaS
ur
“Stabat mater dolorosa,,, og sálmi
ríka mannsins í Heljarkvölum.
i.
TILEINKUN:
Herra S. Sigurjónsson, ritdómari
Mrí _
Lögbergi.
Sjálfsagt hefir þú heyrt hundrað sinnum, eða
oftar, söguna um ríka manninn og Lazarus, sem lesa
má í Lúk. 16. kap. Óvíst er þó, að þú létist skilja
við hvað sé átt, væri þér sýnd vísa, sem nefndi nöfn
úr henni, og heiti bókarinnar sem hún finst í, eins og
þér vildi til með Vatnsdælu, og nafn Ingimundar
gamla og heimili hans. Hér er þá fyrir það sker siglt,
með þessari “skýringu.” _
vinsamlega,
Stephan G.—
II.
14,
Hrokkinn upp úr hinztu kvölum,
Helsár, starði augum fölum
Hermaður í hnignum val —
Alt var feigra-blóði blandið,
Bælið hans og föðurlandið,
Jörðin hverfð í dauðans-dal.
Eins og blossi úr eldibrandi
0’t sem kulnar — snar-leiptrandi
Hendist upp í hinzta sinn —
Þó fyrir augun skjóti skýi
Skref úr síðsta lífsins vígi,
Opnast hjarta-himininn.
Þá er gleymd ö!l fölsuð fræði —
Friður á jörðu, sátt og gæði!
Verða instu óskar köll —
Hjöðnuð fjarlæg hæða-löndin —
Heima-jörð á lengstu böndin,
Fastheldari en önnur öll:
“Ekki fyrir mig, en mína!
Móðir jörð, fyrir ásýnd þína,
Fram sé borin bænin mín:
Láttu ei koma á kvalastaðinn
— Kyntan mér, en framúr vaðinn
Börnin mín né börnin þín!”
Lægri dýra linkind gladdur
Lazarus var betur staddur!
— Það hefi eg með þrautum lært —
Stríð er grimm’ra en taki tárum — "
Til að mýkja úr banasárum
Hingað var ei hundum fært!”
'22.
Stephan G.—