Heimskringla - 17.05.1922, Blaðsíða 4

s. BLAÐ31ÐA,
HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG, 17. MAI, 1922
HEÍMSKRINQLA
(StofnS 1BM>
Kenr Ot • Inrjn
ttC«leutn oar elfemtir!
THE VIKíNG PRESS, LTD.
853 ,( 855 SAHGBÍIT AVE, WINNIPBO,
Talwlmli N-C537
Ver» llaftlu er |i.W ír*»mnirlam b*r«-
Imt fyrlr frim. Allar bmr(tmlr Mt<W
rtbmuml blaMn.
Ráðsmaður:
BJÖRN PÉTURSSON
Ritstjórar:
BJÖRN PÉTURSSON
STEFAN EINARSSON
Vtanflmkrlft tlí blaSslaa:
THB VIKIIia PRHSS, Md.. Bol 8171,
WlmmlKI, Maa.
Utanflokrtft tll rltatjðianm
EDITOR HBIMSKJUITGIiA. Boi 8171
Wlulfei, Han.
Tho "HelmskrlnBla" ls prlntid anð pab-
lisbe by the Vlklnr Freas, Llmalteð, at
863 og 865 Sargent Ave., Wlnnlpef, Manl-
teba. Tetepbene: N-6687.
WINNIPEG, MANITOBA, 17, MAl 1922.
Trúgirni.
Það er eftirtekarvert, hve trúgirni manna
er mikil á sögur. Hvort sem sagan er lesin
eða sögð, er löng eða stutt, er sannleiksgildi
hennar sjaldnast skoðað niður í kjölinn. b
Langir reifarar, sem efninu hefir verið smal-
að í úr austri, vestri, norðri eða suðri, og alt
er hjáleitt í augum þess, er dálítið athugar
það, því er öllu saman trúað sem óbrigðulum
sannleika, af fjölda, er les reifarana. Eins
er það með sögur, sem í daglegu tali eru
sagðar til þess að krydda með samræður.
Það er ekki verið að spyrja að því, hvort þær
sögur séu sannar eða ekki; því er naumast
nokkur gaumur gefinn, hvort þær einu sinni
séu sennilegar. Sögumaður kemst auðveld-
lega út af því við boðorð sannleikans. Frá-
sögn hans vekur jafnt yndi og er eigi síður
tekin sér nærri af lesaranum og jafnvel til
fyrirmyndar og viðvörunar, þó hún sé ósönn,
eins og þó hún væri sönn.
Það er ekki með þessu átt við það, að
menn segi ósannar sögur af ásettu ráði. Það
er aðeins trúgirnin á sögur, hvernig sem þær
eru til orðnar, sem svo eftirtektarverð er.
Hér er dæmi af því, sem átt er við.
Eitt laugardagskvöld var maður nokkur
niðursokkinn í að lesa söguna af “Borgunum
tveimur” (The Tale of Two Cities). Það,
sem sérstaklega hafði yfirgnæfandi áhrif á
huga hans við lesturinn, var frásögnin af af-
tökuverkfæri einu, er þar var minst á, og af-
drif þeirra, er fengju það um háls sér spent.
Myndin af þesu brauzt hvað eftir annað fram
í huga mannsins eftir Iesturinn.
Daginn eftir bað konan hans hann að
koma í kirkju með sér. Presturinn hélt
Janga bæn og maðurinn sofnaði undir henni.
Ög hann fór að dreyma einmitt um þetta
verkfæri, sem hann var að lesa um daginri
áður, og að það vofði nú yfir hálsi sér. Þeg-
ar konan hans rétti sig upp í sætinu eftir
bænina, varð hún þess vör, að maðurinn
hennar svaf. Hann lá með handlegginn fram
á næstu stólbríkinni og faldi andlitið í hönd-
um sér. Hún hélt á blævæng í hendinni.
Til þess að vekja manninn sinn, svo lítið bæri
á, snart hún hálsinn á honum með blævængn-
um. En á manninn, sem var að dreyma að
aftökuáhaldið vofði yfir sér, hafði þetta þau
áhrif, að hann hélt, að það væri nú fallið að
hálsinum, og féll dauður niður á gólfið.
Við sögu þessa virðist ekki neitt athuga-
vert í fyijstu. Og sé hún vel sögð, hlýtur hún
að hafa mikil áhrif á þá, er heyra hana. En
sé nú farið að íhuga hana nánar, verður ann-
að uppi á teningnum. Ef menn spyrja t. d.^
hvernig hægt hefði verið að vita, hvað þenna
dauða mann hefði verið að dreyma rétt fyr-
ir andlátið, sést brátt, að sagan er ósönn og
ekki til þess að Ieggja sér hana á hjarta.
Onnur saga er oft sögð hér sem dæmi um
hreysti. Hún er af hermanni frá tíma Napo-
leons mikla. Napóleon á að hafa komið auga
á mann, sem mist hafði annan handlegginn
í stríði. Til þess að sýna manninum, að
hann viðurkendi hann fj'rir framgöngu sína,
sæmdi Napóleon hann heiðursmerkjum.
Manninum fanst svo mikið til um þá virðingu
er honum var með þessu sýnd, að hann greip
sverð sitt og hjó af sér þenna eina handlegg,
sem hann hafði. Saga þessi þykir tilkomu-
mikil og mun þykja gott dæmi um hreysti,
þjóðhollustu og hugprýði. En spyrji einhver
að, hvernig maðurinn, sem ekki hafði nema
einn handlegg, hafi farið að því, að höggva
hann sjálfur af sér, rýrnar sannanagildi sög- j
unnar. Ganga má þó að því vísu, að sá, er
segja kann sögu þessa vel, sé álitinn djúp-
sær, áhrifamikill og sannfærandi ræðumaður.
Sögur þessar eiga mjög vel við aldarand-
ann, eins og hann er nú. Það eru svo fáir,
sem tíma gefa sér til að hugsa. Alt, sem
menn lesa og heyra, er viðtekið sem óyggj-
andi sannleikur. Að athuga dálítið fyrir
sjálfa sig, þykir ekki ómaksins vert.
“Þagalt og hugalt skyldi þjóðans barn,”
stendur í Hávamálum. Það væri ekki neitt
að því, þó að þessum fornu spakmælum væri
oftar beitt en gert er. Það gæti að minsta
kosti haft það í för með sér, að draga dálítið
úr trúgirni manna á skröksögur. Og það
mun heldur ekki rýra sannleiksástina. íhug-
un á hverju máli sem er, hlýtur að leiða til
meiri þekkingar á því, menn komast með því
nær sannleikanum. Hversu fróður og djúp-
sær, sem sá kann að vera, er einhverju máli
heldur fram, getur þetta ávalt átt við, að at-
huga málið frá eigin brjósti. En það er þó
einkum þegar sögur, sagðar eða skrifaðar,
eru á ferðinni, að þessa gerist þörf, vegna
þess, að þar er oft svo skamt á milli öfga og
þess, sem rétt er _og satt.
Hunter heitir amerískur rithöfundur. Hann
hefir meðal annars nýlega skrifað bók, er
hann kallar: “Hugsaðu” (Think). Það orð
ætti að vera gert að “einkunnarorði”, sem
lifað væri eftir.
—------------1
Fyrirspurnir.
Háttvirtu ritstjórar!
Vinsamlegast viljum við mælast til þess,
við ritstjórn Heimskringlu, að þessum spurn-
ingum sé léð rúm í blaðinu við tækifæri.
Greindir og góðir Islendingar myndu — ef til
vill — vera fúsir á að svara þeim við hent-
ugleika, því vissulega er gætnum og hugs-
andi mönnum raun að, hvernig stjórnmála-
menn nútímans haga sér.
Stjórnmálin.
Var ekki Norris-óstjórnin rekin frá völd-
um af fólkinu við síðustu fylkiskosningar 29.
maí 1920? Og var hún ekki aftur fordæmd
og rekin á flótta á þinginu í vetur af meiri
hluta þingmanna?
Ef svo er, að Norris-klíkan sé tvisvar sinn-
um búin að verða sér til minkunnar, hvern-
ig víkur því þá við, að hún hangir enn við
völd, gegn vilja fólksins?
Voru það nema þrjár og hálf miljón doll-
ara, sem Kelly ætlaði að ljúka við þinghúsið
fyrir?
Sé þessi áætlun rétt, hvernig stendur þá á
því, að þetta sama þinghús, eins og það átti
að vera úr garði gert og eins og það er nú í
dag — er búið að kosta fámennu þjóðina í
Manitoba á tíundu miljón dollara?
Ef ráðsmenska Norrisstjórnarinnar er svip-
uð þinghússfarganinu á öðrum sviðum og við
önnur mikilvæg verkefni, er þá nokkur furða
þó þeir Tommi og Tobias standi nú uppi
gjaldþrota og ráðþrotla?
Hversu margar eru verur þær í manns- I
mynd, sem eru að bera út brennivín fyrir
Norrisflokkinn?
Frézt hefir að Skúli ætli einu sinni enn að
sitja á Norrisbykkjunni við fylkiskosningarn-
ar í sumar, og að M. M. eigi að teyma undir
honum. Er ekki þetta syndsamlegt athæfi, i
eins og blessuð skepnan er nú á sig komin,’
öll hlaðin kaunum?
Haig, einn af duglegustu þingmönnum
þessa Iands, hefir oft sagt og sannað um Ieið, i
að Norris-klíkan hafi sóað meiru fé en dæmi
séu til með nokkurn annan póiltískan flokk j
síðan landið bygðist. Hverjum er betur
treystandi til þess að segja satt, en einmitt
þeim mönum, sem sitja þing með þeim mönn- j
um er hlut eiga að máli?
Voru það ekki þrjátíu þúsund dalir, sem
fólkið í Manitoba þurfti að punga út með
fyrir Evrópuför Tómasar Jónssonar?
Hvaða drusla er það, sem hangir ávalt á
rensinu viö Logberg ?
Það var Ijóti grikkurinn, sem séra Albert
Kristjánsson gerði Norris og hans fuglum,
þegar hann bar þeim það á brýn frammi fyr-
ir öllum þingheimi, að hann (Norris) væri að
aðhafast þá óhæfu, að halda samsærisfundi
með bændafulltrúum þingsins eftir miðnætti.
Getur nokkur frætt kjósendur fylkisins á því,
hvað helzt hafi borið á góma á skúmaskota-
fundum þessum?. j
Hverjum er betur treystandi til þess að
fala sannleikann, þeim manni, sem á enga
heilbrigða sannfæringu ti! í eigu sinni, en er :
jafnan til sölu við öll tækifæri, hvaða póli-
tískur flokkur, sem annars vill líta svo lágt
að nota hann; e^- hinum, sem Iætur ekki
berast með straumnum, en heldur fast við
sannfæringitsína og það, sem hann álítur rétt
að vera, jafnvel þó glæsileg staða og fé blasi j
við honum?
Eftir að búið var að reka Norrisflokkinn
frá völdum, bæði af þjóð og þingi, tók hann
á sig rögg og myndugleika og byrjaði að
reka menn úr þjónustu sinni, líklega í því
skyni, að bæta úr atvinnuleysinu í landinu.
Hafa þannig bæzt við hópinn á annað fiundr-
að manns, sem allir hafa dregið fram líf ð
á stjórninni í bezta yfirlæti og hálaunaðir. —
Liggur nú ekki í augum uppi, að allur þessi
hópur, sem Norrisflokkurinn hefir nú svift
í atvinnu eftir 7 ára dygga þjónustu, hafi allir
j verið óþarfamenn, fyrst “flokkurinn” þykist
nú geta komist af án þeirra?
Er það sýki eða annað verra, sem þjáir
þá menn, sem aldrei geta litið fátæklinginn
réttu auga, en jafnan tylla sér á tær við alla,
sem á einhvernJiátt hafa náð í auð og völd?
Eru nokkur líkindi til þess, að verkalýð-
í urinn í Manitoba greiði atkvæði með Norris-
flokknum í sumar, jafn svívirðilega og þeir
herrar komu fram í verkfallinu 1919?
Er nokkur íslendingur svo spiltur orðinn,
! að hann geti fengið af sér að halda uppi
hlífiskildi yfir þeim mönnum, sem ódrengi-
j Iegast allra pólitískra flokksmanna hafa far-
ið að ráði sínu?
Lögberg er trygt sem seppi, sem er stríð-
alinn. Það er nú aftur tekið til að halda
j lofræður um Norrisflokkinn, eins og það
gerði fyrir kosningarnar 1920. Allir muna
! eftir löngu vitleysunni: “Stjórn fólksins”.
j En eftir á að hyggja, alt er eðlilegt og sjálf-
í sagt fyrir þá, sem auðinn elska. — Er ekki
Lögberg búið að taka á móti hundrað þús-
und dollurum af fólksins fé, síðan Norris
brauzt til valda?
Nokkir kjósendur.
Þýzka gæsin.
Ef segja ætti sanna söguna af því, hvernig
ástandið er út af stríðsskaðabótunum milli
i Þýzkalands annars vegar og Frakklands og
j Bretlands hins vegar, yrði hún eitthvað á
þessa Ieið: «■
“Heyrðu mig María-Anna,” sagði Jón
Boli. “Eigum við ekki að giftast og fara
að búa?”
“Jú, elsku Jón,” sagði María-Anna. “Eg
var orðin svo vonlaus. Eg var svo hrædd
um, að þú værir búinn að gleyma mér.”
“Af hverju, yndið mitt?”
“Þú veizt, Jón, hvernig í því öllu liggur,
— eg — eg meina hana — hana ungfrú
Goethe.”
“Vitleysa, María-Anna. En hvað kven-
fólkið er altaf undarlegt.’
“Jæja — við skulum þá gleyma því, sem
liðið er,’ sagði María-Anna.
“Ljúflingurinn minn! Eg skal einhvern
veginn reyna að sjá fyrir þér,” sagði Jón.
“Já — minstu ekki á það. Við eigum
stóra gæs í eldhúsinu. Hún er frá Þýzka-
landi. Við getum drepið hana strax okkur
til matar.”
“Nei, nei, góða María-Anna. Dreptu hana
ekki strax. Við skulum reyna að ala hana,
svo að hún fitni og sjá þá til, hvort hún verp-
ir ekki. Það væri meiri búhnikkur fyrir okk-
ur, að tína undan henni eggin en að drepa
hana strax.”
“En við erum vön að slagta gæsunum,
þegar þæ reru farnar að garga, eins og þessi
þýzka gæs gerir, og reka höfuðin út á milli
rimlanna í byrginu.”
“Onei — sussu nei,” sagði Jón. “Það
gera gæsirnar aðeins meðan þær eru svang-
ar. Hún er vön að hafa nægtir í kringum
sig. En nú hefir hún þær ekki. Við höf-
um orðið að taka þær frá henni um tíma.
Eins'og við vitum, María-Anna, þá átti hún
það skilið fyrir eyðilegginguna í görðunum
okkar árin sem hún var laus og við vorum
að eltast við að koma henni í byrgið.”
“En, elsku Jón, mér þykir gæsasteik svo
góð!”
“Veit eg það, María-Anna. En mér þykja
eggin betri.”
“Þú mátt ekki halda, að eg sé að gera mig
að húsbónda yfir þér, Jón. En ef gæsin
skyldi aftur komast út úr byrginu?
“Meðan eg dreg öndu um barka, skal hún
ekki gera þér mein.”
“Þú veizt meira en eg, Jón. En eg er til-
finninganæmari en þú. Hugsaðu út í það,
að konur eru altaf tilfinninganæmari en karl-
menn.”
“Já — við skulum hugsa málið betur,
María-Anna.”
Og gæsin er gargandi í byrginu, á meðan
Jón og Maríu-Önnu er að dreyma um fram-
tíðina í hjónabandinu. j
Friðarboðinn í
vestrinu. (
Svo hafa sumir nefnt þjóð-
fundinn, sem háður var í Washing'
ton síðastliðinn vetur. Með hon-
um voru friðarvonirnar endur-
vaktar í hjörtum magra göfugra
og góðra manna, sem láta sig heill
og hamingju heimsins miklu varða.
Á friðarþinginu í París 1919 var
þessum vonum svefnþorn stungið
og flest, sem síðan hefir gerst,
hefir verið miður til þess fallið að
endurlífga bjartsýni mannanna.
Með skelfingu sáu menn Japan I
teygja fjárdráttar- og hervalds-
klærnar yfir hið varnarlausa Kína-
veldi og Austur-Síberíu. Með
viðbjóði horfðu menn á rán og
manndráp Tyrkja í Litlu-Asíu, og
lásu svo síðar — nú nýlega — um
þá ráðstöfun stórveldanna, að Ar-
menía skyldi aftur afhendast hin-
um gömhi grimmu böðlum sínum
í Miklagarði. Við og við bland-
aðist neyðaróp ýmsra þjóða —
Svartfellinga, Sýríumanna, Meso-
potamíubúa og annara — sem
sviftir Voru sjálfstjórn og seldir
öðrum í hendur með friðargerð-
inni, við vopnaglamur Pólverja,
Grikkja, Rússa og annara, sem enn
þá létu sig dreyma um meiri landa
rán og orustufrægð.
I stuttu máli: Menn vöknuðu af
styrjaldarvímunni og fundu að
heimurinn var óbreyttur — að
hann stjórnaðist ekki fremur en
fyr af hugsjónum, sanngirni og
skynsemi, en laut þvert á móti
ennþá hinum gömlu heimsdrotn-
um: eigingirni, valdafýkn og
þjóðarhroka.
Auðsjáanlega bjuggust þjóð-
irnar við nýjum styrjöldum og
viidu vera við öllu búnar, því all-
ir bjuggu her sinn og flota eftir
beztu getu. Japan hratt hverjum
vígdrekanum öðrum ægilegri af
stokkum. Bandaríkin bjuggu flota
sinn á Kyrrahafinu af miklu kappi
og Frakkar eyddu meiru fé til her-
útbúnaðar en þeir höfðu gert á
undan stríðinu.
Hvort sem menn litu til austurs
eða vesturs, brá fyrir ófriðarblik-
um í lofti, og enginn var svo fram-
sýnn, að hann kynni að því getur
að leiða, hvenær þessi illveðurs-
ský drægjust saman og veðrinu
slæi niður.
I þessu illveðursútliti var það,
að Harding forseti kvaddi þjóð-
irnar til fundar í Washington, til|
þess að ræða um takmörkun her-
útbúnaðarins, og til þess að stuðla
að meira samkomulagi milli ríkj-
anna, sem lendur eiga meðfram
eða í Kyrrahafinu.
Misjafnlega hefir verið látið af
afrekum þessa fundar. En hvað
um það, óbeinlínis að minsta kosti
hefir með honum stórt spor verið
stigið í friðaráttina, því hann hef-
ir sannað, — þó hann hafi ekki
öllu því til leiðar komið, sem æski
legt væri — að með friðsamlegum
umræðum milli stórþjóðanna
verður herútbúnaðurinn takmark-
aður og bráðustu ófriðarhættun-
um afstýrt. Ætti slíkt að geta orð-
ið til þess, að fleiri og afkasta-
meiri þjóðfundir yrðu haldnir í
framtíðinni um þessi málefni.
Þrent var það einkum, sem
fundurinn átti að afkasta:
1. Að takmarka vígbúnað þjóð-
anna, einkum á sjónum og á eyj-
unum í Kyrrahafinu.
2. Að tryggja sjálfstæði Kín-
verja.
3. Að viðurkenna og vernda
eignarrétt þjóðanna, sem ítök og
eignir eiga í Austurlöndum.
Hvað hefir nú áunnist í þessum
efnum? Eftir því verða verk
fundarins að dæmast.
Það hefir áður verið að því
vikið, hversu þjóðirnar, einkum
Japanir og Bandaríkjamenn kept-
ust um að auka flota sinn eftir al-
heims ófriðinn. Árið 1918 sam-
þyktu Japanjr að byggja víg-
dreka svo stóra, að heimurinn
hafði aldrei því líka séð. Grunaði
nú marga, að þeir væru með þessu
að búast til ófriðar við Bandaríkja
menn, og smíðuðu skipin svona
stór, svo móti þeim stæðust engin
skip, sem fært væri gegnum Pan-
Dodd’s nýmapillur em bezta
nýrnameÖaliS. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilun; þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eí5a 6 öskjur fyr.
úr $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
una eða frá Uie Dodd’s Med'cine
Co.. Ltd., Toronto, Ont.
amaskurðinn, en með því móti
hefðu þeir einungis átt ameríska
Kyrrahafsflotanum að mæta, ef til
ófriðar drægi. Til þess nú að bíða
ekki slíks varbúnir, tóku Banda-
ríkin nú að efla flota sinn af al-
efli, svo fyrirsjáanlegt var, að inn-
an skams yrðu þeir öllum voldugri
á hafinu, því fjármunageta ann-
ara þjóða hamlaði þeim að sigra
mestu auðmagnsþjóð heimsins í
þvílíkri samkepni. Slíkir yfirburðir
afls vekja einatt tortrygni og óvild
hjá öðrum. Einkum var það fyr-
irsjáanlegt, að Japanir myndu með
því álíta hamingju sinni í hættu
stofnað. Með tvennu móti gátu
Japanir reynt að tryggja öryggi
sitt gegn valdi Bandaríkjanna.
Með því að auka herskipastól sinn
að miklum mun, en slíkt gátu þeir
auðvitað ekki gert, nema með
st/5rkost!egum fjárgripum í Aust-
urlöndum, en á slíkt hefðu Banda-
! ríkin tæpast horft aðgerðalaus.
Hin aðferðin var að bindast hern-
aðarsamtökum við önnur stór-
veldi. Þar sem Bretar virtust ó-
fúsir á að endurnýja varnarsam-
band sitt við Japani, gátu þeir auð
vitað hvergi annars styrks leitað
en hjá Rússum, því aðrir höfðu
engin tök á að aðstoða þá í ó-
friði; en nærri má geta, hvernig
öðrum þjóðum hefði getist að
bandalagi milli Bolshevika og
Japana.
Til þess að fyrirbyggja þessa
háskalegu samkepni í vígbúnaði,
bar Hughes, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, fram þá tillögu í
byrjun Washingtonfundarins, að
þjóðirnar takmörkuðu sjóflota
sinn með vissum hlutföllum, nefni-
lega eftir hlutfallinu 5—5—3—
1.75—1.75, fyrir Bandaríkja-
menn, Breta, Japani, Frakka og
ítali, í réttri röð talið. Bæði Jap-
anir og Frakkar höfðu hlutfalls-
Iega stærri flota, en Bretar og Ital-
ir studdu tillögu Bandaríkjamanna
— þó með því skilyrði, er ítali
snerti, að þeir hefðu aldrei minni
sjóher en Frakkar. •
Með örfáum breytingum var þó
tillagan samþykt að því er hin
stærri herskip snertir. Hversu
þýðingarmikil sú samþykt er, sést
meðal annars á því, að eftir henni
er ráð fyrir gert, að fleiri skip séu
eyðilögð en brent eða sökt hefir
verið í nokkurri sjóorustu. Eng-
Jn stór skip skulu heldur smíðuS
á næstkomandi tíu árum, nema þá
til þess að fylla í skörðin fyrir þau
skip, sem kunna að eyðileggjast.
Að samskonar samningur tókst
ekki viðvíkjandi neðansjávar-
herskipum, var hið mesta óhapp,
sérstakléga þar sem flestir sjp-
foringjar fullyrða, að í framtíð-
inni verði fleiri sjóorustur háðar
með neðansjávar- en ofansjávar-
skipum*). Hér er þó engum öðr-
um um að kenna en Frökkum, því
þeir töldu sér neðansjávarherskip
nauðsynleg til flutninga á her-
mönnum frá nýlendum sínum í
öðrum álfum, þegar sá hildarleik-
ur hefst, sem þeir telja óumflýjan-
*) Af þeim, sem þessu hafa
haldið fram, má sérstaklega nefna
hinn franska flotaforingja Le Bon,
amerísku foringjana Fiske og
Sims og brezka foringjann Sir
Percy.